Depresja – kilka definicji

Słowo „depresja” może być używane na określenie stanu występującego u człowieka, niekoniecznie pacjenta, obniżonego nastroju, smutku, przygnębienia, rezygnacji, zniechęcenia, bólu psychicznego. W tym znaczeniu oznacza ono pojedynczy objaw, symptom.
W psychiatrii termin „depresja” jest natomiast używany jako zbiorcza nazwa zespołu objawów, a więc kilku, występujących łącznie w tym samym czasie u danej osoby, cech, które wpływają na jej codzienne funkcjonowanie i wywołują cierpienie psychiczne. Do innych, poza obniżonym nastrojem, objawów zespołu depresyjnego należą:
●   obniżenie napędu psychoruchowego;
●   zaburzenia rytmu okołodobowego;
●   zmniejszenie lub brak odczuwania przyjemności;
●   objawy somatyczne;
●   często lęk.
Cechy zespołu depresyjnego i jego charakterystyka w różnych typach zaburzeń nastroju zostaną omówione poniżej.

Obniżenie nastroju

Pacjenci relacjonują, że czują się smutni, przygnębieni, odczuwają ból psychiczny, wydarzenia i obszary zainteresowań, które dotychczas były dla nich źródłem radości, satysfakcji czy przyjemności takich reakcji już nie wywołują (stan ten nazywamy anhedonią); czują się zniechęceni, mają poczucie bezsensu, beznadziei, braku perspektyw.
Czasem zamiast uczucia smutku skarżą się na stan przykro odczuwanego zobojętnienia (anaesthesia dolorosa), braku reaktywności emocjonalnej, niezdolności do przeżywania uczuć zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, oddzielenia emocjonalnego nawet od bliskich sobie osób. Bywa, że jest to dla pacjenta bardziej bolesne niż smutek.
Czasami obniżeniu nastroju towarzyszy uczucie rozdrażnienia, rozżalenia, pokrzywdzenia, złości, zwiększona skłonność do impulsywnych reakcji na bodźce z otoczenia. Taki nastrój nazywamy depresyjno-dysforycznym.
Na jego wystąpienie wpływają cechy osobowości, a także wszelkie schorzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Wtórnie do obniżenia nastroju pojawiają się depresyjne zaburzenia myślenia charakteryzujące się negatywną oceną samego siebie, swoich dotychczasowych wyborów, umiejętności, często z obwinianiem się, poczuciem winy, a nawet zasługiwania na karę.
Chorzy negatywnie oceniają swoją sytuację życiową, bieżące wydarzenia, nie oczekują także przyjemnych zmian w przyszłości.
Często mają wrażenie, że ich samopoczucie nie ulegnie już zmianie, zawsze będą smutni i przygnębieni, nie wierzą w możliwość poprawy.
Skutkiem takich przekonań są: odczuwanie bezsensu istnienia, niechęci do życia, rozważania, że woleliby nie żyć, chcieliby usnąć i się nie obudzić, pragnienie śmierci aż do myśli o odebraniu sobie życia – rozmyślanie o możliwych sposobach popełnienia samobójstwa, planowanie go czy podejmowanie faktycznych prób zabicia się (15% osób z rozpoznaną nawracającą depresją popełnia samobójstwo).
Jeżeli zaburzenia nastroju są bardzo głębokie, depresyjne zaburzenia myślenia mogą osiągać poziom urojeń, czyli fałszywych sądów pochodzenia chorobowego, o których prawdziwości pacjent jest silenie przekonany i których nie można zmienić argumentami.
Urojenia depresyjne są wtórne do zaburzeń nastroju i świadczą o ciężkości epizodu depresyjnego.
Treścią ich w depresji może być głębokie poczucie winy, grzeszności, zasługiwania na karę, bycia w ruinie materialnej, w sytuacji całkowitego ubóstwa, braku miejsca zamieszkania lub środków do życia, przekonanie o ciężkiej, zagrażającej życiu chorobie somatycznej, grożącej choremu lub światu katastrofie, o niefunkcjonowaniu jakiegoś układu lub całego organizmu, o nieistnieniu siebie lub nawet całego świata.
Depresja z przekonaniami urojeniowymi to depresja psychotyczna. Rzadziej występują w jej przebiegu także zaburzenia postrzegania pod postacią omamów (halucynacji), czyli doznań zmysłowych nieistniejącego w rzeczywistości bodźca, z przekonaniem, że bodziec taki istnieje.
W depresji występują np. omamy słuchowe, słowne pod postacią głosów oskarżających, deprecjonujących pacjenta, czy węchowe, np. zapach zgnilizny, rozkładającego się ciała.
W depresji niekiedy chorzy skarżą się także na obsesje – nawracające wbrew woli natrętne myśli, często o bardzo przykrej lub niezgodnej z ich przekonaniami treści, np. o zaniedbaniach i błędach, jakich się dopuścili, lub o sposobach popełnienia samobójstwa.

Obniżenie napędu psychoruchowego

Jest to odczuwane przez pacjenta, a także często obserwowane przez otoczenie, zmniejszenie tempa działania, spowolnienie aktywności, zarówno w sferze ruchowej, jak przemieszczanie się, ale także czynności dnia codziennego oraz aktywności intelektualnej. Chorzy skarżą się, że brakuje im siły, nie mają energii, stale czują się zmęczeni. Trudno im rozpoczynać i podtrzymywać działanie.
Pacjenci mają poczucie zwolnienia tempa myślenia, wypowiadania się, trudności w utrzymywaniu uwagi, zapamiętywania.
Zaburzenia poznawcze przejawiają się także m.in. w trudności podejmowania decyzji, często nawet dotyczących spraw codziennych, stałym wahaniem się, kłopotami w planowaniu, organizowaniu, wykonywaniu czynności złożonych. Kiedyś zaburzenia poznawcze w depresji nazywano pseudootępieniem depresyjnym, obecnie jednak wiadomo, że są to prawdziwe zaburzenia poznawcze.
Pacjenci, u których jednym z dominujących objawów depresji jest lęk, zamiast spowolnienia odczuwają niepokój ruchowy, konieczność przemieszczania się czy zmiany pozycji ciała, a także niepokój manipulacyjny, konieczność poruszania dłońmi, palcami, trzymanym w ręku przedmiotem.
Takim stanom towarzyszą zwykle nasilone zaburzenia snu, nawet całkowita bezsenność, częste są także myśli i plany samobójcze.

Zaburzenia rytmów biologicznych

Pacjenci chorujący na depresję odczuwają zmiany w zakresie takich czynności fizjologicznych, jak sen i apetyt, a także samopoczucie fizyczne.
Zaburzenia snu mogą mieć charakter niedoboru (hiposomnia) lub nadmiaru (hipersomnia) snu.
W pierwszym przypadku chorzy śpią krócej niż zazwyczaj, płytko, kilkakrotnie budzą się w ciągu nocy, często nad ranem – znacznie wcześniej, niż wynika to z ich dotychczasowego rytmu dnia, nie mogą zasnąć ponownie. W drugim – śpią nawet kilkanaście godzin w ciągu doby, a mimo to nadal czują się senni.
Do częstych dolegliwości fizycznych zgłaszanych przez pacjentów należą bóle głowy, np. o charakterze obręczy, suchość śluzówek, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, jak zaparcia, a u osób z dominującym lękiem – biegunki, a także uczucie niepokoju zlokalizowanego w klatce piersiowej lub górnej części jamy brzusznej.
Zmienia się także apetyt – chorzy klasycznie odczuwają jego zmniejszenie się z towarzyszącym spadkiem masy ciała, natomiast u pewnej grupy, szczególnie chorujących na depresję w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, może występować wzrost apetytu, szczególnie po południu i na węglowodany. W depresji spadkowi ulega także libido.
Skutkiem wyżej wymienionych objawów jest pogorszenie funkcjonowania zarówno w sferze prywatnej, jak i zawodowej.
Pacjenci z trudem nawiązują relacje z innymi, izolują się, psują się ich relacje z bliskimi z powodu niemożności uczestniczenia, także emocjonalnego, w życiu rodzinnym, ograniczają życie towarzyskie lub się z niego wycofują.
Prowadzenie rozmowy, utrzymanie uwagi, okazywanie zainteresowania, a także mówienie o sobie, swoich emocjach czy samopoczuciu jest dla nich często niemożliwe do realizacji. Z trudem wykonują obowiązki zawodowe, mają poczucie, że robią to źle, zajmują im one więcej czasu, wymagają większego wysiłku.
Częściej popełniają błędy, mylą się, zapominają, przekładają część aktywności na później. Mówią o lęku przed rozpoczynającym się dniem, który wydaje się nie mieć końca, o zmianie w odczuwaniu upływu czasu, który wydaje się biec wolniej, a w głębokiej depresji – stać w miejscu.
Porzucają swoje dotychczasowe zainteresowania, trudno im się skupić na czytaniu, oglądaniu filmów czy programów, tracą zaciekawienie tym, co dzieje się wokół. W głębszych depresjach trudnością jest utrzymywanie higieny, dbanie o siebie.
Wpływ depresji na zaburzenia funkcjonowania zależny jest od:
●   jej głębokości;
●   współwystępowania innych zaburzeń psychicznych;
●   wyjściowego funkcjonowania;
●   cech osobowości pacjenta, które warunkują jego stosunek do objawów;
●   w depresji nawracającej – od liczby przebytych epizodów, ich długości, ciężkości, jakości remisji;
●   czynników społeczne, relacji z innymi, sytuacji życiowej;
●   czynników kulturowych.

Kryteria rozpoznania epizodu depresji w ICD-10

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych zawarte są następujące kryteria rozpoznania epizodu depresji.
Podczas epizodu depresji pacjent cierpi z powodu obniżonego nastroju, utraty zainteresowań i zdolności radowania się, zmniejszenia energii prowadzącego do wzmożonej męczliwości i zmniejszenia aktywności. Pospolita jest duża męczliwość nawet po małym wysiłku.
Do często spotykanych objawów należą:
●   osłabienie koncentracji i uwagi;
●   niska samoocena i mała wiara w siebie;
●   poczucie winy i małej wartości;
●   pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości;
●   myśli i czyny samobójcze;
●   zaburzenia snu;
●   zmniejszony apetyt.
Aby można było rozpoznać epizod depresji, niezbędne jest utrzymywanie się wyżej wymienionych objawów przez co najmniej dwa tygodnie, z wyjątkiem sytuacji, gdy osiągają one bardzo duże nasilenie i szybko narastają.
Klasyfikacja wyróżnia cztery stopnie ciężkości epizodu depresyjnego – łagodny, umiarkowany, ciężki oraz ciężki z objawami psychotycznymi, kiedy do dużego nasilenia objawów depresji dołączają się urojenia, omamy lub osłupienie (skrajne zahamowanie) depresyjne.
Autorzy kryteriów podają, że objawy powinny byś wyraźnie nieprawidłowe dla danej osoby, utrzymywać się przez większość dnia i prawie codziennie, w zasadzie nie podlegając wcale lub tylko w niewielkim stopniu, wpływowi wydarzeń zewnętrznych.
Klasyfikacja wymienia także cechy zespołu depresyjnego nazywane: somatycznymi, witalnymi, melancholicznymi, endomorficznymi, które klasycznie łączone są z dużym udziałem czynników biologicznych w patogenezie epizodu depresji.
Aby rozpoznać „zespół somatyczny”, należy stwierdzić co najmniej cztery z następujących objawów:
●   wyraźna utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie rodzajów aktywności zwykle sprawiających przyjemność;
●   brak reakcji emocjonalnej wobec wydarzeń i aktywności, które zwykle wyzwalają takie reakcje;
●   wcześniejsze niż zwykle (o 2 godz. lub więcej) poranne budzenie się;
●   dobowe wahania samopoczucia – nastrój silniej obniżony rano;
●   obiektywne, zauważalne dla innych osób wyraźne zahamowanie lub pobudzenie;
●   wyraźny spadek łaknienia;
●   ubytek masy ciała – o 5% lub więcej w ciągu ostatniego miesiąca;
●   wyraźny spadek libido.
 

Dodano: 2019-02-19

Fragment pochodzi z książki

M. Jarema (red. nauk.), Depresja w praktyce lekarza POZ, PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2017

Książki


Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować