Interakcje pomiędzy żywnością a lekami

Niebezpieczne interakcje mogą zachodzić nie tylko pomiędzy lekami, ale również pomiędzy lekami a składnikami żywności. Nie bez znaczenia jest, czy lek będzie zażywany przed, czy po jedzeniu. Wiele składników żywności ma znaczny wpływ na wchłanianie i metabolizm różnych leków, a tym samym – na ich poziom we krwi. W konsekwencji działanie leków może ulec zmianie. Interakcje leków z żywnością mogą istotnie pogorszyć skuteczność leczenia, wydłużyć okres hospitalizacji oraz – w konsekwencji – zwiększyć koszty terapii.
Ważnym zagadnieniem dla interakcji leków ze składnikami żywności jest sprawa płynów, którymi są one popijane. Na skutek popijania leków różnymi sokami i napojami, wchłanianie niektórych leków może być obniżone, lub mogą one ulec inaktywacji w kwaśnym środowisku (dotyczy to m.in. niektórych preparatów erytromycyny czy penicyliny). Zawarte w sokach owocowych (zwłaszcza grejpfrutowym), flawonoidy (kampferol, naringrnina, kwercetyna) i furanokumaryny (6,7-dihydroksybergamotyna) hamują czynność układu enzymatycznego podgrup enzymów cytochromu P-450 w wątrobie i w jelicie cienkim. Powoduje to wielokrotny (o 300-900%) wzrost stężenia we krwi wielu leków, m.in leków przeciwhistaminowych (wycofany z rynku Hismanal), benzodwuazepin, blokerów kanału wapniowego, leków hipolipemizujących (lovastatin, atorvastatin, simvastatin). Przy spożyciu napojów z kofeiną (kawa, napoje typu cola, napoje energetyzujące) wraz z takimi lekami jak teofilina czy kwas acetylosalicylowy, może dojść do reakcji synergicznej i wzrostu poziomu kofeiny we krwi. Zawarta w herbacie tanina hamuje wchłanianie preparatów żelaza. Popijanie mlekiem tetracyklin czy fluorochinolonów obniża ich wchłanianie z jelit na skutek tworzenia się soli wapnia. Aby proces terapeutyczny nie został zaburzony na skutek niepożądanej interakcji, o ile lekarz nie zaleci inaczej, przyjmowane leki należy popijać tylko wodą.
Niektóre składniki pożywienia powodują zmniejszenie wchłaniania leków. Przyjmowanie preparatów naparstnicy, stosowanych w leczeniu niewydolności krążenia i zaburzeniach rytmu serca, tuż przed, w czasie lub po spożyciu posiłku bogatobłonnikowego powoduje obniżone ich wchłanianie. Może to doprowadzić do zmniejszenia skuteczności leczenia i w konsekwencji – do zaostrzenia niewydolności krążenia. Skutek przyjmowania L-DOPA po jedzeniu to wydłużenie czasu koniecznego do pojawienia się stężenia terapeutycznego w surowicy krwi, a tym samym – opóźnienie odpowiedzi farmakologicznej oraz skrócenie okresu działania leku.
Interakcje, znajdującej się w wielu produktach spożywczych, tyraminy z lekami hamującymi działanie enzymu oksydazy monoaminowej, chociaż występują rzadko, są szczególnie niebezpieczne. Tyramina jest naturalnie występującą aminą sympatykomimetyczną, która powstaje z rozkładu białek długo przechowywanej lub fermentującej żywności, takiej jak ryby solone, wędzone i marynowane, bób, sery dojrzewające (cheddar), soja (sosy), drożdże, salami, wątroba wołowa i drobiowa, koncentraty mięsne, wina (Vermuth, Chianti), czekolada, awokado, przejrzałe banany, figi. W metabolizmie tyraminy bierze udział oksydaza monoaminowa. Leki, które hamują działanie tego enzymu, hamują więc również przemiany tyraminy, podnosząc jej poziom we krwi. Tyramina stymuluje natomiast uwalnianie noradrenaliny z zakończeń nerwowych. Jej nadmiar może prowadzić do gwałtownego wzrostu ciśnienia krwi, kołatania serca, bólów głowy, mdłości, wymiotów, przełomu nadciśnieniowego (groźnego w skutkach wysokiego ciśnienia krwi). Do leków wchodzących w interakcje z tyraminą należą inhibitory monoaminooksydazy (MAO) – stosowane w leczeniu zespołów depresyjnych (fenelzyna, tranylcypromina), przeciwbakteryjnie (furazolidon) oraz w terapii gruźlicy płuc (isoniazyd).
Prowadzone w ostatnich latach badania kliniczne wykazały, że stosowanie suplementów diety może nasilać występowanie różnego rodzaju interakcji z przepisywanymi przez lekarzy lekami. Jednym z najbardziej znanych przykładów są interakcje pomiędzy jonami wapnia a niektórymi antybiotykami i chemioterapeutykami. Jony wapnia, zawarte w preparatach mineralnych, mogą tworzyć z tymi lekami nierozpuszczalne sole, a tym samym – zmniejszać ich wchłanianie. Na skutek zmniejszonego wchłaniania leku dochodzi z kolei do obniżenia jego stężenia we krwi, co skutkuje brakiem działania terapeutycznego. Przyjmowanie preparatów zawierających sole wapnia wraz z niektórymi antybiotykami, stosowanymi często w leczeniu zakażeń dróg oddechowych i moczowych (fluorochinolony i tetracykliny), może spowodować zmniejszenie ich stężenia we krwi nawet o około 50%.
Suplementacja preparatami zawierającymi potas lub spożycie żywności bogatej w ten minerał, np. bananów czy soku pomidorowego, równocześnie z przyjmowaniem leków przeciwko nadciśnieniu tętniczemu z grupy inhibitorów konwertazy może doprowadzić do nadmiernego wzrostu stężenia jonów potasowych we krwi. Zbyt duże stężenie potasu we krwi jest równie groźne jak jego niedobór. Może bowiem powodować groźne konsekwencje kliniczne, takie jak: zatrzymanie czynności serca, zaburzenia rytmu serca, osłabienie mięśni, senność, bóle głowy.
Leki stosowane w schorzeniach kości – bifosfoniany – posiadają zdolność wiązania wapnia i żelaza. Dlatego w ciągu 2 godzin po przyjęciu leków z tej grupy nie należy spożywać pokarmu, zwłaszcza bogatego w wapń (mleko, produkty mleczne) oraz witamin i mikroelementów. Niewskazane jest także stosowanie leków zobojętniających kwas solny w żołądku, gdyż zawierają one w swym składzie żelazo, magnez, aluminium i wapń.
Niebezpieczne mogą być również interakcje preparatów witaminowo-mineralnych z lekami przeciwzakrzepowymi typu warfaryna czy acenokumarol. Osoby przyjmujące te leki nie powinny zażywać równocześnie preparatów witaminy K oraz spożywać produktów zawierających duże ilości tej witaminy, takich jak brokuły, szpinak czy sałata. Nieprzestrzeganie tych zaleceń grozi brakiem skuteczności leków przeciwzakrzepowych. Witamina K powoduje bowiem wzrost krzepliwości krwi, a więc działa odwrotnie niż warfaryna czy acenokumarol.
W badaniach klinicznych wykazano, iż preparaty żelaza a także magnezu, zażywane wraz z hormonami tarczycy, zmniejszają aktywność tych ostatnich. Hormony tarczycy, takie jak lewotyroksyna, powinny więc być zażywane co najmniej 2 godziny po przyjęciu jonów żelaza i magnezu. Tyroksyna wykazuje bowiem zdolność tworzenia stabilnych kompleksów z żelazem.
Aby uniknąć interakcji pomiędzy lekami a żywnością, należy przestrzegać poniższych zasad.
1. Zawsze czytać ulotkę dołączoną do leku.
2. Popijać leki wodą (pełną szklanką). Herbata, kawa czy mleko mogą zmniejszać wchłanianie leków. Sok grejpfrutowy zaburza metabolizm leków w organizmie.
3. Nie mieszać leku z pożywieniem, ani nie zażywać go tuż przed, w trakcie lub tuż po jedzeniu (chyba, że zaleci to lekarz), ponieważ może to zmienić działanie leku.
4. Nie łączyć leków z gorącymi napojami, gdyż wysoka temperatura może zmniejszyć ich skuteczność.
5. Jeśli wiadomo, że posiłek może zaburzać działanie danego leku, najlepiej jest go zażyć 1-2 godziny przed lub 2 godziny po jedzeniu.
6. Nie zażywać preparatów witaminowo-mineralnych w tym samym czasie co innych leków, gdyż może to być przyczyną zaburzeń wchłaniania substancji czynnej.
7. Nigdy nie zażywać leków razem z napojami alkoholowymi.
Aktualizacja: 2017-01-10
dr Katarzyna Wolnicka, specjalista dietetyk; Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować