Choroby nadnerczy

Z anatomicznego i czynnościowego punktu widzenia nadnercza, będące gruczołem parzystym u człowieka, składają się z dwóch odrębnych części:
●  z części zewnętrznej, czyli korowej,
●  z części wewnętrznej, czyli rdzennej.
Część rdzenna nadnerczy wytwarza dwa pokrewne sobie hormony:
●  adrenalinę,
●  noradrenalinę.
Część korowa nadnerczy wytwarza znacznie większą liczbę różnych hormonów, które w zależności od rodzaju wpływu na organizm ujmujemy w trzy grupy:
●  glikokortykoidy, tj. hormony wpływające na przemianę cukrów,
●  mineralokortykoidy, tj. hormony wpływające na gospodarkę mineralną organizmu,
●  androkortykoidy, czyli steroidy, zwane też hormonami płciowymi, mające wpływ na drugorzędowe cechy płciowe.
Z podanego wyliczenia ważniejszych hormonów wytwarzanych przez nadnercza wynika ich ważne i wielokierunkowe działanie w organizmie.
Zaburzenia czynności wewnątrzwydzielniczej nadnerczy, podobnie jak i innych gruczołów dokrewnych, mogą polegać na ich nadczynności lub niedoczynności hormonalnej. W ten sposób mogą powstawać różne zespoły chorobowe, z których ważniejsze omówiono niżej.

Cisawica (choroba Addisona)

Istotę cisawicy stanowi przewlekła niedoczynność kory nadnerczy.
Spowodowana jest zazwyczaj jej zanikiem lub zniszczeniem (najczęściej przez proces gruźliczy lub przerzuty nowotworowe).
Objawy. Przewlekła niewydolność kory nadnerczy charakteryzuje się:
●  ogólnym osłabieniem mięśni,
●  niezdolnością do większego wysiłku fizycznego,
●  dużym wyniszczeniem,
●  cisawym (brunatnym) zabarwieniem linii dłoniowych, skóry i błon śluzowych,
●  obniżeniem ciśnienia tętniczego oraz
●  zaburzeniami w przemianie materii i czynności gruczołów płciowych.
Bardzo często dolegliwościom tym towarzyszą nudności i wymioty, zaburzenia w regularności oddawania stolca, a niekiedy także silne napadowe bóle brzucha. Chorzy tacy są początkowo nerwowi, później przygnębieni, cierpią na bezsenność.
Nasilenie tych objawów waha się w zależności od ilości hormonów wytwarzanych i wydzielanych przez korę nadnerczy. Wszelkie urazy, zabiegi operacyjne, dodatkowe zakażenia, ciąże, porody itp. nasilają objawy niedoczynności kory nadnerczy. Ostra niewydolność kory nadnerczy objawia się nagłym wystąpieniem i gwałtownym nasileniem się osłabienia, niedociśnienia, nudności, wymiotów, gorączki aż do wstrząsu i zapaści włącznie.
Rozpoznanie. Ustala się tylko na podstawie całokształtu objawów klinicznych i wyników różnych biochemicznych prób analitycznych. Zarówno rozpoznanie, jak i leczenie należy prowadzić na specjalistycznych oddziałach szpitalnych.
Zapobieganie. Polega przede wszystkim na starannym leczeniu chorób, w czasie których może powstać niedoczynność kory nadnerczy (np. gruźlicy).

Zespół nadnerczowo-płciowy

Zespół nadnerczowo-płciowy spowodowany jest nadczynnością kory nadnerczy, zwłaszcza w odniesieniu do wzmożonego wydzielania androkortykoidów, czyli hormonów płciowych, zazwyczaj w następstwie jej przerostu.
Zależnie od płci i wieku, w którym rozpoczął się proces chorobowy, wyróżniamy kilka postaci klinicznych tego zespołu:
Obojnactwo rzekome, gdy choroba rozpoczęła się w życiu płodowym. Nie ma wówczas wyraźnego, jednoznacznego zdefiniowania płci: np. u osobnika mającego jądra, a więc gruczoły płciowe męskie (zazwyczaj jeszcze w jamie brzusznej lub w kanałach pachwinowych), obserwuje się dominowanie w wyglądzie ogólnym drugorzędowych cech płciowych typu kobiecego (nie ma zarostu, owłosienie miejsc typowo kobiecych, nadmierny rozwój gruczołów sutkowych itd.).
Dojrzewanie przedwczesne: choroba rozpoczyna się przed okresem prawidłowego pokwitania, czyli dojrzewania płciowego. Obserwuje się wówczas nadmierny rozwój fizyczny dziecka i dojrzałość płciową ponad wiek, przy stosownym do wieku rozwoju umysłowym.
Wirylizm (u kobiet) lub feminizm (u mężczyzn): gdy choroba rozwija się w okresie dojrzałości płciowej.
O wirylizmie mówimy wtedy, gdy obserwujemy u kobiet nieregularne miesiączkowanie, postępującą otyłość, nadmierne owłosienie typu męskiego, zmianę psychiki i barwy głosu w kierunku męskim oraz rozwój męskiej budowy ciała.
Feminizm – spotykany wyjątkowo rzadko – występuje u mężczyzn. Cechuje się rozwojem drugorzędowych cech płciowych żeńskich (owłosienie typu kobiecego, rozrost gruczołów sutkowych oraz psychika żeńska), zanikiem popędu płciowego do kobiet, zmniejszeniem się narządów płciowych i postępującą otyłością.
Rozpoznanie i leczenie opisanych zespołów jest możliwe tylko w wysoce wyspecjalizowanych ośrodkach klinicznych, przede wszystkim na podstawie stwierdzanych objawów chorobowych, a także wielokierunkowych badań analitycznych hormonów.

Zespół Cushinga

Zespół Cushinga – podobnie jak zespół nadnerczowo-płciowy – zależy od nadmiernej hormonalnej czynności kory nadnerczy, zwłaszcza w odniesieniu do wzmożonego wydzielania glikokortykoidów, przede wszystkim hydrokortyzonu.
Objawy. Wśród objawów chorobowych spotykamy te, które są następstwem zaburzeń przemiany materii, jak:
●  łatwe męczenie się,
●  otyłość o charakterystycznym rozłożeniu tłuszczu,
●  twarz okrągłą o wyglądzie tarczy księżyca,
●  czerwone rozstępy (pręgi) na skórze,
●  nadciśnienie tętnicze,
●  nadmierne owłosienie,
●  zaburzenia czynności gruczołów płciowych,
●  wzmożoną czynność gruczołów łojowych,
●  zmniejszoną odporność na zakażenia oraz
●  wiele różnych zaburzeń biochemicznych i przemiany materii, stwierdzanych dopiero laboratoryjnie.
Rozpoznanie. Ustala się na podstawie izotopowych badań scyntygraficznych, komputerowych, a także ultrasonograficznych.
Leczenie. Polega na operacyjnym usunięciu nadczynnego guzka w korze nadnercza.
Zespół Cushinga, powodowany pierwotnym gruczolakowatym rozrostem kory nadnerczy, jest z punktu widzenia obrazu klinicznego analogiczny do choroby Cushinga, warunkowanej gruczolakiem przedniego płata przysadki, pobudzającym wtórnie rozrost i hormonalną czynność nadnerczy.

Hiperaldosteronizm

Hiperaldosteronizm jest przykładem nadczynności kory nadnerczy w zakresie wzmożonego wytwarzania aldosteronu.
Wyróżnia się:
●  zespół Conna, czyli hiperaldosteronizm pierwotny,
●  hiperaldosteronizm wtórny.
Zespół Conna zdarza się rzadziej niż hiperaldosteronizm wtórny.
Objawy. W obu przypadkach są bardzo zbliżone i wyrażają się zazwyczaj:
●  nadciśnieniem tętniczym,
●  zwiększonym pragnieniem,
●  oddawaniem zwiększonych ilości moczu,
●  osłabieniem siły mięśniowej,
●  bólami i zawrotami głowy oraz
●  różnymi zmianami biochemicznymi (np. zmniejszeniem stężenia potasu w osoczu krwi).
Rozpoznanie. Ustala się w warunkach szpitalnych na podstawie występowania omówionych objawów oraz stwierdzenia charakterystycznych zmian biochemicznych.
Leczenie. W hiperaldosteronizmie pierwotnym polega na operacyjnym usunięciu hormonalnie czynnego guzka w korze nadnerczy.
W hiperaldosteronizmie wtórnym natomiast stosuje się preparaty farmakologiczne i leczy przyczynę wyjściową.

Niedoczynność części rdzennej nadnerczy

Zespół objawów chorobowych odpowiadających niedoczynności części rdzennej nadnerczy nie jest znany, gdyż nawet całkowite jej zniszczenie nie wywołuje wyraźnych zaburzeń klinicznych.

Nadczynność części rdzennej nadnerczy

Zespół nadciśnienia napadowego występuje wtedy, gdy w obrębie części rdzennej nadnerczy dochodzi do guzowatego rozrostu określonego typu tkanki gruczołowej i jego nadczynności hormonalnej, w zakresie wydzielania tzw. amin katecholowych (adrenaliny, noradrenaliny i dopaminy).
Opisany zespół objawów jest zwykle zwany także zespołem guza chromochłonnego nadnerczy.
Objawy. Obserwujemy zespół tak zwanego nadciśnienia napadowego, charakteryzujący się nagłymi, krótkotrwałymi, ale bardzo dużymi zwyżkami ciśnienia tętniczego w następstwie okresowego wydzielania większej ilości hormonów do krwi.
Zwyżce ciśnienia tętniczego towarzyszą zazwyczaj:
●  ogólny niepokój,
●  wzmożone bicie serca,
●  ból w okolicy serca,
●  uczucie duszności,
●  zblednięcie skóry, a zwłaszcza twarzy,
●  zawroty głowy, a niekiedy także
●  nudności,
●  wymioty,
●  bóle brzucha oraz
●  uczucie mrowienia i drętwienia kończyn.
Napadowym podwyższeniom ciśnienia tętniczego towarzyszy zazwyczaj bladość twarzy, bardzo silny ból głowy, ogólne przyspieszenie przemiany materii, zwiększenie stężenia glukozy we krwi oraz pojawienie się przejściowo cukru w moczu. Sporadycznie mogą też występować bóle w okolicy lędźwiowej.
Rozpoznanie guza chromochłonnego rdzenia nadnerczy jest trudne, a możliwe tylko w wysoce specjalistycznych ośrodkach klinicznych, na podstawie farmakologiczno-czynnościowych prób diagnostycznych oraz wyników badań diagnostyczno-biochemicznych i radiologiczno-kontrastowych.
Leczenie. Najbardziej skuteczne jest usunięcie operacyjne hormonalnie nadczynnego guzka przed wystąpieniem wtórnych, zazwyczaj nieodwracalnych, zmian w nerkach i układzie krążenia.
Chorzy z rozpoznaną chorobą nadnerczy, zwłaszcza ze współistniejącym nadciśnieniem, szczególnie powinni przestrzegać zaleceń lekarskich i samoobserwacji w trakcie leczenia.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować