Fragment pochodzi z książki
Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011
Wybrane choroby układu oddechowego
Układ oddechowy ma łatwy i bezpośredni kontakt ze środowiskiem zewnętrznym otaczającym człowieka przez drogi oddechowe: jamę nosową, gardło, krtań, tchawicę, oskrzela i oskrzeliki zakończone pęcherzykami płucnymi. Dlatego bez większego trudu (zwłaszcza u dzieci) przedostają się do układu oddechowego zanieczyszczenia zawarte we wdychanym powietrzu oraz drobnoustroje chorobotwórcze.
U dzieci odrębności anatomiczne i fizjologiczne układu oddechowego (krótkość dróg oddechowych) jeszcze bardziej ułatwiają przenikanie zanieczyszczeń i zarazków do drzewa oskrzelowego, a miejscowe mechanizmy obronne nie są jeszcze w pełni dojrzałe, tak jak zresztą cały organizm dziecka, który znajduje się w okresie dojrzewania i doskonalenia czynności, stąd zakażenie prowadzi najczęściej do rozwoju choroby.
Częstość występowania chorób układu oddechowego jest największa u niemowląt, a w miarę dorastania dziecka maleje.
Ostre zakażenia układu oddechowego u dzieci najczęściej wywołane są przez wirusy, bakterie, Mycoplasma pneumoniae, rzadziej przez pierwotniaki i grzyby. Wirusy, najmniejsze organizmy żyjące, stanowią najczęstszą przyczynę ostrych chorób układu oddechowego (ok. 70%) i są niewrażliwe na antybiotyki. Nasilenie zachorowań występuje sezonowo, tj. w okresach wiosennych i jesiennych. W tych porach roku odnotowuje się także zwiększenie liczby dzieci wymagających leczenia szpitalnego. Istnieje duża zależność między wiekiem dziecka, częstością występowania a przebiegiem ostrych chorób układu oddechowego. U starszych dzieci zakażenia wirusowe – określane potocznie jako przeziębienia – przebiegają łagodniej, najczęściej w postaci zapalenia błony śluzowej nosa i gardła, a u noworodków i młodszych niemowląt wywoływać mogą ciężkie zapalenia oskrzeli i płuc. Najbardziej i najczęściej są zagrożone, nawet kilka razy w roku, niemowlęta słabe, wcześniaki lub urodzone z małą masą ciała oraz nieprawidłowo żywione z objawami niedożywienia, jak również źle pielęgnowane i ze złych warunków społeczno-socjalnych.
U niemowląt i młodszych dzieci każdą chorobę układu oddechowego należy traktować jako poważne zagrożenie zdrowia, ze względu na duży dynamizm i szybkie szerzenie się procesu zapalnego. Nawet błahy katar nosa może być zapowiedzią i początkiem ciężkiej choroby, której zaostrzenie może wystąpić nawet w ciągu kilku godzin. Przebieg choroby zależy od zjadliwości zarazka i od sił obronnych ustroju dziecka, a późne rozpoczęcie leczenia wpływa niekorzystnie na przebieg choroby i wynik leczenia.
Zakażenie górnych dróg oddechowych
Zalicza się do nich: nieżyt nosa (katar), zapalenie gardła i migdałków podniebiennych. Ostre zakażenie górnych dróg oddechowych jest najczęstszą chorobą dzieci, większość przechodzi je kilka razy w roku.
Nieżyt nosa
Katar nosa jest ostrą chorobą wirusową, w której pierwotnym ogniskiem zakażenia jest błona śluzowa nosa. Szybko dochodzi do jej obrzęku i tworzenia się zapalnej wydzieliny, co prowadzi do zmniejszenia drożności przewodów nosowych.
Objawy. Katar u niemowląt objawia się nie tyle obfitą wydzieliną, ile obrzękiem błony śluzowej i niedrożnością nosa. Najbardziej wrażliwe na zakażenia są noworodki i młodsze niemowlęta, u których choroba może rozprzestrzeniać się na dolne drogi oddechowe i wywoływać zapalenia oskrzeli oraz płuc. U noworodków i młodszych niemowląt, u których przewody nosowe są wąskie, obrzęk błony śluzowej nosa utrudnia oddychanie, stają się one niespokojne, nie mogą swobodnie ssać i męczą się przy jedzeniu. W czasie czuwania lub we śnie oddech jest głośny, słychać „furczenia”, co powoduje niepokój u rodziców. Chorobie towarzyszy często kichanie, swędzenie nosa, może pojawić się gorączka, a z ogólnych objawów należy wymienić brak łaknienia. Stopniowo narasta obfita wydzielina śluzowa, która później może zamienić się w ropę, co wskazuje na dodatkowe zakażenie bakteryjne. Zakaźny nieżyt nosa może trwać do 14 dni.
Leczenie. Porada lekarska najczęściej jest konieczna, zwłaszcza gdy dołączają się inne objawy chorobowe. Doświadczenie praktyczne wskazuje, że niemowlęta karmione piersią są odporniejsze i nie zapadają tak często na zakaźny nieżyt nosa.
Zapalenie gardła
Objawy i przebieg zapalenia gardła zależą od przyczyny wywołującej chorobę. W zakażeniach wirusowych dochodzi do zaczerwienienia i rozpulchnienia błony śluzowej gardła i migdałków bez wysięku. Często występuje gorączka, trwająca ok. 3 dni, pojawia się ból gardła nasilający się przy jedzeniu oraz ślinienie, a czasami wymioty. Mogą również wystąpić zaburzenia trawienia, wolne stolce, a dziecko staje się apatyczne. U starszych dzieci zapalenie gardła może rozwijać się po zjedzeniu lodów, wskutek nagłego oziębienia gardła i uczynnienia zarazków tkwiących w migdałkach.
Czasami zapalenie gardła może być połączone z wrzodziejącym zapaleniem jamy ustnej, wówczas na błonie śluzowej pojawiają się owrzodzenia pokryte szarym nalotem, a błona śluzowa jest przekrwiona.
Takie objawy wymagają porady lekarskiej.
Zapalenie migdałków podniebiennych (angina)
Szczególną odmianą zapalenia migdałków jest zakażenie paciorkowcowe.
Do objawów choroby należą: temperatura do 40°C, ból przy połykaniu, żywoczerwone, rozpulchnione i powiększone migdałki, pokryte czopami lub rozległymi nalotami ropnymi, obrzęk węzłów chłonnych (szyjnych i podszczękowych). Dziecko wymaga intensywnego leczenia ustalonego przez lekarza i prowadzonego co najmniej przez 7-10 dni. Angina paciorkowcowa może dawać takie powikłania, jak: zapalenie nerek, stawów, mięśnia sercowego i inne, dlatego nie można jej lekceważyć.
U dzieci powiększenie migdałków stwierdza się nie tylko w czasie ich zapalenia (choroby), mogą być one również powiększone u zdrowego dziecka aż do 9-10 roku życia, a później powoli zmniejszają się. Powiększone migdałki nie są chorobą i nie stanowią wskazania do ich operacyjnego usunięcia. Tylko w wyjątkowych przypadkach istnieje taka konieczność.
U niektórych dzieci charakterystyczny jest przerost tkanki chłonnej (migdałków), a zwłaszcza migdałka trzeciego, który blokuje jamę nosowo-gardłową, czego następstwem w stanach zapalnych jest głośne chrapanie w czasie snu i utrudnione oddychanie przez nos.
Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych
Może ono powodować napadowe bóle głowy, a badanie radiologiczne wykazuje zaleganie treści ropnej w zatoce szczękowej. Dotyczy to zwłaszcza starszych dzieci z uporczywymi nieżytami jamy nosowo-gardłowej.
Zakażenia dolnych dróg oddechowych
Zalicza się do nich zapalenie krtani, tchawicy, oskrzeli, oskrzelików i płuc. U niemowląt i młodszych dzieci obraz choroby jest odmienny niż u osób starszych. Szybko się rozprzestrzenia, obejmując coraz większy obszar układu oddechowego, następnie cały narząd. Rozwija się wówczas wieloogniskowe zapalenie. U starszego dziecka obraz choroby jest podobny jak u dorosłego, a proces chorobowy ogranicza się do jednego ogniska zapalnego lub kilku ognisk zapalnych, może też obejmować jedną stronę.
Zapalenie krtani i okolicy podgłośniowej
Najczęściej wywołane jest przez wirusa grypy lub wirusa grypy rzekomej; może rozwijać się również u dzieci w przebiegu odry. Zapalenie krtani poprzedzają zwykle objawy nieżytu górnych dróg oddechowych, przebiegające ze stanami podgorączkowymi lub gorączką. Najczęściej występuje u dzieci między 1 a 3 rokiem życia, w późniejszych okresach rzadziej. Szczególnie skłonne do zachorowania są dzieci alergiczne, z krzywicą oraz otyłe. Często w otoczeniu dziecka znajdują się osoby z zakażeniem górnych dróg oddechowych, określanym jako „przeziębienie”. Wirusowe zapalenie krtani określane jest jako zespół krupu lub krupu rzekomego.
Objawy. Głównym objawem choroby jest duszność, powietrze przechodzi z trudem przez zapalnie zmienioną, obrzękłą krtań i okolicę podgłośniową, słychać świst krtaniowy, obserwuje się pracę pomocniczych mięśni oddechowych, wciąganie przestrzeni międzyżebrowych, dołka nadmostkowego, okolicy nadbrzusza oraz wyraźną grę skrzydeł nosa. Objawy te dowodzą trudności w oddychaniu na skutek zwężenia światła drogi oddechowej. Świst krtaniowy podobny jest do dźwięku piłowania drzewa. W lżejszych postaciach choroby występuje chrypka, może wystąpić również bezgłos lub kaszel przypominający szczekanie psa.
Dziecko z zapaleniem krtani należy układać wysoko. Pomoc w warunkach domowych, która ma istotne znaczenie w ratowaniu, powinna polegać na wyniesieniu dziecka (dobrze ubranego) na chłodne powietrze, aby zmniejszyć obrzęk krtani.
Wymienione objawy występują lub nasilają się w nocy albo nad ranem. Nie należy wówczas zwlekać z wezwaniem lekarza, gdyż narastanie objawów chorobowych może doprowadzić do uduszenia się dziecka.
Najbardziej właściwym postępowaniem jest odwiezienie dziecka do szpitala, w którym jest oddział laryngologiczny. Jedynie na oddziale szpitalnym dziecko ma zapewnione intensywne leczenie farmakologiczne, a w przypadkach zagrażających życiu można wykonać odpowiedni zabieg umożliwiający oddychanie.
Zapalenie oskrzeli
Wywołują je najczęściej wirusy, zaliczane do grupy wirusów oddechowych: wirus RS, adenowirusy, a w mniejszym stopniu bakterie. Często na zakażenie wirusowe nakładają się zakażenia bakteryjne, jako zakażenia wtórne. Innymi czynnikami wywołującymi mogą być czynniki chemiczne i alergiczne.
Zapalenie oskrzeli poprzedzone jest najczęściej zapaleniem górnych dróg oddechowych, w przebiegu którego występuje katar nosa, zaczerwienienie gardła i kaszel. Po paru dniach proces chorobowy przenosi się niżej – na dolne drogi oddechowe. Choroba występuje sezonowo z nasileniem w miesiącach wiosennych (w marcu i kwietniu) oraz jesiennych (w październiku i listopadzie) i w tych okresach zwiększa się liczba dzieci leczonych w szpitalu.
Proces chorobowy obejmuje stanem zapalnym błonę śluzową oskrzeli większych i mniejszych. Dochodzi do zmniejszenia drożności oskrzeli w następstwie obrzęku, przekrwienia błony śluzowej, nacieków zapalnych w ścianach oskrzeli i zalegającej trudnej do wykrztuszenia wydzieliny zapalnej. W zależności od wieku, stanu odżywienia zapalenie może mieć postać lżejszą lub cięższą.
W lżejszej postaci występuje niewielka duszność, której miarą jest nieduże przyspieszenie oddechów i niewysoka temperatura.
W ciężkiej postaci, w zależności od zjadliwości zarazka wywołującego chorobę, gorączka jest wysoka, a kaszel i duszność są bardziej nasilone, pojawia się również bladość i przyspieszenie tętna. U niemowląt i młodszych dzieci choroba może przechodzić na oskrzeliki i płuca, a czas jej trwania wynosi zwykle ok. 14 dni i wymaga systematycznego leczenia pod kontrolą lekarza.
Niekiedy u niemowląt i młodszych dzieci zapalenie oskrzeli może mieć charakter przewlekły i trwać nawet kilka tygodni lub dłużej, może utrzymywać się duszność o zmiennym nasileniu oraz nieczysty oddech, głośny, słyszalny już z daleka w postaci furczeń i świstów z górnych dróg oddechowych. Przyczyną przedłużania się choroby są często trudne warunki mieszkaniowe, nadmierna liczba mieszkańców i gorsze warunki sanitarne.
Zapalenie płuc
Zapalenie płuc to taki stan zapalny, w przebiegu którego przede wszystkim zajęte są pęcherzyki płucne, tkanka śródmiąższowa płuc, a także występuje martwica nabłonka oskrzeli i pęcherzyków płucnych, obrzęk i nacieczenie w tkance śródmiąższowej i w pęcherzykach płucnych.
U niemowląt i młodszych dzieci zapalenie płuc przebiega w postaci odoskrzelowego zapalenia płuc i rozprzestrzenia się na oba płuca jako zapalenie wieloogniskowe, a u dzieci starszych jest częściej ograniczone do jednego płuca lub ogniska zapalnego.
Chorobę wywołują wirusy i bakterie, może również rozwijać się po zachłyśnięciu pokarmem, związkami chemicznymi (naftą) w przypadku pomyłkowych zatruć u dzieci.
Wirusy torują drogę bakteriom, dlatego przyczyna choroby jest często mieszana.
Bakteryjne zapalenie płuc wywołują dwoinki zapalenia płuc (pneumokoki), paciorkowce i gronkowce; te ostatnie wywołują najgroźniejsze zapalenia. W gronkowcowym zapaleniu tworzą się w płucach nacieki zapalne, ropnie, pęcherze rozedmowe, a w opłucnej – ropny płyn. Ten typ zapalenia występuje najczęściej u niemowląt, towarzyszą mu objawy toksyczne i posocznica.
Do charakterystycznych objawów zalicza się:
● uogólnioną szarość i bladość skóry,
● duży niepokój psychoruchowy wynikający z niedotlenienia ustroju,
● przyspieszony (ok. 60-80/minutę) oraz utrudniony oddech z wciąganiem nadbrzusza, przestrzeni międzyżebrowych, a także obserwuje się poruszanie skrzydełkami nosa,
● temperatura powyżej 38,0°C (u młodszych niemowląt i wcześniaków przebieg choroby może być bezgorączkowy),
● cierpiący wyraz twarzy dziecka, dziecko „tchnie” i „postękuje” (co wskazuje na ból przy oddychaniu).
W miarę przedłużania się choroby dziecko staje się mniej reaktywne, wentylacja płucna (przewietrzanie płuc) pogarsza się, a niedotlenienie organizmu narasta, rozwija się obraz ostrej niewydolności oddechowej i niewydolności krążenia.
Leczenie. Niemowlęta i młodsze dzieci z zapaleniem płuc powinny być leczone w szpitalu ze względu na możliwość podawania im tlenu oraz dożylnie leków.
Doc. dr hab. med. Czesław Szmigiel
Spis tematów
Powiązane artykuły
- Stany zapalne układu oddechowego
- Astma oskrzelowa czy POChP? Podobieństwa i różnice.
- Problemy zdrowotne okresu niemowlęcego
- Rodzaje kaszlu u dzieci. Kiedy jest to objaw niepokojący i konieczna jest wizyta u lekarza?
- Chrypka
- Zapalenie płuc – ciągle groźna choroba wieku dziecięcego
- Choroby wysypkowe wieku dziecięcego
- Pielęgniarsko-lekarska pomoc domowa w chorobach układu oddechowego
Komentarze (0)
Dodaj swój komentarz