Polipy jelita grubego

Polipem nazywamy każde uwypuklenie błony śluzowej, wystające do światła jelita. Najczęściej polipami są łagodne zmiany nowotworowe jelita grubego – gruczolaki. Istnieje jednak cała grupa innych tworów występujących pod postacią polipa, m.in. rak w gruczolaku, rak polipowaty, polip hiperplastyczny, hamartoma, tłuszczak, włókniak, mięśniak, nerwiakowłókniak, polip chłonny, zapalny, prawidłowy nabłonek, rakowiak, endometrioza, odma pęcherzykowa jelit, itp.
Nowotworowe polipy jelita grubego powstają poprzez rozrost nabłonka jelitowego z cechami tzw. dysplazji. Mianem dysplazji określamy nieprawidłowości budowy komórek oraz zaburzenia w architektonice nabłonka, wskazujące na wczesny okres transformacji nowotworowej. W zależności od nasilenia, dysplazję dzielimy na łagodną, średnią i ciężką. Do kategorii gruczolaków z dysplazją ciężkiego stopnia zaliczamy raka śródnabłonkowego oraz raka śródśluzówkowego – oba nie posiadające właściwości przerzutowania.
Ze względu na obraz histologiczny, gruczolaki jelita grubego możemy podzielić na:
– cewkowe, zbudowane z rozgałęzionych cew gruczołowych, zwykle uszypułowane,
– kosmkowe, zbudowane z palczastych, zwykle nieuszypułowanych wyrostków, sięgających w głąb blaszki mięśniowej błony śluzowej,
– cewkowo-kosmkowe, mające zarówno elementy cewkowe jak i kosmkowe.
Większość gruczolaków występuje w lewej połowie okrężnicy. Jednak wraz z wiekiem zaznacza się tendencja do równomiernego rozkładu gruczolaków w całym jelicie grubym.
W niektórych przypadkach występowanie polipów jelita jest uwarunkowane genetycznie. Ma to miejsce w rodzinnej polipowatości gruczolakowej, dziedziczonej w sposób autosomalny (niezwiązany z płcią), dominujący. Choroba charakteryzuje się obecnością w jelicie grubym setek, a nawet tysięcy gruczolaków, zazwyczaj cewkowych. Z czasem ulegają one przemianie nowotworowej. Zapobiega temu jedynie wczesna resekcja jelita. W zespole wrodzonych płaskich gruczolaków, chociaż defekt genetyczny dotyczy tego samego miejsca na chromosomie, co w przypadku rodzinnej polipowatości gruczolakowatej (5q21 – q22), ilość polipów nie przekracza 100 i pojawiają się one w późniejszym wieku. W niektórych uwarunkowanych genetycznie zespołach polipowatości stwierdza się również zmiany pozajelitowe. W zespole Gardnera są to kostniaki i nowotwory tkanek miękkich, natomiast w zespole Turcota – nowotwory ośrodkowego układu nerwowego.
Polipy hiperplastyczne są zwykle okrągłe i nieuszypułowane. Lokalizują się najczęściej w odbytnicy i w esicy, a częstość ich występowania wzrasta z wiekiem. Makroskopowo są nieodróżnialne od gruczolaków, natomiast różnią się od nich budową histologiczną. Poczynione w ostatnich latach obserwacje wskazują, iż polipy te mogą być podłożem do rozwoju gruczolaków, a nawet raka jelita grubego.
Hamartoma to rodzaj zmian, które zwykle rozwijają się w polipach młodzieńczych. Zbudowane są z tkanki ziarninowej oraz gruczołów jelitowych. Zwykle uszypułowane, mają od kilku milimetrów do kilku centymetrów długości i występują głównie w odbytnicy. Duża ilość polipów hamartomatycznych zwielokrotnia prawdopodobieństwo ujawnienia się dysplazji, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka jelita grubego. Zmiany te mogą występować w zespołach o podłożu genetycznym. W zespole Cronkhite-Canada rozległym hamartomatycznym polipom przewodu pokarmowego towarzyszy łysienie, hiperpigmentacja skóry oraz zanik paznokci. Ponadto może wystąpić biegunka z zespołem niedoborowym; wzrasta też ryzyko rozwoju raka. W zespole Peutz-Jeghersa hamartomatyczne polipy występują na całej długości przewodu pokarmowego. Towarzyszy im hiperpigmentacja skóry i błon śluzowych. Natomiast zespół Cowdena charakteryzuje się z mnogimi hamartomatycznymi polipami wielu narządów.
Inne podśluzówkowe, nieuszypułowane zmiany polipowate klasyfikuje się pod względem histologicznym jako tłuszczaki, włókniaki, nerwiakowłókniaki oraz mięśniaki. Mogą mieć one do kilku centymetrów średnicy, a na ich szczycie nierzadko występuje krwawiące owrzodzenie.
Polipy chłonne powstają w przebiegu nieswoistych chorób zapalnych jelit i najczęściej lokalizują się w odbytnicy.
Wyróżniamy także polipy zapalne, tzw. pseudopolipy, które zbudowane są z prawidłowej błony śluzowej lub nabłonka regeneracyjnego i powstają w przebiegu nieswoistych chorób zapalnych jelit.
Polipy gruczolakowate częściej stwierdza się u mieszkańców krajów wysoko rozwiniętych. Częstość ich występowania jest proporcjonalna do wieku: wyraźnie wzrasta po 30 roku życia, a w grupie wiekowej powyżej 50 lat dotyczy już 25% populacji. W 10% przypadków ujawnienie się gruczolaków ma charakter dziedziczny. Wśród krewnych pacjenta z gruczolakami lub rakiem jelita grubego ryzyko wystąpienia polipów wzrasta 2-3 krotnie. Wpływ na powstawanie wyżej wymienionych zmian mają również czynniki pokarmowe, m.in. zwiększone spożycie mięsa, tłuszczów i alkoholu, a zwłaszcza piwa (alkohol upośledza procesy metylacji i wydłuża czas pasażu jelitowego). Rozwojowi gruczolaków sprzyja też palenie papierosów (dwukrotny wzrost ryzyka). Zaobserwowano także, iż wczesne usunięcie pęcherzyka żółciowego może wiązać się z powstawaniem gruczolaków, prawdopodobnie poprzez zwiększenie w jelicie grubym ilości wtórnych kwasów żółciowych. Ryzyko rozwoju polipów wzrasta po około 10 latach od cholecystektomii i dotyczy prawej części okrężnicy. Grupą ryzyka powstawania polipów zapalnych i nowotworowych są także pacjenci po zespoleniach moczowodowo-okrężniczych. Polipy tworzą się u nich na granicy nabłonka przejściowego dróg moczowych i odbytnicy. Z tego względu pacjenci z wykonanymi zespoleniami powinni być poddani nadzorowi endoskopowemu po 15 latach od operacji.
Czynnikiem chroniącym przed powstawaniem polipów gruczołowych jest zwiększone spożycie warzyw i owoców a także mięsa drobiowego i ryb. Zauważono również, że podobny efekt wywiera picie kawy oraz przyjmowanie kwasu foliowego. Natomiast zwiększenie zawartości wapnia chroni przed rozwojem raka jelita grubego.
Głównym objawem wskazującym na obecność polipa jest jawne lub utajone krwawienie. Jest ono nierzadko przyczyną niedokrwistości z niedoboru żelaza. Ryzyko krwawienia wzrasta, jeśli polip jest większy niż 1cm. Polipy młodzieńcze są lepiej unaczynione niż gruczolaki i dlatego częściej krwawią. Krwawienie świeżą krwią może wystąpić zarówno z powodu owrzodzenia polipa, jak i w wyniku skręcenia jego szypuły i następowej martwicy. Niekiedy obecności polipów towarzyszy uczucie parcia na stolec albo obecność śluzu w kale. U dzieci nierzadko stwierdza się wypadanie polipa przez odbyt, a czasami dochodzi z jego powodu do wgłobienia jelit. Jednak zwykle obecność polipów, szczególnie tych o małych rozmiarach (poniżej 1cm), jest zupełnie bezobjawowa i wykrywane są one przypadkowo podczas badania wykonywanego z innych wskazań.
Polipy rozpoznajemy głownie na podstawie badań endoskopowych lub radiologicznie. Jednakże wartość badania kontrastowego jelita grubego, nawet z podwójnym kontrastem, jest ograniczona, a czułość tej metody (odsetek dawanych przez nią rozpoznań prawdziwie dodatnich) nie przekracza 60-70%. Głównym narzędziem diagnostycznym jest więc endoskopia jelita, a w szczególności kolonoskopia. W trakcie tego badania możliwe jest usunięcie polipów, czyli polipektomia. Polipy o średnicy powyżej 4 mm mogą być usunięte pętlą diatermiczną, mniejsze zaś – za pomocą kleszczyków podłączonych do źródła prądu diatermicznego. Duże polipy usuwa się endoskopowo metodą „kęs po kęsie”; lub podczas zabiegu chirurgicznego.
Usunięty polip musi być zbadany mikroskopowo. Od wyniku tego badania uzależniona jest częstotliwość kolejnych badań endoskopowych. U pacjentów z pojedynczym gruczolakiem, którego średnica nie przekracza 1 cm, kontrolę możemy wykonywać co 4 lata. U chorych z większymi polipami lub mnogimi gruczolakami pierwsze badanie powinno być wykonane po upływie 2-3 miesięcy od polipektomii, a kolejne – po 5 latach. W przypadku polipów nieuszypułowanych o średnicy ponad 1cm oraz polipów kosmkowych kontrola kolonoskopowa powinna być przeprowadzana co 2 lata. W przypadku gruczolaków z rakiem kontrolna kolonoskopia powinna być przeprowadzono po 3 miesiącach, a kolejne badania – po upływie 3 i 5 lat. Uważa się, iż bez nadzoru można pozostawić chorych po 75 roku życia, jak również młodszych pacjentów, u których występują inne schorzenia, nie rokujące długoletniego przeżycia.
W celu wczesnego wykrywania polipów gruczołowych oraz raka jelita grubego prowadzi się badania przesiewowe populacji osób zdrowych w wieku 45-75 lat. Oparte są one na testach immunochemicznych na obecność krwi utajonej w kale oraz na kolonoskopii, wykonywanej u osób z dodatnim wynikiem tego pierwszego badania.
Bezpośrednio po polipektomii pacjentom zaleca się unikanie (przez okres około 3 dni) wysiłku fizycznego. Poucza się ich również o konieczności pilnego kontaktu z pracownią endoskopową w przypadku jakichkolwiek dolegliwości. Do potencjalnych powikłań polipektomii należy perforacja, czyli przedziurawienie jelita, oraz krwawienie z odbytnicy. Oba stany są pilnymi wskazaniami do hospitalizacji. Natomiast mianem „zespołu po polipektomii”; określa się takie objawy jak: gorączka, miejscowy objaw odrywania (objaw Blumberga) oraz ewentualną niedrożność porażenną. Opisane objawy pojawiają się czasem w następstwie niepełnej perforacji, powstałej w skutek martwicy ściany jelita po elektrokoagulacji.
Rokowanie u pacjentów z polipami jelita grubego jest zmienne. Należy pamiętać, iż u chorych z polipami gruczolakowatymi ryzyko wystąpienia raka jelita grubego jest od 2 do 6 razy wyższe od przeciętnego. Jednakże prowadzony w ostatnich latach nadzór endoskopowy (kolonoskopia) zmniejszył istotnie zapadalność na ten typ nowotworu. Programy profilaktyczne mają też niebagatelny wpływ na wykrywanie wczesnych postaci raka jelita grubego, a tym samym – poprawę wyleczalności i zmniejszenie umieralności z powodu tego nowotworu złośliwego.
Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Aneta Czekiel Klinika Chorób Wewnętrznych, 4. Wojskowy Szpital Kliniczny we Wrocławiu

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować