Astma oskrzelowa – kiedy należy ją podejrzewać?

Głównymi objawami astmy są:

– napadowa duszność i kaszel,

– świszczący oddech, w ciężkich przypadkach słyszalny na odległość, tzw. wheezing,

– wydłużony wydech,

– uczucie ściskania w klatce piersiowej.

Rozpoznanie astmy nie jest łatwe, zwłaszcza u najmłodszych dzieci. Wynika to z faktu, iż objawy astmy są podobne do towarzyszących innym chorobom występującym w tej grupie pacjentów, np. zakażeniom wirusowym oskrzelików, mukowiscydozie (genetycznie uwarunkowanej chorobie tzw. „gęstego śluzu”), obecności ciała obcego w drogach oddechowych oraz rzadkim chorobom układu oddechowego, zaburzeniom odporności, wadom wrodzonym płuc, schorzeniom układu krążenia.

W astmie mamy do czynienia z tzw. obturacją oskrzeli, czyli utrudnieniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe wskutek ich zwężenia. Objawia się to nawracającą dusznością z kaszlem i świszczącym oddechem. Należy pamiętać, że nie każda obturacja oskrzeli świadczy o astmie. Rozpoznanie przyczyny zaburzeń przepływu powietrza przez drogi oddechowe należy do lekarza prowadzącego .

Możliwości diagnostyczne astmy są skąpe, zwłaszcza u niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym. Z powodu braku współpracy dziecka z wykonującym badanie, nie można u nich wykonać badań czynnościowych układu oddechowego (zwłaszcza powtarzalnych), np. spirometrii. Spirometria jest podstawowym badaniem służącym do rozpoznawania astmy u starszych dzieci i dorosłych, podobnie jak testy skórne z alergenami. U dzieci 2-3-letnich wyniki testów mogą być wątpliwe i czasami wymagają powtórzenia. Należy pamiętać, że swoiste przeciwciała przeciwko alergenom wziewnym pojawiają się w wieku 12 miesięcy, a przeciwko alergenom pokarmowym – tylko nieco wcześniej. Również ten fakt utrudnia jednoznaczne rozpoznanie astmy u małego dziecka. Dlatego niektórzy naukowcy zajmujący się astmą uważają, że prawidłowe jej rozpoznanie jest możliwe dopiero około 6-7 roku życia, a wcześniejsze objawy świszczącego oddechu nazywają obturacyjnym zapaleniem oskrzeli.

Jeszcze raz należy podkreślić, że u bardzo małego dziecka nie są możliwe do wykonania badania czynnościowe układu oddechowego konieczne do ostatecznego zdiagnozowania astmy!

Zatem rozpoznanie astmy u najmłodszych dzieci opiera się na:

– bardzo dokładnie zebranym wywiadzie dotyczącym chorób alergicznych skóry, spojówek, nosa i oskrzeli u bliskich krewnych,

– ocenie objawów klinicznych,

– analizie reakcji na stosowane leki.

Za objawy kliniczne (świszczący oddech) jest odpowiedzialne zwężenie światła oskrzeli, spowodowane obrzękiem i stanem zapalnym ich błony śluzowej, nadmiernym wytwarzaniem śluzu i skurczem mięśni gładkich.

Rozpoznanie astmy u dzieci dokonuje się w oparciu o:

a) kryteria główne:

– astma u rodziców,

– atopowe zapalenie skóry dziecka,

– nadwrażliwość na alergeny wziewne,

b) kryteria małe:

– stwierdzenie ponad 4% komórek kwasochłonnych w obrazie odsetkowym leukocytów (białych ciałek krwi),

– nadwrażliwość na pokarmy,

– świszczący oddech niezwiązany z infekcją.

Na podstawie wymienionych wyżej kryteriów stworzono tzw. indeks ryzyka astmy, ułatwiający jej rozpoznanie u małych dzieci. I tak, u dzieci z nawracającą obturacją oskrzeli (częstszą niż 3 razy w ciągu ostatniego roku) oraz stwierdzonym w wywiadzie jednym kryterium głównym lub 2 małymi, w około 65% przypadków dochodzi do rozwoju astmy przed 6 rokiem życia. Natomiast u dzieci, które nie odpowiadają żadnemu z wymienionych kryteriów, prawdopodobieństwo rozwoju astmy przed ukończeniem 6 roku życia wynosi zaledwie 5%.