Wirusowe zapalenia wątroby – od A do Z

Któż z nie słyszał o żółtaczce typu C lub B? W języku medycyny klinicznej oznaczają one wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C, czyli w skrócie – WZW B lub WZW C.
Nazwa wywodzi się od wirusów, które powodują chorobę wątroby i którym przyporządkowano odpowiednie kody literowe. Najczęściej wątrobę atakują wirusy zapaleń wątroby A, B, C, D i E:
– wirus zapalenia wątroby typu A (hepatitis A virus, HAV),
– wirus zapalenia wątroby typu B (hepatitis B virus, HBV),
– wirus zapalenia wątroby typu C (hepatitis C virus, HCV),
– wirus zapalenia wątroby typu D (hepatitis D virus, HDV),
– wirus zapalenia wątroby typu E (hepatitis E virus, HEV).
Ze względu na drogę zakażenia, wirusy zapalenia wątroby można podzielić na dwie grupy.
Do pierwszej należą wirusy typu A i E, którymi człowiek zakaża się drogą pokarmową (fekalno-oralną), tzn. poprzez spożycie skażonego wirusami pożywienia lub wody. Powodują one tak zwane żółtaczki pokarmowe. Ich główną przyczyną jest wirus zapalenia wątroby typu A.
Do drugiej grupy zalicza się wirusy typu B, C i D, czyli patogeny, którymi człowiek zakaża się drogą krwiopochodną lub przez kontakty seksualne. Najmniej istotną rolę w tej grupie odrywa wirus typu D, dlatego nie będzie szczegółowo omawiany.
Na zakażenie wirusami WZW szerzącymi się drogą krwi jest narażony każdy, kto kiedykolwiek był poddany inwazyjnym procedurom medycznym, takim jak operacje, drobne krwawe zabiegi, badania endoskopowe (kolonoskopia, gastroskopia), a także zabiegi stomatologiczne oraz transfuzje krwi lub innych preparatów krwiopochodnych.
Infekcje nierzadko mają też miejsce w gabinetach kosmetycznych oraz podczas zabiegów manicure i pedicure a także u fryzjera, kiedy może dojść do uszkodzenia skóry lub mikrouszkodzeń naskórka, które stanowią wrota dla wniknięcia wirusa. Szczególnie łatwo w tych okolicznościach zarazić się wirusem typu B.
Placówki służby zdrowia mają obowiązek dbania o sterylność wszystkich narzędzi a także pomieszczeń i podlegają w tej kwestii częstym, szczegółowym kontrolom. Tymczasem „salony piękności” najczęściej nie są wyposażone w drogi, specjalistyczny sprzęt do sterylizacji (autoklawy), a grzebienie, nożyczki, cążki i inne akcesoria są jedynie myte w zwykłych płynach, albo wcale niemyte – tak samo, jak ręce personelu.
Równie ważną drogą wnikania do organizmu wirusów WZW są kontakty seksualne, szczególnie bez użycia prezerwatywy.
Niestety, noworodki matek zakażonych wirusami typu B i C są w dużym stopniu narażone na infekcję wewnątrzmaciczną lub podczas porodu. Ryzyko przeniesienia zarazka na dziecko zależy od ilości cząsteczek wirusa we krwi matki oraz od stadium choroby, w którym się ona znajduje.

„Żółtaczka pokarmowa”, czyli wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A)

Wirus typu A jest przyczyną 50% wszystkich zachorowań na WZW na świecie.
Jak już wspomniano, do zakażenia tym wirusem dochodzi na drodze pokarmowej, a zachorowania są tym częstsze, im gorsze są warunki sanitarne.
Po wniknięciu wirusa do organizmu następuje okres wylęgania choroby – objawy pojawiają się dopiero po kilku tygodniach – najczęściej po około sześciu.
Objawy. Wbrew panującej opinii, WZW A ma najczęściej przebieg bezżółtaczkowy. Typowe dolegliwości to: męczliwość, nudności, wymioty, ból brzucha, bóle mięśni i stawów. Jeśli wystąpi żółtaczka, towarzyszy jej ciemne zabarwienie moczu i jasne, odbarwione stolce. Żółtaczkę najwcześniej można zaobserwować na twardówkach oczu, które przybierają żółty odcień.
Rozpoznanie. Stawia się je na podstawie typowych dolegliwości oraz wyników badań laboratoryjnych. Przede wszystkim, należy potwierdzić obecność wirusa w organizmie. W tym celu oznacza się poziom przeciwciał IgM anty-HAV, których obecność jest dowodem na niedawną infekcję wirusem. Oprócz tego oznacza się poziomy różnych enzymów, które określają stopień uszkodzenia wątroby.
Przebieg, leczenie, rokowanie. Objawy ostre ustępują w ciągu kilku dni. Jeśli występuje żółtaczka, choroba może się przedłużać nawet do 6 tygodni. Przebieg jest zwykle łagodny, a w leczeniu główną rolę odgrywa odpoczynek oraz odpowiednia, lekkostrawna dieta. Nie ma leków skutecznie zwalczających wirusa typu A. Pomimo to, pacjent wraca do zdrowia w ciągu kilku-kilkunastu tygodniu; rzadko zdarzają się przypadki powikłane.
Zapobieganie. Zalecane jest ścisłe przestrzeganie zasad higieny. Przed spożywaniem posiłków a także podczas ich przygotowywania należy obowiązkowo myć ręce. Wirus jest wydalany z kałem przez około 2 tygodnie przed wystąpieniem objawów i do tygodnia po ich pojawieniu się. Do zakażenia bardzo często dochodzi w dzieciństwie i dlatego tak ważne jest przypominanie dzieciom o konieczności umycia rąk po wyjściu z toalety.
W 1992 roku wprowadzono szczepionkę chroniącą przed zakażeniem wirusem HAV. Jej skuteczność wynosi od 94% do 100%. Szczepienie należy do grupy zalecanych, co oznacza, że pacjent płaci za szczepionkę. W celu uzyskania pełnej odporności podaje się dwie dawki szczepionki w odstępie 6 miesięcy.

Wirusowe zapalenie wątroby typu E

Ma podobny przebieg jak WZW A. Występuje w krajach Dalekiego Wschodu. Rokowanie jest dobre, z wyjątkiem kobiet w III trymestrze ciąży, dla których choroba może się skończyć ostrą niewydolnością wątroby.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B) – śmiertelne niebezpieczeństwo, któremu możesz zapobiec

Odpowiedzialny za tę chorobę wirus HBV jest bardzo wysoce zakaźny. Dlatego do zakażenia może dojść nawet w wyniku kontaktu uszkodzonej skóry lub naskórka ze skażonym materiałem. Zakaźność HBV wielokrotnie przewyższa zakaźność wirusa HIV, a wiele osób zakaża się nim podczas drobnych zabiegów kosmetycznych. Choroba ujawnia się po 1-6 miesiącach od zakażenia, a jej przebieg jest zwykle cięższy niż w przypadku WZW A.
Objawy. W początkowym okresie mogą występować uporczywe bóle mięśni i stawów, które ustępują z chwilą pojawienia się żółtaczki i objawów ze strony przewodu pokarmowego (patrz: WZW A).
Rozpoznanie. Podobnie jak w przypadku WZW A, ustala się je na podstawie objawów i badań wykrywających antygeny wirusa i skierowane przeciwko nim przeciwciała. Diagnostyka i określenie stadium choroby są dość skomplikowane i przekraczają ramy tego opracowania. Podstawowe znaczenie ma wykrycie antygenu, czyli fragmentu wirusa – HBsAg.
Przebieg, leczenie, rokowanie. Ostre zapalenie wątroby z żółtaczką i rozległym uszkodzeniem komórek wątrobowych trwa przeciętnie 4-6 tygodni, ale w cięższych przypadkach może się wydłużyć nawet do 24 tygodni. Wątroba jest znacznie uszkodzona, co manifestuje się wysokimi poziomami enzymów wątrobowych.
Leczenie ostrego zapalenia wątroby typu B jest takie samo, jak zapalenia typu A. Leki są wymagane tylko w ciężkich przypadkach.
Przebieg WZW B może być różny.
Około 90% pacjentów po przechorowaniu ostrej fazy powoli wraca do zdrowia, a organizm zwalcza wirusa w ciągu 6 miesięcy. W części przypadków wirus nie zostaje jednak wyeliminowany całkowicie. Pacjent jest wówczas zdrowy fizycznie, ale pozostaje nosicielem wirusa i może zakażać innych.
W około 10% przypadków układ odpornościowy nie jest w stanie zwalczyć wirusa i ostre zapalenie wątroby przechodzi w zapalenie przewlekłe. Chociaż większość chorujących na nie pacjentów nie odczuwa żadnych dolegliwości, ich wątroba jest powoli, ale konsekwentnie niszczona. Efektem jest marskość wątroby, która rozwija się po kilku latach choroby. Będąca jej konsekwencją niewydolność wątroby stanowi wskazanie do przeszczepu tego narządu, który jest jedyną szansą na ocalenie życia. W marskiej wątrobie może także rozwinąć się rak, dlatego co 6 miesięcy trzeba wykonywać jej kontrolne badanie USG. Dzięki rozwojowi medycyny od kilku lat przewlekłe WZW typu B można leczyć. Stosuje się leki przeciwwirusowe: interferon i lamiwudynę lub adefowir. Celem terapii jest wyeliminowanie wirusa i zatrzymanie procesu niszczenia wątroby. Jednak jej skuteczność jest zmienna w zależności od pacjenta i nie zawsze udaje się osiągnąć zamierzony efekt.
Około 1% przypadków WZW typu B ma przebieg piorunujący i w ciągu kilku tygodni, a nawet dni, u chorych dochodzi do niewydolności wątroby. Ponieważ nie można żyć bez sprawnej wątroby, jedynym ratunkiem w tych przypadkach jest jej przeszczep. Sytuacja polskiej transplantologii nie jest jednak dobra i w sytuacji permanentnego braku narządów do przeszczepów pomoc może nadejść zbyt późno.
Zapobieganie. Nieocenioną korzyść w zapobieganiu WZW typu B przyniosło opracowanie szczepionki chroniącej przed tą groźną chorobą. Dlatego po przeczytaniu tego artykułu każdy, kto nie jest uodporniony, powinien niezwłocznie się zaszczepić. Szczepionka jest bezpieczna i bardzo skuteczna. Zawiera fragmenty zabitego wirusa. Dla uzyskania pełnej odporności należy przyjąć 3 dawki w schemacie 0-1-6, czyli druga dawka po miesiącu, a trzecia – po 6 miesiącach od pierwszego szczepienia. Od kilku lat szczepieniem przeciwko WZW typu B objęte są wszystkie noworodki oraz dzieci w 14. roku życia, które wcześniej nie były szczepione. Dla dzieci jest to szczepienie obowiązkowe i bezpłatne.
Szczepionka daje najlepszą ochronę przed WZW typu B. Ze względu na transmisję wirusa drogą krwi, osoby nieuodpornione zawsze będą narażone na zakażenie – nawet, jeśli utrzymują wysoki poziom higieny. Nie mamy bowiem wpływu na zarazki szerzące się w trakcie drobnych zabiegów medycznych czy pielęgnacyjnych. Nie ma również metod sterylizacji, które w 100% wyjaławiają narzędzia, nie mówiąc o akcesoriach w gabinetach pielęgnacyjnych.
W profilaktyce WZW typu B nie należy lekceważyć prezerwatyw, które w dużym stopniu zabezpieczają przed szerzeniem się drogą płciową wirusa HBV, a także innych patogenów przenoszących się drogą krwi, w tym HCV i HIV.

Wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW C)

Wirus HCV jest przenoszony w ten sam sposób, co HBV. Jest jednak znacznie mniej zakaźny i aby doszło do infekcji kontakt z nim musi być większy niż w przypadku HBV. Dlatego aż 60-90% wszystkich zarejestrowanych zakażeń HCV jest pochodzenia szpitalnego (inwazyjne zabiegi, operacje) lub ambulatoryjnego. Wirus łatwo szerzy się wśród narkomanów. Szacuje się, że jest nim zakażonych 60-90% osób stosujących narkotyki dożylne.
Objawy. Zdecydowana większość infekcji przebiega bezobjawowo. Po okresie wylęgania choroby, który trwa do 6 miesięcy, mogą pojawić się objawy grypopodobne, bóle mięśni i stawów lub łagodne zaburzenia gastryczne. Żółtaczka występuje rzadko, u około 20% chorych.
Rozpoznanie. Ze wzgląd na bezobjawowy lub skąpoobjawowy przebieg, większość osób nie jest świadoma zakażenia wirusem HCV. W diagnostyce stosuje się oznaczanie przeciwciał anty-HCV. Rozpoznanie stawia się często przypadkowo, podczas badań wykonywanych z innego powodu, jeśli występuje wzrost poziomu enzymów wątrobowych i dąży się do wyjaśnienia przyczyny tego stanu. Część pacjentów dowiaduje się, że chorują na przewlekłe zapalenie wątroby typu C, dopiero po kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu latach od zakażenia, gdy mają już zaawansowaną marskość wątroby.
Przebieg, leczenie, rokowanie. Ostre zapalenie wątroby typu C daje skąpe objawy i dlatego najczęściej nie jest wykrywane. Niestety, większość przypadków ostrych (50-80%) przechodzi w przewlekłe zapalenie wątroby. Tylko kilkanaście procent pacjentów eliminuje wirusa z organizmu samoistnie. Przewlekłe zapalenie wątroby typu C może manifestować się nieswoistymi objawami, takimi jak: osłabienie, bóle mięśniowe, świąd skóry, suchość błon śluzowych, obniżony nastrój. Przebieg jest skryty i cechuje się powolną progresją. Po 20-25 latach trwania choroby u 5-20% pacjentów rozwija się marskość wątroby.
Podobnie jak w przypadku WZW typu B, przewlekle zapalenie wątroby typu C można leczyć. Celem terapii jest eliminacja wirusa HCV i zatrzymanie procesu zapalnego. Aby to osiągnąć, stosuje się interferon i rybawirynę. Leczenie trwa od kilku do kilkunastu miesięcy. Jest obarczone znacznym odsetkiem skutków ubocznych i dość trudno dostępne. Chorych obowiązuje całkowity zakaz spożywania alkoholu.
Zapobieganie. Niestety, dotychczas nie opracowano skutecznej szczepionki chroniącej przed zakażeniem HCV. Trudno też liczyć na absolutną sterylność narzędzi szpitalnych. Przed zakażeniem na drodze kontaktów płciowych można się ustrzec dzięki stosowaniu prezerwatyw. Pewnym pocieszeniem może być fakt, że przebieg WZW typu C jest bardzo powolny, wieloletni i zwykle bezobjawowy, a ciągle udoskonalane metody leczenia przewlekłego zapalenia wątroby dają szanse na pełne wyleczenie.

Podsumowanie

Coraz wyższy poziom higieny, a także coraz lepsze metody sterylizacji sprzętu chirurgicznego oraz dostępność szczepionek przeciw WZW B i WZW A sprawiły, że do zakażeń wirusowym zapaleniem wątroby dochodzi coraz rzadziej. Niestety, ciągle duży problem stanowią infekcje wywołane przez HCV. Szczególnie ważną rolę w profilaktyce WZW odegrało wprowadzenie obowiązkowych szczepień dzieci przeciwko WZW B. W czasie organizowanych corocznie „żółtych tygodni” warto zaszczepić się przeciw WZW A i WZW B. Ceny szczepionek są wówczas niższe o około 30% od ceny rynkowej. Warto zadbać o zdrowie i skorzystać z tej szansy!

lek. med. Ewa Kłodos-Bochenek Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie (2009-01-20)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować