Co to jest alergia?

Od kilku lat coraz więcej słyszymy o alergiach – o tym, że stały się współczesną plagą, chorobą cywilizacyjną. Coraz częściej mówimy, że mamy uczulenie, że jesteśmy alergikami. Czy naprawdę wiemy, co kryje się za tymi modnymi dziś określeniami?
Słowo „alergia” wywodzi się z języka greckiego – pochodzi od aulos – inny i ergos – reakcja. Oznacza więc reakcję inną niż typowa, we współczesnym rozumieniu dotyczy nadmiernej wrażliwości organizmu na substancję, która dla większości ludzi jest obojętna.
Termin „alergia” po raz pierwszy został użyty przez Clemensa Petera Freiherr von Pirqueta w 1906 roku, chociaż reakcje alergiczne opisywano dużo wcześniej. Pierwszy opis alergii na sierść kota pochodzi z 1570 roku, a kataru alergicznego – z roku 1819. Jednak dopiero w 1966 roku profesorowie Ishizaka i Johansson odkryli immunoglobuliny E, odpowiedzialne za reakcje nadwrażliwości. Umożliwiło to diagnostykę alergii na podstawie próbki krwi pacjenta. Również w latach 60-tych XX wieku, a dokładnie w roku 1968, Philip Gell i Robin Coombs zaproponowali podział reakcji nadwrażliwości na cztery odmienne typy, a alergia – opisana wreszcie w sposób naukowy – zyskała miano choroby.
Obecnie cechy atopii, a więc genetycznej predyspozycji do syntezy znacznych ilości immunoglobulin typu E w odpowiedzi na niewielkie stężenie alergenu, stwierdza się u 22-49% ludzi, a 5-25% cierpi z powodu różnych schorzeń alergicznych. Na ryzyko wystąpienia alergii wpływa zarówno obciążenie dziedziczne, jak i środowisko w którym żyjemy.
Częściej chorują osoby z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób atopowych. Ryzyko jest największe (wynosi 80%), jeśli oboje rodziców cierpi na identyczne schorzenie wynikające z nadwrażliwości. W przypadku, gdy tylko jedno z rodziców jest chore, ryzyko spada do około 30%. Ale nawet, jeśli w rodzinie nie występują żadne schorzenia alergiczne, prawdopodobieństwo zachorowania wynosi 10-15%.
Warto podkreślić, że uwarunkowania rodzinne w kierunku alergii są nie tylko związane z genami, które dziedziczymy, ale także z warunkami, w jakich żyjemy. Ważną rolę odgrywają warunki lokalowe, nawyki higieniczne i żywieniowe.
W ostatnich latach dużo spekuluje się na temat przyczyn rozpowszechnienia chorób alergicznych. Z jednej strony porusza się problem nadmiernej higieny i wychowywania dzieci w niemal sterylnych warunkach. Takie postępowanie sprawia, iż organizm – pozbawiony narażenia na bakterie i pasożyty – kieruje swoje siły obronne przeciw zupełnie niegroźnym składnikom środowiska naturalnego, jak pyłki drzew czy zarodniki grzybów. Z drugiej strony, alergie mogą być wywołane przez wprowadzenie do naszego otoczenia substancji o dużym potencjale uczulającym, które normalnie w danym kraju nie występują, takich jak owoce cytrusowe, orzeszki ziemne, krewetki i inne egzotyczne pokarmy.
Ze strony środowiska naturalnego duże znaczenie ma postępujące zanieczyszczenie powietrza i związane z tym ocieplenie klimatu. Już wzrost temperatury powietrza o 0,5°C przez kilka dni w roku znacząco wydłuża sezon pylenia wielu roślin i sprawia, że alergeny utrzymują się w powietrzu znacznie dłużej. Ponadto gazy i pyły – oprócz tego, że jako substancje chemiczne działają drażniąco na błony śluzowe – są też dobrymi nośnikami alergenów, które „przyklejają” się do nich i w ten sposób łatwiej rozprzestrzeniają się w otoczeniu. Organizm człowieka może zareagować na taki alergen, ale tylko wtedy, kiedy spotkał się z nim już wcześniej. W procesie tym bardzo ważną rolę odgrywają komórki pamięci immunologicznej (limfocyty T i B), które krążą we krwi, gotowe do rozpoznania „zagrożenia” ze strony znanego już wroga. Alergenami najczęściej są pyłki drzew i traw, zarodniki grzybów, roztocza, naskórek i sierść zwierząt. Pod względem chemicznym są to białka (90%), rzadziej inne związki. Alergen, po dostaniu się do organizmu, jest prezentowany limfocytom T, co rozpoczyna całą kaskadę przemian. Doprowadzają one w ostateczności do produkcji IgE i uwolnienia mediatorów procesu zapalnego, w tym histaminy. Histamina oraz inne – wydzielane wraz z nią – mediatory zapalenia działają rozszerzająco na małe naczynia krwionośne, zwiększają ich przepuszczalność, pobudzają skurcz mięśni gładkich dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. Ponadto pobudzają zakończenia nerwowe, co powoduje wystąpienie uczucia świądu. Ponieważ komórki odpowiedzialne za ten proces występują w znacznej ilości na błonach śluzowych, alergia objawia się najczęściej katarem nosa, łzawieniem oczu i skurczem oskrzeli bądź biegunką.
Ze względu na czas pomiędzy kontaktem z alergenem a wystąpieniem objawów alergii, reakcje nadwrażliwości dzieli się na wczesne i późne. Faza wczesna, za którą odpowiadają mediatory pokroju histaminy, pojawia się wkrótce po kontakcie z alergenem – nieraz po kilku sekundach – i ustępuje w ciągu 1-3 godzin. Objawy fazy późnej występują tylko u części pacjentów i są związane z napływem różnych komórek zapalnych. Pojawiają się po upływie 4-5 godzin od kontaktu z alergenem i utrzymują do 2 dni.
Wspomniani już Gell i Coombs zaproponowali podział reakcji alergicznych na 4 rodzaje, w zależności od mechanizmu ich powstawania i czasu wystąpienia.
Typ I – anafilaktyczny obejmuje skórę, spojówki, błonę śluzową nosa i oskrzeli a także przewodu pokarmowego, a więc miejsca gdzie występuje dużo mastocytów – komórek uwalniających histaminę. Klinicznie objawiać się może katarem, łzawieniem oczu, dusznością czy biegunką. Objawy zwykle występują w kilka-kilkanaście minut po narażeniu na alergen.
Typ II może wystąpić w ciągu kilku minut, ale też po kilku godzinach, od kontaktu z alergenem. Pośredniczą w nim przeciwciała typu IgG i IgM, które wiążą się z antygenem umiejscowionym na powierzchni uszkadzanej komórki. Stąd typ II reakcji alergicznych zwany jest też cytotoksycznym.
Typ III wiąże się z powstaniem kompleksów immunologicznych (połączenia przeciwciała z antygenem). Rozwija się w ciągu 3-10 godzin po ekspozycji. Kompleksy immunologiczne odkładają się następnie w różnych narządach, np. w nerkach.
Typ IV – komórkowy, zwany też opóźnionym, daje charakterystyczne rumienie i nacieki na skórze. Rozwija się w ciągu 48 godzin po ekspozycji. Alergenami mogą być leki, metale, rośliny.
Obecnie do tego klasycznego podziału dodano jeszcze reakcję typu V, czyli tzw ziarniniakową, występującą 2-5 tygodni po wstrzyknięciu obcej substancji, np. kolagenu, oraz reakcję typu VI, odpowiedzialną między innymi za autoimmunologiczne choroby tarczycy.
Objawy alergii mogą wystąpić w każdym wieku i zmieniać się wraz z nim. Na przykład, w okresie niemowlęcym może występować tzw. skaza atopowa na skórze. U tego samego dziecka około 10-12 roku życia może wystąpić katar sienny, a potem – astma. Zmienne występowanie tego typu chorób i ich nakładanie się jest możliwe, gdyż często wywołują je te same alergeny, a mechanizmy powstawania są podobne dla całej grupy. Kolejne pojawianie się po sobie różnych alergii jest określane mianem „marszu alergicznego”.
Pamiętajmy! Alergię można mieć na wszystko, nie tylko na przysłowiową pracę, ale także – na sport, na własne hobby i na modne ubrania.
Alergia zawodowa związana jest z narażeniem zawodowym na różnego rodzaju substancje, takie jak sole metali, pył mączny i drzewny, lateks, żywice.
W sporcie i modzie najczęściej uczulają barwniki do tkanin, które uwalniają się z ubrań pod wpływem ciepła i potu, czemu szczególnie sprzyja nadmiernie obcisła odzież.
Hobbyści mogą uczulić się na hodowane przez siebie zwierzęta lub na pokarm dla nich, albo też kleje i lakiery stosowane w modelarstwie.
Mechanizm uczulenia na leki odpowiada najczęściej reakcji typu I. Ponieważ jednak nie pośredniczą w niej IgE, jest to swego rodzaju pseudoalergia.

Słowniczek

Alergen – antygen zdolny do wywołania reakcji alergicznej. Najczęściej substancja białkowa pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, rzadziej substancja węglowodanowa lub inny związek chemiczny o niskiej masie cząsteczkowej. W zależności od drogi dostania się do organizmu, alergeny dzieli się na wziewne (inhalacyjne – np. pyłki), pokarmowe (np. orzeszki ziemne) i kontaktowe (np. metale).
Alergia – patologiczna, czasowo, jakościowo i ilościowo zmieniona reakcja immunologiczna o charakterze nadwrażliwości na dany alergen, która może przebiegać z udziałem komórek zapalnych lub przeciwciał.
Alergia pokarmowa – występowanie obiektywnie potwierdzonych, powtarzalnych objawów po spożyciu określonego pokarmu lub składnika pokarmowego w dawce tolerowanej przez osoby zdrowe.
Alergiczny nieżyt nosa – zapalenie błony śluzowej nosa, najczęściej w wyniku reakcji IgE-zależnej. Objawia się wodnistym wyciekiem z nosa, jego pieczeniem i salwami kichania.
Alergiczne zapalenie spojówek – proces zapalny, obejmujący błonę śluzową pokrywającą przednią część twardówki oraz wewnętrzną powierzchnię powiek. Jest spowodowany IgE-zależną reakcją nadwrażliwości.
Antygen – każda substancja, która posiada dwie cechy: zdolność wywoływania przeciwko sobie swoistej reakcji immunologicznej, czyli immunogenność, oraz zdolność do reagowania z wytworzonymi w ten sposób przeciwciałami, czyli antygenowość.
Astma oskrzelowa – przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych bez obecności infekcji, którą cechuje nadreaktywność oskrzeli oraz napady duszności i świszczącego oddechu, związane z odwracalną obturacją (zwężeniem) oskrzeli.
Atopia – genetyczna predyspozycja do rozwoju alergii IgE-, polegająca na zwiększonym wytwarzaniu swoistych przeciwciał klasy IgE w odpowiedzi na niskie stężenia alergenów powszechnie występujących w danym środowisku, które u większości ludzi takiej reakcji nie powodują.
Atopik – osoba z atopią, predysponowana do rozwoju alergii.
Atopowe zapalenie skóry – zespół zmian zapalnych skóry, związany z genetycznie uwarunkowanym defektem bariery skórnej i miejscową nadwrażliwością. Objawia się głównie świądem i wysypką.
Nadwrażliwość – powtarzalne objawy ze strony różnych narządów i układów, występujące po narażeniu na określony bodziec, który w tej samej dawce nie wywołuje żadnych reakcji u osób zdrowych. Jeśli nadwrażliwość ma podłoże immunologiczne, to mówimy o alergii. Jeśli takiego mechanizmu nie da się potwierdzić, mamy natomiast do czynienia z nadwrażliwością niealergiczną.
Pokrzywka – obrzęk skóry właściwej w wyniku rozszerzenia i zwiększenia przepuszczalności naczyń krwionośnych, co objawia się wystąpieniem bąbla pokrzywkowego i świądem.
Wstrząs anafilaktyczny – szybko rozwijająca się reakcja anafilaktyczna, w której występuje obniżenie ciśnienia tętniczego zagrażające życiu. Jeśli wywołany jest mechanizmem immunologicznym, mówimy o anafilaksji alergicznej.

lek. med. Magdalena Wujczyk Akademicki Szpital Kliniczny we Wrocławiu (2008-04-02)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Słowniczek