Pierwsza pomoc w zranieniach

W każdym przypadku należy zwrócić uwagę na stan ogólny chorego (bladość, zaburzenia oddychania i krążenia).
Pierwsza pomoc w zranieniach polega na:
●  zatamowaniu krwawienia (opanowanie krwotoku),
●  zapobieganiu zakażeniu rany przez założenie odpowiedniego opatrunku,
●  unieruchomieniu, jeżeli zranienie dotyczy kończyny,
●  możliwie szybkim przekazaniu (odesłaniu lub odwiezieniu, wezwaniu karetki pogotowia ratunkowego) zranionego do właściwej placówki ochrony zdrowia, w której podjęte zostanie odpowiednie leczenie.

Opanowanie krwotoku

Każda rana krwawi na skutek przerwania tkanek i uszkodzenia naczyń krwionośnych. Wynaczyniona krew bardzo szybko krzepnie, a przecięte naczynia kurczą się. W związku z tym zwykle krwawienie z rany wkrótce ustaje, a w każdym razie wydatnie się zmniejsza. Do powstania skrzepu potrzeba trochę czasu, dlatego krwawienie trzeba opanować przez odpowiednie uciśnięcie tętnicy palcem lub pięścią, uciśnięcie rany za pomocą opatrunku uciskowego lub przez nałożenie opaski uciskowej. Oczywiście sam ucisk nie wystarczy, jeżeli nie powstał w ranie skrzep, który zatrzymuje krwawienie.
Doraźne zatrzymanie krwawienia jest możliwe w większości uszkodzeń dużych tętnic kończyn za pomocą uciśnięcia palcem lub pięścią (dogłowowo od miejsca zranienia) do sąsiadujących z nią kości (w przypadku kończyny dolnej będzie to ucisk tętnicy udowej do grzebienia kości łonowej na wysokości pachwiny; w kończynie górnej – ucisk tętnicy ramiennej do trzonu kości ramiennej). Umożliwia to następnie, bez zbędnej utraty krwi, założenie opatrunku uciskowego.
W przypadku krwawienia z żył lub z mniejszych i średnich tętnic zakłada się natychmiast opatrunek uciskowy. Polega on na położeniu bezpośrednio na powierzchnię rany grubszej warstwy jałowej gazy, następnie waty, którą mocno przybandażowujemy, najlepiej opaską elastyczną. W czasie zakładania opatrunku uciskowego kończynę należy unieść ku górze. Ucisk nie może jednak być zbyt silny, aby nie wywołać zasinienia lub zblednięcia palców, które powinny pozostać różowe i ciepłe. Dobrze założony opatrunek uciskowy powinien zatrzymać każde krwawienie. Jeżeli ten opatrunek w miejscu zranienia nie zatrzymał krwotoku, konieczny jest dalszy ucisk ręczny.
W wyjątkowych przypadkach trudnego do opanowania, gwałtownego krwawienia na kończynie można zastosować pneumatyczną opaskę uciskową (ryc. 13.1).
Opaska uciskowa
Jej celem jest tak silne zaciśnięcie wszystkich naczyń powyżej miejsca zranienia, aby natychmiast wstrzymać dopływ krwi do obwodowej części kończyny.
Opaskę uciskową zakłada się jedynie:
●  na kończynie górnej – powyżej połowy ramienia,
●  na kończynie dolnej – powyżej połowy uda.
Do tego celu najlepiej nadaje się mankiet pneumatyczny, np. od aparatu do mierzenia ciśnienia krwi, który w warunkach doraźnej pomocy nie zawsze jest dostępny. W żadnym wypadku nie wolno używać taśm gumowych, np. z dętki rowerowej, sznurów, drutu, pasków i innych cienkich i nieelastycznych materiałów, gdyż mogą one nie tylko głęboko uszkodzić tkanki w miejscu ucisku, ale spowodować nieodwracalny skurcz tętnicy. Dowodem właściwego założenia mankietu jest ustanie krwotoku i zblednięcie kończyny. Mankiet pneumatyczny wolno pozostawić na kończynie najwyżej 1-1,5 godziny, ponieważ dłużej trwające jej niedokrwienie grozi martwicą. Mankiet pneumatyczny należy stosować tylko wtedy, gdy w inny sposób nie można doraźnie zatrzymać krwawienia. Czas założenia mankietu należy w sposób widoczny oznaczyć na opatrunku. Najlepiej przypiąć karteczkę z adnotacją godziny i minuty jego założenia.
W razie niezwykle gwałtownego krwawienia z takich tętnic, jak szyjna czy podobojczykowa, jedynym sposobem doraźnego opanowania krwawienia może okazać się uciśnięcie palcem miejsca zranienia. W takiej sytuacji tylko błyskawiczny transport na oddział chirurgiczny może uratować życie choremu. Jednocześnie należy w miarę możliwości zawiadomić telefonicznie szpital.

Założenie opatrunku

Opatrunek ma chronić ranę przed wtórnym zakażeniem, zabezpieczając przed kontaktem z ubraniem lub innymi przedmiotami. Rany nie wolno dotykać rękami, nawet wydezynfekowanymi spirytusem lub innymi płynami. Nie należy też usuwać z niej skrzepów, które mogą zatykać uszkodzone naczynia krwionośne; usunięcie ich mogłoby spowodować krwawienie.
Przed założeniem opatrunku brzegi rany i jej okolicę należy zmyć benzyną, alkoholem, jodyną lub innym płynem odkażającym. Spłukiwanie samej rany płynami nie ma istotnego znaczenia w ranach tłuczonych, szarpanych i postrzałowych. Zwalczanie zakażenia pierwotnego odbywa się wówczas przez chirurgiczne wycięcie zniszczonych brzegów rany. Natomiast w przypadku ran kąsanych celowe jest przemywanie ich przez 5-10 minut ciepłą wodą z mydłem lub detergentami. Obmytą ranę pokrywa się jałową, kilkakrotnie złożoną gazą i watą, po czym owija opaską. W razie braku gazy można wyjątkowo użyć wypranych i wyprasowanych kawałków płótna. Watę kładziemy zawsze i jedynie na gazę, nigdy bezpośrednio na ranę. Ma ona chronić ranę przed urazami z zewnątrz i wchłaniać z niej wydzielinę. Dobrze nałożony opatrunek powinien dość szeroko obejmować ranę i jej okolicę, a swoim uciskiem zbliżać do siebie brzegi rany. (Zakładanie opasek na poszczególne części ciała – patrz ryc. 13.2-13.8). Jeżeli wydzielina z rany przesiąka przez pierwszy opatrunek, to nie należy go zdejmować, tylko położyć na wierzchu dodatkową ilość waty lub ligniny i obandażować nieco mniej niż poprzednio.
Po założeniu zranionemu opatrunku, należy go jak najszybciej zawieźć do szpitala, gdzie zostanie poddany zabiegowi operacyjnemu.

Unieruchomienie

Unieruchomienie zranionej części ciała, zwłaszcza kończyny, łagodzi ból oraz chroni przed dalszym uszkodzeniem, a w połączeniu z opatrunkiem skutecznie chroni przed wtórnym zakażeniem. Unieruchomienie ma znaczenie nie tylko w ostatecznym zaopatrzeniu uszkodzenia, ale również w tymczasowym, a więc powinno być stosowane także podczas udzielania pierwszej pomocy. Unieruchamiamy za pomocą temblaku, szyny, wysokiego ułożenia kończyny itd.

Transport chorego

Ograniczamy się w zasadzie do wezwania pogotowia ratunkowego, podając niezbędne szczegóły dotyczące wypadku, a więc rodzaj obrażeń, stan chorego, a także sposób, w jaki udzielono mu pierwszej pomocy itd. Choremu powinna towarzyszyć osoba zorientowana w rodzaju wypadku lub choroby, zwłaszcza gdy jest to dziecko lub chory nieprzytomny. Transportowania w pozycji leżącej na noszach, najlepiej w karetce pogotowia, wymagają następujące przypadki: obrażenia głowy, klatki piersiowej i brzucha, wszystkie duże rany oraz chorzy we wstrząsie.

Prof. dr hab. med. Marian Barczyński, Dr med. Marcin Barczyński

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Ilustracje

Opaska uciskowa
Opaska uciskowa: a – z taśmy gumowej, b – pneumatyczna Esmarcha.
rys. Archiwum Ilustracji PZWL © Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować