Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego

Mimo znacznego rozwoju metod obrazowych, które z powodzeniem wykorzystujemy do badań ośrodkowego układu nerwowego, badanie płynu mózgowo-rdzeniowego jest nadal bardzo przydatną, a niekiedy wręcz jedyną, metodą diagnostyczną.
W warunkach polskiego szpitalnictwa najczęściej w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego wykonuje się nakłucie lędźwiowe. Jest to zabieg, który u pacjenta na ogół wywołuje strach. Nie można się dziwić choremu. Przecież będzie miał wbijaną igłę w kręgosłup! Pacjenci najczęściej boją się, że po tym zabiegu nie będą w stanie chodzić. Nie da się ukryć, że nakłucie lędźwiowe – tak jak każda inna procedura inwazyjna – wiąże się z pewnym ryzykiem powikłań, ale na całe szczęście te poważne zdarzają się niezmiernie rzadko.

Kiedy wykonywane jest nakłucie lędźwiowe?

Pacjenci często pytają, czy nie można tego badania zastąpić innym, np. tomografią komputerową głowy. W niektórych przypadkach jest to niemożliwe, gdyż badania obrazowe nie są w stanie dać nam odpowiedzi na pytanie, co się dzieje w układzie nerwowym. Lekarz podejmuje decyzję o wykonaniu nakłucia, gdy podejrzewa jedną z poniżej wymienionych jednostek chorobowych:
– zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i/lub mózgu,
– krwotok podpajęczynówkowy,
– chorobę demielinizacyjną (taką jak np. stwardnienie rozsiane),
– proces nowotworowy, który dotyczy opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak wykonuje się nakłucie lędźwiowe?

Najważniejsze jest ułożenie chorego, które pozwala na właściwe i sprawne pobranie płynu. Dlatego to właśnie układanie pacjenta pochłania niekiedy więcej czasu niż sam zabieg. Chory kładzie się na boku, na brzegu łóżka z wygiętym łukowato grzbietem. Umożliwia to maksymalne rozsunięcie i oddalenie się od siebie kręgów w lędźwiowym odcinku kręgosłupa. Pacjentowi poleca się, aby zgiął nogi w kolanach i podciągnął je do tułowia, oraz by przygiął głowę do klatki piersiowej. Skórę pleców w okolicy nakłucia znieczula się miejscowo. Miejsce wkłucia zostaje odkażone, by nie dopuścić do wniknięcia zarazków do kanału kręgowego. Aby precyzyjnie określić miejsce nakłucia, lekarz rysuje na skórze pleców pacjenta linię. Łączy ona grzebienie kości biodrowych, przecinając czwarty kręg lędźwiowy (L4). Nakłucie można wykonać jeden segment powyżej lub 1-2 segmenty poniżej linii. Na tym poziomie w kanale kręgowym nie ma już rdzenia kręgowego. W normalnych warunkach rdzeń kręgowy dorosłego człowieka kończy się bowiem na poziomie pierwszego (L1) lub drugiego (L2) kręgu lędźwiowego.
Po wyznaczeniu miejsca wkłucia, lekarz wprowadza między kręgi cienką igłę (długości około 8-10 cm). Prawidłowy płyn wypływa kroplami. Jeśli wycieka swobodnie, można zmierzyć jego ciśnienie za pomocą pionowej rurki. Po pomiarze niewielką ilość płynu pobiera się do sterylnych probówek.
Wstępnej oceny płynu dokonuje się tuż po pobraniu. Prawidłowy, jest czysty jak woda. Widoczne gołym okiem zmętnienie świadczy o bakteryjnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych. Nieprawidłowością jest też podbarwienie płynu krwią. Może ono świadczyć o krwotoku do przestrzeni podpajęczynówkowej.
Dalsze badania płynu mózgowo-rdzeniowego przeprowadzane są w laboratorium. Rutynowo określanymi parametrami są: ilość obecnych w płynie komórek i ich rodzaj, a także zawartość białka i glukozy. Prawidłowe parametry płynu mózgowo-rdzeniowego podano w tabeli.
Przy podejrzeniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu pobrany materiał wysiewa się na różne podłoża, by określić, jaka bakteria, grzyb lub wirus wywołał chorobę. W płynie ocenia się również ilość i rodzaj przeciwciał (IgG, IgA oraz IgM) przeciw borelii, pasożytom i wirusom. Badania płynu mózgowo-rdzeniowego mogą również uwidocznić obecność komórek nowotworowych. Oczywiście, nie u każdego pacjenta oznacza się wszystkie parametry płynu mózgowo-rdzeniowego. Lekarz prowadzący decyduje o rodzaju badań w zależności od podejrzewanej choroby.

Kiedy zabieg jest przeciwwskazany?

Są sytuacje, kiedy mimo potrzeby, nakłucia lędźwiowego wykonać nie można. Nakłucie jest przeciwwskazane, gdy:
– skóra nad kręgosłupem w okolicy planowanego wkłucia jest zmieniona zapalnie – istnieje wówczas ryzyko zawleczenia zarazków ze skóry do płynu mózgowo-rdzeniowego i wywołania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych;
– liczba płytek krwi jest równa lub mniejsza niż 50 tysięcy – w takiej sytuacji, określanej mianem małopłytkowości, nawet niewielkie nakłucie igłą może stać się przyczyną groźnego krwotoku;
– istnieje podejrzenie obecności guza w ośrodkowym układzie nerwowym (może dojść wtedy do wzmożonego obrzęku mózgu, który jest groźny, bo mózg jest zamknięty w czaszce jak w puszce).

Jakie powikłania mogą wystąpić po nakłuciu lędźwiowym?

Najczęściej, bo nawet u 25% pacjentów, obserwuje się tzw. popunkcyjny ból głowy. Jest to na ogół ból o średnim natężeniu, który związany jest z wypływem pewnej ilości płynu mózgowo-rdzeniowego przez, powstały po wbiciu igły, otwór w oponie. Ból pojawia się w pozycji stojącej i zanika po położeniu się. Nasila się pod wpływem kaszlu i wysiłku. Aby zapobiec wystąpienia bólu głowy, zaleca się, aby pacjent leżał na brzuchu przez 2 godziny po zabiegu, a przez następną dobę nie podnosił się z pozycji leżącej. Gdy jednak ból głowy wystąpi, oprócz ścisłego leżenia, stosuje się nawodnienie oraz leki przeciwbólowe.
Niektórzy pacjenci skarżą się na ból w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa, co jest związane z nakłuciem igłą. Również ten objaw ustępuje po lekach przeciwbólowych.
W następstwie punkcji może również wystąpić krwotok. Jednakże ten rodzaj powikłania występuje z częstością mniejszą niż 0,1%.

lek. med. Justyna Reniszak-Łata Szpital Specjalistyczny im. Sz. Starkiewicza, Dąbrowa Górnicza (2007-11-20)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Kiedy wykonywane jest nakłucie lędźwiowe?Jak wykonuje się nakłucie lędźwiowe?Kiedy zabieg jest przeciwwskazany?Jakie powikłania mogą wystąpić po nakłuciu lędźwiowym?

Zobacz także