Uczulenie na lateks

Lateks naturalny jest mleczkiem kauczukowym otrzymywanym przez nacinanie drzew i krzewów kauczukowych, głównie Hevea brasiliensis, rosnących w krajach tropikalnych. Źródłem lateksu jest również Ficus benjamina, roślina ozdobna hodowana w mieszkaniach, która wydziela mleczko zawierające lateks. Nazwa „lateks” pochodzi od łacińskiego słowa latex, co oznacza płyn, sok. Historia alergii na lateks sięga początków XX wieku i wywodzi się z Europy. Pierwsze doniesienia o wystąpieniu pokrzywki uogólnionej w wyniku noszenia lateksowej protezy dentystycznej pochodzą z 1927 roku z Niemiec.
Obecnie lateks jest wykorzystywany do produkcji wielu produktów, m.in. rękawiczek, balonów, smoczków, prezerwatyw, strzykawek, cewników, opon i obuwia. Pod względem chemicznym głównymi składnikami uczulającymi są białka lateksu, które w większości zostają usuwane podczas przetwarzania wyrobów lateksowych. Niestety, nawet śladowa ich ilość może stać się powodem alergii. Jest to alergia typu natychmiastowego, IgE-zależna. Rzadziej mamy do czynienia z alergią kontaktową na lateks i wypryskiem skórnym jako manifestacją późnej reakcji alergicznej (typu IV) w odpowiedzi na składniki niebiałkowe dodawane do lateksu w czasie jego produkcji.
W ostatnich latach zdecydowanie wzrosła liczba osób uczulonych na lateks, co ma głównie związek ze zwiększonym zużyciem rękawic lateksowych oraz lateksowych środków antykoncepcyjnych. Częstość występowania alergii na lateks w populacji ogólnej nie przekracza 1%, jednakże wyniki badań epidemiologicznych są zróżnicowane i w dużej mierze zależą od analizowanej społeczności. W powstawaniu alergii na lateks odgrywają rolę czynniki ryzyka, np. współistnienie schorzeń atopowych lub wyprysku kontaktowego. Liczne badania kliniczne pozwoliły na wyodrębnienie trzech grup pacjentów, w których częstość uczulenia na lateks jest zdecydowanie większa niż w populacji ogólnej. Są to:
– pracownicy służby zdrowia,
– osoby zatrudnione przy produkcji wyrobów lateksowych,
– chorzy z rozszczepem kręgosłupa i przepuklinami rdzenia kręgowego.
Cechą wspólną tych trzech grup jest częsta i długotrwała ekspozycja na lateks. Badania z udziałem studentów stomatologii wykazały, że ryzyko wystąpienia alergii na lateks wśród personelu medycznego wzrasta wraz z liczbą przepracowanych lat. Alergii na lateks nie stwierdzono u żadnego spośród badanych studentów pierwszego roku. Jednak już 3 lata później występowała ona u 6%, a po 4 latach – u 10% studentów.
Alergeny lateksu mogą przenikać do organizmu różnymi drogami: przez skórę, błony śluzowe lub drogą dożylną. Klinicznie uczulenie na lateks może objawiać się pokrzywką, napadem astmy oskrzelowej, zapaleniem spojówek, katarem, obrzękiem naczyniowym, a nawet wstrząsem anafilaktycznym. Najczęstsza manifestacja to reakcja skórna, która występuje w kilka do kilkunastu minut po kontakcie z alergenem. Charakteryzują ją bąble na rumieniowym podłożu, którym towarzyszy świąd – jest to obraz typowy dla pokrzywki. Zmiany te są zlokalizowane w miejscu kontaktu skóry z alergenem lub wykraczają poza ten obszar. Na podstawie samego obrazu klinicznego bardzo trudno jest odróżnić alergię na lateks od wspomnianego wyprysku kontaktowego. Oprócz patomechanizmu, do głównych cech różnicujących te dwie jednostki chorobowe należą: czas, jaki upływa od momentu narażenia do wystąpienia objawów, oraz rozległość zmian skórnych. U osób uczulonych na lateks objawy uczulenia rozwijają się w reakcji natychmiastowej, 15-20 minut od narażenia, a zmiany skórne mogą obejmować swym zasięgiem całe ciało. W przypadku wyprysku kontaktowego grudki, pęcherzyki, rumień i świąd pojawią się najwcześniej po kilku lub kilkunastu godzinach, a niejednokrotnie po 2-3 dniach od ekspozycji i są ograniczone wyłącznie do miejsca kontaktu z alergenem, np. występują wokół ust u dzieci ssących lateksowy smoczek lub na dłoniach lekarza lub błonach śluzowych narządów płciowych pacjentki po badaniu ginekologicznym.
Choć należą do rzadszych objawów choroby, uczuleniu na lateks mogą również towarzyszyć trudności w oddychaniu, katar czy zapalenie spojówek. Są one głównie spowodowane inhalacją białek lateksu, unoszących się w powietrzu z drobinami talku. Szczególnie duże ich ilości dostają się do powietrza podczas zdejmowania rękawiczek.
Od 30% do 80% chorych z alergią na lateks rozwija objawy kliniczne po spożyciu niektórych owoców – takich, jak: banany, kiwi, awokado czy kasztany jadalne. Jest to tzw. zespół lateksowo-owocowy, spowodowany reakcją krzyżową. Zjawisko to jest związane z wytworzeniem przeciwciał IgE skierowanych przeciwko alergenom lateksu, które rozpoznają podobne białka pochodzące z innego źródła, którym mogą być owoce.
Oprócz charakterystycznego wywiadu chorobowego, rozpoznanie alergii na lateks wymaga potwierdzenia w badaniach dodatkowych. Na uczulenie wskazują: obecne we krwi przeciwciała skierowane przeciwko alergenom lateksu (sIgE) oraz dodatnie testy skórne „prick”. W przypadku ich ujemnego wyniku można przeprowadzić próby prowokacyjne. Do najczęściej wykonywanych należy test z rękawiczką. Fragment rękawiczki, np. palca, nakłada się na 15 minut na zmoczoną skórę. Odczytu dokonuje się bezpośrednio po zdjęciu rękawiczki, a rozwój zmian obserwuje jeszcze przez około godzinę. Za wynik pozytywny uznajemy pojawienie się typowych alergicznych objawów klinicznych – takich, jak: świąd, rumień, pokrzywka, duszność, wodnisty wyciek z nosa czy zasłabnięcie z nagłym spadkiem ciśnienia tętniczego. U chorych podających w wywiadzie duszność w kontakcie z lateksem wykonuje się prowokację wziewną. Polega ona na nadmuchiwaniu rękawiczki lub inhalacji roztworów lateksu rozpylonych w badanym pomieszczeniu. Próby te są obarczone dużym ryzykiem. Dlatego należy je przeprowadzać z ostrożnością i tylko pod kontrolą lekarza w wyspecjalizowanych ośrodkach alergologicznych.
Dodatni test skórny lub obecność przeciwciał IgE w surowicy nie zawsze są jednoznaczne z występowaniem klinicznych cech uczulenia. Osobom uczulonym zaleca się przede wszystkim unikanie kontaktu z lateksem, co niejednokrotnie bywa bardzo trudne ze względu na powszechność występowania produktów wykonanych z tego surowca lub nim wzbogacanych. Prewencja dotyczy także spożywania niektórych pokarmów – zwłaszcza owoców, które mogą wywołać reakcje krzyżowe.
Leczenie ogranicza się do działania objawowego: stosowania leków przeciwhistaminowych, kortykosteroidowych lub rozkurczowych (w przypadku duszności). Immunoterapia swoista, choć wciąż jest jeszcze w fazie eksperymentalnej, może w przyszłości stanowić ważną formę terapii alergii na lateks.
Aktualizacja: 2017-01-10
prof. dr hab. Marek Jutel, specjalista alergolog, lek. med. Anna Zaleska Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Alergologii Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować