Astma – jakie badania?

Jest to podstawowe badanie w ocenie pacjentów podejrzanych o przewlekłe choroby dróg oddechowych.

Badanie potwierdza przewlekłe ograniczenie przepływów w drogach oddechowych, lecz ma ograniczone znaczenie w odróżnieniu astmy z utrwalonymi zaburzeniami wentylacji od POChP i zespołu nakładania astma–POChP (ZNAP).

Spirometria umożliwia rozpoznanie astmy, ale nie pozwala jej wykluczyć. Spirometria podstawowa dostarcza dowodów na zmienną obturację oskrzeli, chociaż prawidłowe wartości wskaźników spirometrycznych nie wykluczają rozpoznania astmy.

Polega na badaniu wskaźników wentylacji, a głównie natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej (FEV1) oraz natężonej pojemności płuc (FVC). Wzrost FEV1 o ponad 12% i ponad 200 ml w 10.–20. minucie po wziewaniu 400 µg salbutamolu w stosunku do wartości wyjściowych kwalifikuje test jako dodatni.

TOO charakteryzuje się dużą swoistością, ale małą czułością. Wypada ujemnie u osób z prawidłowymi wskaźnikami wentylacji lub ze znaczącą przebudową oskrzeli (remodeling).

Test może wypaść ujemnie także u chorych z zaawansowanymi zmianami zapalnymi, ale traktuje się go jako dodatni, gdy wskaźniki wentylacji ulegną poprawie, tzn. przyrost FEV1 sięga ponad 12% i ponad 200 ml w porównaniu z wartością początkową, już po 4 tygodniach leczenia wziewnymi glikokortykosteroidami (wGKS), a PEF wzrasta o 20%. Średnia dobowa zmienność w pomiarach PEF u chorych na astmę powinna wynosić ponad 10%.

Jest to zwiększona odpowiedź na wziewanie różnorodnych czynników immunologicznych (alergeny) i nieimmunologicznych, do których należą działające receptorowo histamina oraz pochodne acetylocholiny, takie jak metacholina.

Jeżeli we wziewnej próbie prowokacyjnej po standardowej dawce histaminy lub metacholiny stwierdza się spadek FEV1 o co najmniej 20% w porównaniu z wartością wyjściową, to test NO uznaje się za dodatni.

Po próbie hiperwentylacyjnej lub z hipertonicznym roztworem NaCl bądź mannitolu spadek FEV1 o 10% lub więcej także świadczy o NO.

Do czynników wywołujących duszność i spadek FEV1 należy test wysiłkowy, który szczególnie często wykonywany jest u dzieci.

Dodatni wynik wysiłkowej próby prowokacyjnej charakteryzuje się spadkiem FEV1 o ponad 10% i ponad 200 ml w porównaniu z wartością wyjściową.

Obecność NO cechuje wszystkich chorych z aktywną astmą. Jej wykazanie jest szczególnie przydatne u osób z prawidłowymi wskaźnikami wentylacji i ujemnym TOO.

Testy ujawniające NO charakteryzują się dobrą czułością, ale ograniczoną swoistością, ponieważ NO występuje, obok astmy, w alergicznym nieżycie nosa, atopowym zapaleniu skóry i w POChP, a nawet w mukowiscydozie czy sarkoidozie.

Zajmują ważne miejsce w diagnozowaniu astmy. Głównie wykonuje się testy skórne metodą nakłuć naskórka z powszechnie występującymi alergenami wziewnymi lub pomiar stężenia swoistych immunoglobulin klasy E w surowicy.

Dodatnie testy alergologiczne potwierdzają atopowe podłoże astmy, ale dotyczą nie więcej niż połowy chorych na astmę.

Obecność NO, dodatnich testów skórnych z powszechnie występującymi alergenami wziewnymi, a także dodatni test odwracalności obturacji oskrzeli pozwalają na pewne rozpoznanie zespołu „kaszlowy wariant astmy”.

Izolowany kaszel może także pozostawać objawem innych chorób, takich jak refluks żołądkowo-przełykowy, zespół górnych dróg oddechowych, samoistne zwłóknienie płuc czy nawet nowotwór płuc, zwłaszcza że chorobom tym towarzyszy także duszność, często określana przez chorych jako „uczucie krótkiego oddechu”.

Rozpoznania astmy należy dokonać, jeśli to możliwe, przed zastosowaniem leków przeciwzapalnych, czyli wziewnych glikokortykosteroidów.

Jeśli jest to niemożliwe to należy włączyć wGKS, a rozpoznania dokonać, opierając się na wyniku leczenia.

W przypadkach wątpliwych dla ostatecznego rozpoznania astmy zachodzi konieczność ponownego wykonania TOO lub próby prowokacyjnej po stosowanej lub zmniejszonej dawce wGKS.

W niektórych przypadkach konieczne jest skierowanie pacjenta na dalszą diagnostykę specjalistyczną lub rozważenie innych rozpoznań.