Anafilaksja

W Wytycznych Resuscytacji 2010 napisano: „precyzyjna definicja anafilaksji nie ma znaczenia z perspektywy leczenia stanu zagrożenia życia”, anafilaksję można jednak w najprostszych słowach opisać jako ostrą reakcję alergiczną organizmu na wywołujący ją czynnik.
Czynniki te zaliczają się zwykle do jednej z czterech podstawowych grup: żywność, leki, lateks, jad. Im szybciej od momentu ekspozycji (zadziałania czynnika wywołującego reakcję) dochodzi do wystąpienia objawów, tym zazwyczaj silniejsza jest reakcja organizmu (czas reakcji od kilku sekund do kilku godzin).
W śmiertelnych reakcjach na alergeny zawarte w żywności do zatrzymania oddechu dochodzi zwykle po ok. 30 minutach. W przypadku użądleń owadów wstrząs następuje po 10–15 minutach, a zatrzymanie krążenia po podaniu leku – zwykle po ok. 5 minutach.
Powyżej 6 godzin od kontaktu z czynnikiem wyzwalającym rzadko dochodzi do zagrożenia życia. Według różnych źródeł najczęstszą przyczyną anafilaksji u dzieci są alergeny zawarte w żywności, a u dorosłych leki oraz jad owadów. Około 20% ekspozycji na alergen wymagać będzie szybkiego i intensywnego leczenia oraz wezwania zespołu ratownictwa medycznego (ZRM).
Anafilaksja jest uogólnioną reakcją całego organizmu (lub poszczególnych jego układów), objawiającą się: zmianami w obrębie skóry i błon śluzowych (występują one w 80% przypadków), skurczem dróg oddechowych (utrudniającym bądź uniemożliwiającym oddychanie) oraz nagłym spadkiem ciśnienia tętniczego krwi w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych.
Nie należy zatem bagatelizować wczesnych objawów anafilaksji, zwłaszcza gdy podejrzewamy, że mogło dojść do ekspozycji na jeden z wymienionych czynników, np. w wyniku ukąszenia owada.
Objawy anafilaksji występują zwykle w ciągu kilku minut od ekspozycji, należą do nich:
–  zmiany w obrębie skóry i błon śluzowych: rumień, pokrzywka, świąd;
–  zaburzenia oddechowe: przyspieszony oddech (poszkodowany będzie miał trudności w mówieniu pełnymi zdaniami), chrypka, obrzęk krtani/języka, duszność, świsty oddechowe; zaburzenia układu krążenia: przyspieszona akcja serca (tachykardia), obniżenie ciśnienia tętniczego krwi (tętno nie będzie wyczuwalne na tętnicy promieniowej), objawy wstrząsu, zatrzymanie krążenia;
–  zaburzenia ze strony innych układów: zmiany w obrębie skóry i błon śluzowych (rumień, wysypka), dolegliwości ze strony układu pokarmowego (wymioty, ból brzucha, nietrzymanie stolca), pobudzenie, ogólny niepokój, opisywane „poczucie zagrożenia” czy „strach przed śmiercią”, zaburzenia świadomości.
Nagły początek, szybkie postępowanie objawów, zaburzenia oddychania (w tym drożności dróg oddechowych) i krążenia oraz zmiany skórne dają podstawę do stwierdzenia ciężkiej anafilaksji. Zmiany skórne bez towarzyszących innych objawów nie stanowią bezpośredniego stanu zagrożenia życia.
Należy pamiętać, że szczególnie u osób już wcześniej uczulonych na dany czynnik jedynym objawem anafilaksji może być nagły spadek ciśnienia i wstrząs prowadzący do zatrzymania krążenia.
Podstawą postępowania jest niezwłoczne przerwanie ekspozycji na czynnik wyzwalający (jeśli jest to możliwe i jeśli da się go zidentyfikować).
W przypadku np. ukąszenia przez owada będzie to usunięcie z ciała żądła z pęcherzem jadowym (ważniejszy jest sam fakt usunięcia niż sposób, w jaki się to zrobi).
Nie ma sensu poszukiwanie żądeł w przypadku ukąszenia przez osy i szerszenie, gdyż owady te (w przeciwieństwie do pszczół) nie pozostawiają żądeł w ciele.
W żadnym przypadku próby usunięcia alergenu nie powinny jednak opóźniać postępowania terapeutycznego. Odpowiednio szybkie wezwanie zespołu ratownictwa medycznego i przekazanie poszkodowanego może być decydujące dla jego przeżycia.
Najważniejszym (i zarazem prawdopodobnie najtrudniejszym) zadaniem ratownika w oczekiwaniu na ZRM będzie utrzymanie prawidłowego natlenowania krwi poszkodowanego. Może to stanowić problem ze względu na występujący często skurcz oskrzeli oraz obrzęk języka i krtani.
Należy podać poszkodowanemu tlen w dużym przepływie (ok. 15 l/min), przez maskę z rezerwuarem, zwracając uwagę na zapadanie się rezerwuaru oraz pomóc mu przyjąć najbardziej dogodną dla niego postawę.
Osoby z zaburzeniami oddychania mogą preferować pozycję siedzącą, gdyż ułatwia ona oddychanie; dla osób z niskim ciśnieniem tętniczym najlepsza może być pozycja leżąca; osoby nieprzytomne, oddychające należy ułożyć w pozycji bezpiecznej.
Pionizowanie lub układanie na plecach „na siłę” osób, którym jest słabo może prowadzić do pogorszenia ich stanu, a nawet do zatrzymania krążenia. Należy nieustannie monitorować stan pacjenta i reagować adekwatnie na wszelkie jego zmiany (utrata przytomności, zatrzymanie krążenia).
Działanie w ramach KSRG nie dopuszcza stosowania leków, jednak często poszkodowani, którzy przeszli anafilaksję w przeszłości, mają własne, coraz częściej zapisywane nawet przez lekarzy rodzinnych, ampułkostrzykawki z adrenaliną (EpiPen).
Jeśli poszkodowany chce zaaplikować sobie adrenalinę z ampułkostrzykawki, nie należy mu w tym przeszkadzać. Może być to czynność ratująca życie, a ryzyko wystąpienia efektów ubocznych po domięśniowym zastosowaniu EpiPena jest niewielkie.
 
z cyklu Nieurazowe stany zagrożenia życia:
 
Dodano: 2017-09-13
Piśmiennictwo w redakcji

Fragment pochodzi z książki

A. Kopta, J. Mierzejewski, G. Kołodziej (red. Nauk.), Kwalifikowa pierwsza pomoc, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2016

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować