Cholestaza ciężarnych

Wewnątrzwątrobowa cholestaza ciężarnych (cholestaza ciężarnych) jest schorzeniem występującym niemal wyłącznie w ciąży. Najczęściej pojawia się w pod koniec drugiego lub w trzecim trymestrze.
Najbardziej charakterystycznym objawem jest świąd – swędzenie skóry – który zazwyczaj początkowo pojawia się na kończynach, a następnie obejmuje tułów, a u części pacjentek – całe ciało. Świąd nasila się wraz z czasem trwania ciąży, osiągając apogeum tuż przed porodem, a ustępuje w kilka godzin lub dni po porodzie. Może mu towarzyszyć zażółcenie powłok skórnych – żółtaczka. Cholestaza sama w sobie nie wywojuje żadnych zmian skórnych. Dopiero ciągłe drapanie się przez pacjentkę może doprowadzić do powstania przeczosów. Cholestaza na tendencję do nawracania w kolejnych ciążach; poza ciążą może się ujawnić podczas stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych.

Epidemiologia

W Polsce cholestaza ciężarnych występuje z częstością 1-2%. Najczęściej obserwowana jest w Boliwii, Chile oraz krajach skandynawskich.

Patogeneza

Przyczyny cholestazy ciężarnych nie są jasne. Prawdopodobnie bliżej nieokreślone czynniki zewnętrzne nakładają się na indywidualną podatność genetyczną, w wyniku czego dochodzi do zmian w składzie błon komórkowych komórek wątrobowych, które stają się szczególnie wrażliwe na hormony płciowe – przede wszystkim na estrogeny. Towarzyszący cholestazie wewnątrzwątrobowej świąd wywołany jest gromadzeniem się w skórze kwasów żółciowych, które normalnie wydzielane są z żółcią.

Powikłania

Cholestaza ciężarnych jest chorobą stosunkowo niegroźną dla matki, mogącą jednak wiązać się z istotnymi powikłaniami u płodu. Zagrożenie jest tym większe, im bardziej zaawansowana jest ciąża. Płód matki z cholestazą ciężarnych narażony jest na większe ryzyko porodu przedwczesnego. Częściej stwierdza się też występowanie zielonego płynu owodniowego, mogącego świadczyć o przebytym niedotlenieniu, oraz zaburzenia czynności serca płodu podczas porodu. Przeciętna punktacja Apgar dzieci matek z cholestazą ciężarnych jest istotnie niższa; wyższa jest też umieralność okołoporodowa w tej grupie.
U matki uszkodzenie wątroby ma charakter przejściowy, uporczywe objawy mijają, a wyniki laboratoryjne normalizują się wkrótce po porodzie.

Diagnostyka

Rozpoznanie cholestazy ciężarnych opiera się na charakterystycznym wywiadzie, uzupełnionym o badania biochemiczne z krwi. Najpowszechniejszym i najbardziej dostępnym badaniem dodatkowym jest oznaczenie aktywności aminotransferaz (transaminaz – ALAT i AspAT). Nieprawidłowy wynik to dla lekarza pierwszy sygnał patologii toczącej się w obrębie wątroby. Znaczenie uzupełniające ma oznaczenie aktywności fosfatazy alkalicznej (ALP) oraz – rzadziej – gamma-glutamylotranspeptydazy (GGTP).
Najistotniejszym badaniem laboratoryjnym jest ocena stężenia kwasów żółciowych w surowicy. Seryjne oznaczenia informują o nasileniu, postępie choroby, efektach leczenia oraz – w zestawieniu z oceną wieku ciążowego – są podstawowym wykładnikiem branym pod uwagę przy wyznaczaniu terminu ukończenia ciąży.
Natomiast bóle nadbrzusza, powiększenie wątroby, śledziony, gorączka, wysypka skórna sugerują inne przyczyny żółtaczki lub świądu i wymagają wnikliwej diagnostyki różnicowej.

Leczenie

Opieka nad ciężarną z cholestazą ma na celu zarówno maksymalne ograniczenie ryzyka powikłań u dziecka w czasie ciąży i porodu, jak też zmniejszenie objawów uporczywego świądu. Chorej zaleca się stosowanie diety oszczędzającej uszkodzoną wątrobę. Z codziennego jadłospisu wyłącza się pokarmy zawierające znaczną ilość tłuszczów. Spośród sposobów obróbki termicznej potraw zaleca się duszenie i pieczenie. W celu ochrony komórek wątrobowych podaje się lek pochodzenia roślinnego – Essentials. Podstawowym lekiem obniżającym stężenie kwasów żółciowych jest kwas ursodezoksycholowy (Biliepar, Ursopol), który niejako „upłynnia” zalegającą w wątrobie żółć. Jego dawkę ustala się pod kontrolą seryjnie oznaczanych stężeń kwasów żółciowych. Inne leki, jak cholestyramina, fenobarbital, leki przeciwhistaminowe, wiążą się z licznymi działaniami niepożądanymi i stosowane są coraz rzadziej.
Jak już wspomniano, w cholestazie ciężarnych odsetek powikłań rośnie wraz z zaawansowaniem ciąży. Dlatego w chorobie o przebiegu umiarkowanym zalecane jest ukończenie ciąży około 38. tygodnia, a w ciężkiej postaci zaś (z żółtaczką i wysokimi lub rosnącymi pomimo leczenia stężeniami kwasów żółciowych) indukcję porodu rozważa się już około 36. tygodnia. Wcześniej wskazany jest zintensyfikowany nadzór położniczy, typowy dla ciąży wysokiego ryzyka (odpowiednio częstsze wizyty u lekarza, począwszyod 30.-32. tygodnia ciąży – zapisy KTG co najmniej jeden raz na tydzień, wcześniejsza hospitalizacja).
Po porodzie można rozważyć oznaczenie kwasów żółciowych. Podawanie kwasu ursodezoksycholowego zazwyczaj ogranicza się do przypadków nieustępującego świądu lub znacząco podwyższonych stężeń kwasów żółciowych. Stosowanie diety wątrobowej oraz Essentiale można kontynuować (tego drugiego – przy podwyższonych poziomach aminotransferaz).
Bardzo istotne jest poinformowanie o przebytej cholestazie lekarza ginekologa podczas wizyty kontrolnej po porodzie. Fakt ten stanowi bowiem przeciwwskazanie do zaproponowania kobiecie doustnej antykoncepcji.

Aktualizacja: 2017-01-10
dr n. med. Jacek Sieńko II Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować