Zaburzenia układu wydzielania wewnętrznego (cz. I) – przysadka mózgowa, jajniki, jądra, nadnercza

Układ endokrynny (hormonalny, wydzielania wewnętrznego) jest zbiorem gruczołów – narządów charakteryzujących się produkcją substancji chemicznych – hormonów. Są one wydzielane do krwi, z którą docierają do komórek docelowych (często bardzo odległych od miejsca produkcji) i w nich wywołują swoje efekty działania. Do układu endokrynnego należą: podwzgórze, przysadka mózgowa, tarczyca, nadnercza, jajniki oraz jądra.

Choroby narządów wydzielania wewnętrznego prowadzą do nadmiernej produkcji hormonu – mówimy wtedy o nadczynności narządu, albo do zmniejszenia lub braku hormonu – stan określany jako niedoczynność narządu.

Nadrzędnymi gruczołami wydzielania wewnętrznego są podwzgórze oraz przysadka mózgowa, stanowiące centralną część układu endokrynnego. W przysadce produkowane są hormony pobudzające bądź hamujące gruczoły obwodowe. Hormony pobudzające indukują uwalnianie hormonów przez narządy obwodowe.

Przysadka mózgowa produkuje hormon wzrostu, niezbędny do zwiększenia masy narządów, długości kości oraz masy mięśniowej. Jego niedobór prowadzi do niskorosłości. Objawy występują w wieku około 3-4 lat, kiedy dotychczas zdrowe dziecko przestaje rosnąć. W takim przypadku wskazana jest konsultacja pediatryczna, wykonanie zdjęcia rentgenowskiego ręki oraz określenie tzw. wieku kostnego.

Nadmiar hormonu wzrostu przed osiągnięciem dojrzałości prowadzi do gigantyzmu (wysoki wzrost, proporcjonalna budowa ciała). Obecnie zaburzenie to spotyka się rzadko. Nadmiar hormonu u ludzi dorosłych związany jest natomiast z rozwojem akromegalii. Chorzy nie odbiegają wzrostem od innych ludzi, ale powiększeniu i deformacji ulegają części kostne twarzy a także dłonie i stopy. Nadmiar hormonu wzrostu najczęściej jest związany z obecnością gruczolaka przysadki.

Zaburzenia hormonalne jajników manifestują się zaburzeniami miesiączkowania, niepłodnością, osłabieniem libido. Nieprawidłowe, opóźnione, bardzo obfite, bolesne krwawienia miesiączkowe mogą świadczyć o zaburzeniach hormonalnych i wymagają konsultacji z ginekologiem. Coraz częściej u kobiet występuje zespół policystycznych jajników – zaburzenie hormonalne, polegające na zwiększeniu stężenia testosteronu. Zespół objawia się otyłością, zaburzeniami miesiączkowania, trudnościami w zajściu w ciążę, nadmiernym owłosieniem (hirsutyzm), czasem ciemnym zabarwieniem języka. W obrazie ultrasonograficznym jajników stwierdza się występowanie pęcherzyków o dużej średnicy. Za rozwój zespołu policystycznych jajników odpowiada insulinooporność. Z tego względu u osób nim dotkniętych często występuje także cukrzyca.

Nieprawidłowa czynność wewnątrzwydzielnicza jąder u mężczyzn objawiają się zaburzeniem funkcji seksualnych (w tym wzwodu prącia) oraz niepłodnością. Należy pamiętać, że zaburzenia potencji mogą być również konsekwencją chorób układowych: cukrzycy i miażdżycy oraz chorób gruczołu krokowego. Mogą być też wynikiem stosowania pewnych leków. Każdy przypadek zaburzeń erekcji powinien być skonsultowany z lekarzem. Czasem konieczna jest porada specjalisty: urologa lub endokrynologa.

Ważnymi narządami układu hormonalnego są nadnercza. W ich części korowej produkowane są kortykosteroidy (sterydy) oraz aldosteron. Są one niezbędne do życia. Sterydy podnoszą ciśnienie tętnicze, regulują metabolizm białek i węglowodanów, działają immunosupresyjnie. Ich największy wyrzut następuje w godzinach porannych. Nadmiar hormonów sterydowych – naturalny, bądź wynikający z ich przyjmowania z zewnątrz – prowadzi do groźnych następstw: sprzyja występowaniu nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, otyłości, osteoporozy, częstych infekcji, obrzęków. Nagły niedobór sterydów (np. w przebiegu gruźlicy) może prowadzić do śmierci. Nadmiar aldosteronu jest rzadką przyczyną nadciśnienia tętniczego z powodu zatrzymania sodu i wody w organizmie.

W rdzeniu nadnerczy odbywa się produkcja adrenaliny i noradrenaliny – hormonów stresu i agresji. Odpowiadają za szybkie pobudzenie organizmu i przetrwanie w skrajnych sytuacjach. Jednak ich nadmiar może być przyczyną napadów nadciśnienia tętniczego.