Badanie ultrasonograficzne w diagnostyce chorób stawów

Ultrasonografia to jedna z najszybciej rozwijających się dziedzin diagnostyki obrazowej. W ciągu ostatnich kilkunastu lat dzięki postępowi technicznemu oraz ciągłemu udoskonalaniu aparatury weszła ona na stałe do kanonu diagnostyki kardiologicznej, ginekologicznej, położniczej oraz chorób jamy brzusznej. Obecnie staje się również coraz cenniejszym narzędziem w rękach lekarzy oceniających układ ruchu.
Z uwagi na wykorzystywanie fal ultradźwiękowych, a nie promieni rentgenowskich, ultrasonografia jest badaniem bezpiecznym i nieobciążającym pacjenta, szybkim i niedrogim. USG może być wielokrotnie powtarzane, a obraz uzyskuje się w czasie rzeczywistym, przez co możliwa jest ocena statyczna i dynamiczna (podczas ruchu) – a więc czynnościowa – struktur stawowych i okołostawowych. Dzięki tym cechom obecnie to USG a nie RTG jest podstawowym badaniem przesiewowym u noworodków i niemowląt w wykrywaniu dysplazji stawu biodrowego.
Badaniu USG można poddać wszystkie stawy obwodowe. Pacjent nie wymaga żadnego specjalnego przygotowania. Przeciwwskazaniem do wykonania ultrasonografii jest obecność w polu badania otwartych ran, infekcji, oparzeń i złamań kości. Uzyskany obraz należy zawsze rozpatrywać w kontekście pozostałych wyników badań dodatkowych i objawów klinicznych, dążąc do postawienia rozpoznania.
Z uwagi na nieinwazyjność badania USG, należy z niego korzystać już na wczesnym etapie diagnostyki. Ocenie podlegają struktury stawu (powierzchnia kości, chrząstka stawowa, błona maziowa, kaletki okołostawowe oraz torebka stawowa) oraz okołostawowe (ścięgna, więzadła, mięśnie, nerwy, naczynia krwionośne, węzły chłonne). Istotne jest również wykonanie badania porównawczego, czyli oglądanie zarówno okolicy chorej jak i analogicznego obszaru po stronie przeciwnej.
Ultradźwięki są prawie w całości odbijane na granicy tkanek miękkich i kości, przez co oceniać można tylko powierzchnię kości, a nie jej wnętrze. Dlatego USG służy wykrywaniu nadżerek kostnych, szczelin złamania oraz wyrośli kostnych (osteofitów). Ultrasonografia ma podobną do rezonansu magnetycznego, a większą niż zdjęcie RTG, czułość w wykrywaniu nadżerek kostnych. Jest to istotne szczególnie w diagnostyce wczesnego reumatoidalnego zapalenia stawów. Optymalne obrazowanie innych zmian kostnych uzyskuje się wciąż metodą konwencjonalnej radiografii oraz rezonansu magnetycznego.
Ultradźwięki natomiast stanowią bardzo dobre narzędzie do oceny tkanek miękkich. Dzięki badaniu USG można wykryć wysięk w stawie, ocenić zapalenie błony maziowej, pochewek ścięgnistych i kaletek okołostawowych. Przyczyną wysięku może być stan zapalny, uraz lub procesy zwyrodnieniowe w fazie aktywnej. Przy skąpych objawach klinicznych, na początku procesu zapalnego, USG umożliwia zróżnicowanie wysięku wewnątrzstawowego od obrzęku tkanek miękkich okołostawowych. Badaniem ultrasonograficznym można wykryć mniejszą ilość wysięku w stawie niż badaniem klinicznym (w stawie kolanowym można uwidocznić wysięk nawet w ilości mniejszej niż 20 mililitrów). Jest to szczególnie cenne w przypadku stawów trudno dostępnych badaniu palpacyjnemu (np. stawu biodrowego). Za pochodzeniem zapalnym przemawia towarzyszący wysiękowi przerost błony maziowej, natomiast na genezę zwyrodnieniową wskazują towarzyszące zmiany kostne pod postacią osteofitów. Wygląd płynu wysiękowego wskazuje pośrednio, czy proces zapalny jest świeży, czy przewlekły. W reumatoidalnym zapaleniu stawów stwierdza się wyraźne pogrubienie torebki stawowej z powstawaniem kosmków błony maziowej, które w przypadku wieloletniego trwania procesu pokrywają całą chrząstkę stawową, wypełniają jamę stawu, przekształcają się w łuszczkę i prowadzą do niszczenia kości.
Aparatem wyposażonym w opcję badania przepływu (Doppler) można dodatkowo ocenić stan ukrwienia i aktywność błony maziowej, co jest nieocenioną pomocą w zaplanowaniu terapii i monitorowaniu odpowiedzi na leczenie. Dzięki USG można też wykonywać biopsję uwidocznionych zbiorników płynu, a uzyskany materiał wykorzystać do badań (rozstrzygnięcie etiologii wysięku). Podczas punkcji można również podać lek do jamy stawowej.
Specyficznym zbiornikiem płynu jest torbiel Bakera, położona w dole podkolanowym. Powstaje ona w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów oraz choroby zwyrodnieniowej. Badanie USG pozwala określić jej położenie, wielkość i zaawansowanie procesu patologicznego. Jest rozstrzygającym badaniem różnicującym pęknięcie torbieli Bakera od zakrzepicy żył głębokich podudzia (klinicznie stany te są bardzo trudne do rozróżnienia).
W proces zapalny (szczególnie w chorobach z grupy spondyloartropatii seronegatywnych – np. łuszczycowym zapaleniu stawów, reaktywnym zapaleniu stawów, zespole Reitera) wciągnięte są ścięgna i ich przyczepy do kości (np. ścięgno Achillesa) oraz pochewki ścięgniste. Zmiany w ich obrębie również dają charakterystyczny obraz w badaniu USG.
Ścięgna, mięśnie i więzadła to struktury ulegające urazom (rozerwania częściowe i całkowite, krwiaki) i tu ultrasonografia może śmiało konkurować z nowoczesnymi metodami obrazowania radiologicznego – tomografią komputerową i rezonansem magnetycznym. Ponieważ umożliwia badanie dynamiczne, może być wielokrotnie powtarzana w celu obserwacji ewolucji zmian. Ultrasonografia może też być zastosowana bezpośrednio przy łóżku chorego oraz u pacjenta niespokojnego.
Zarówno w urazach, jak też w chorobach zwyrodnieniowych i zapaleniach stawów dochodzi do różnego rodzaju uszkodzeń chrząstki, których nie daje się zobrazować w zdjęciu RTG. Ultrasonografia pozwala uwidocznić pęknięcie chrząstki, jej ścienienie, ubytek lub rozwarstwienie. W tkankach miękkich okołostawowych mogą być również zlokalizowane (i uwidocznione w obrazie USG) zwapnienia, guzki (dnawe, reumatoidalne, zwyrodnieniowe), gangliony, powiększone węzły chłonne oraz guzy. Dzięki omawianemu badaniu możliwe jest także zróżnicowanie zmian litych i torbielowatych. Opracowano też ultrasonograficzne kryteria pośrednio świadczące o złośliwości guza (nieostre granice, niejednorodna struktura wewnętrzna, inwazyjność w stosunku do tkanek otaczających oraz powiększenie regionalnych węzłów chłonnych).
Jednym z najczęściej ocenianych klinicznie nerwów jest przebiegający na przedramieniu i nadgarstku nerw pośrodkowy. Jego ucisk prowadzi do wystąpienia objawów, określanych jako zespół cieśni nadgarstka. Najczęstszą przyczyną tej dolegliwości jest zgrubienie troczka zginaczy, które trudno uwidocznić w badaniu USG. Jednak inne nieprawidłowości prowadzące do wystąpienia zespołu cieśni nadgarstka – guzy tkanek miękkich, zapalenie ścięgien i błony maziowej pochewek ścięgnistych oraz krwiaki pourazowe – są bardzo dobrze widoczne w obrazie ultrasonograficznym.
Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Grzegorz Rozumek, lek. med. Dominika Klementowska

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować