Wybrane choroby układu nerwowego

Drgawki u dzieci

Napady drgawek u dzieci stanowią ważny problem, zarówno w aspekcie rozpoznawania ich przyczyn, jak i leczenia. Przyjmuje się, że 3-4% dzieci co najmniej raz w życiu ma napad drgawek, co jest związane z niedojrzałością mózgu, odrębnościami przemiany materii rosnącego organizmu, dużą wrażliwością ośrodkowego układu nerwowego na czynniki zewnętrzne i niedojrzałością mechanizmów obronnych ustroju. Pewne znaczenie w występowaniu drgawek ma także osobnicza, genetycznie uwarunkowana skłonność. Przykładem tego jest występowanie drgawek pod wpływem różnych czynników u jednych dzieci i brak ich w tych samych warunkach u innych.
Drgawki u dziecka robią zawsze wstrząsające wrażenie na otoczeniu, a rodzice często „tracą głowę”. Trzeba jednak zachować spokój i udzielić dziecku pierwszej pomocy: chronić przed samookaleczeniem i zapobiec przygryzieniu języka, wkładając między zęby dziecka drewniany kołek owinięty gazą. Nie należy dziecka polewać wodą ani klepać po twarzy, natomiast wezwać lekarza lub odwieźć dziecko do szpitala. Jest wiele chorób, w przebiegu których mogą występować drgawki.

Drgawki gorączkowe

Uważa się je za częste zaburzenia neurologiczne występujące w okresie dzieciństwa, stanowią one 30-40% wszystkich napadów drgawkowych u dzieci. Występują między 6 miesiącem a 3 rokiem życia, częściej u chłopców niż u dziewczynek, zwykle gdy występuje szczyt gorączki (39°-40°C), w przebiegu zakażeń wirusowych lub bakteryjnych. Nie pojawiają się prawie nigdy w przebiegu tej samej choroby; mają zwykle charakter uogólniony.
Najczęściej drgawki gorączkowe mają przebieg łagodny i krótkotrwały, niekiedy mogą mieć przebieg ciężki trwający ponad 20 minut, po czym mogą występować przemijające objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Wówczas ważne znaczenie ma wykonanie zapisu EEG (elektroencefalogramu), ale nie wcześniej niż po upływie 7-10 dni od napadu drgawek. Doraźnie stosuje się u dziecka leki obniżające temperaturę ciała, okłady oraz kąpiele ochładzające. Leki można stosować po wcześniejszym zbadaniu dziecka i na wyraźne zlecenie lekarza.

Drgawki w chorobach układu nerwowego:

w zapaleniu mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych
Przeniknięcie zarazków chorobotwórczych do układu nerwowego wywołuje różne postaci zapalenia, ostre zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. Zakażenie bakteriami prowadzi z reguły do ropnego zapalenia opon, a zakażenie niebakteryjne do nieropnego zapalenia.
Ostre zapalenia mózgu wywołane są przez wirusy neurotropowe (mające powinowactwo do tkanki nerwowej), mogą występować w przebiegu odry, ospy wietrznej i innych zakażeń wirusowych. W ostrym zapaleniu opon mózgowych i mózgu, które jest groźne, występują sztywność karku i zaburzenia świadomości, śpiączka, drgawki. Powinno być wówczas wykonane nakłucie lędźwiowe w celu potwierdzenia dokładnego rozpoznania choroby i zmian w układzie nerwowym. Jeśli lekarz zadecyduje, że trzeba wykonać nakłucie lędźwiowe, należy się tej decyzji podporządkować, ponieważ badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, uzyskanego w ten sposób, decyduje o ostatecznym rozpoznaniu. Nierozpoznanie ostrego zapalenia mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych i niekonsekwentne ich leczenie pociąga za sobą powikłania i niekorzystne następstwa.

Drgawki padaczkowe

Mogą występować jako jedyny objaw choroby ośrodkowego układu nerwowego lub wchodzić w skład zespołu objawów. Występują w wielu chorobach (o różnej przyczynie), zwykle bez gorączki i towarzyszącego zakażenia. Napad padaczkowy może pojawić się nagle lub może być poprzedzony objawami zwiastunów. W każdym napadzie dochodzi do przemijającego uszkodzenia komórek mózgowych, w części lub w całości. Istnieje wiele postaci napadów padaczkowych. Najgroźniej przebiega napad duży, w czasie którego chory staje się nieprzytomny, występuje toniczny (wysztywniający) skurcz mięśni szkieletowych: kończyny dolne i górne są wyprostowane. Po fazie skurczu tonicznego trwającego do 1/2 minuty występują drgawki kloniczne (szybkie kurcze mięśniowe). W czasie napadu chory zaciska zęby (szczękościsk), na ustach może pokazać się piana, czasem dochodzi do mimowolnego oddania moczu i stolca. Po napadzie chory zapada w sen, a po obudzeniu nie pamięta, co się z nim działo. Takie objawy występują u dzieci starszych, a u małych napad może mieć mniej typowy charakter.
Padaczka u dzieci w ponad połowie przypadków jest spowodowana uszkodzeniem mózgu już w życiu płodowym lub w czasie ciężkiego porodu, kiedy dochodzi do urazu mózgu, a w późniejszym życiu przez stłuczenie głowy. Rozpoznanie choroby polega na badaniu lekarskim i zapisie EEG.
Padaczka z objawami małych napadów charakteryzuje się krótkotrwałym zaburzeniem świadomości bez objawów zwiastunowych (poprzedzających). Trwa krótko 2-30 sekund, po czym następuje szybki powrót do pełnej świadomości, z podjęciem czynności wykonywanych przed napadem, a przerwanych w momencie jej wystąpienia. W tym typie padaczki występują charakterystyczne zmiany w zapisie EEG.

Inne przyczyny napadów drgawkowych

Drgawki na podłożu metabolicznym. Intensywność przemiany materii (metabolizmu) rosnącego ustroju dziecka warunkuje niespotykaną poza wiekiem dziecięcym częstość napadów drgawkowych na podłożu metabolicznym. U noworodków mogą już występować drgawki tężyczkowe, zwykle w pierwszych dniach życia. Związane są one z przejściowym obniżeniem stężenia wapnia we krwi. Drgawki są głównym objawem tężyczki. Tężyczka pojawia się również u niemowląt i młodych dzieci z czynną krzywicą, najczęściej wczesną wiosną, lub na początku leczenia krzywicy witaminą D. W tężyczce drgawki są uogólnione, mogą też wystąpić skurcze mięśni twarzy, krtani i oskrzeli oraz dłoni i stóp. Podanie wapnia, witaminy D i odpowiednia dieta wyrównują zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej.
Napady drgawkowe mogą także ujawniać się w zaburzeniach przemiany cukru w ustroju, w niedocukrzeniu krwi. Występują one u noworodków, wcześniaków oraz niemowląt urodzonych z małą masą ciała, a u dzieci starszych w przebiegu cukrzycy, przy wadliwym stosowaniu diety podczas leczenia insuliną.
W śpiączce cukrzycowej z przecukrzeniem krwi drgawki występują rzadziej. Rozróżnienie obu tych stanów: śpiączki i niedocukrzenia, jest ważne w celu podjęcia odpowiedniego leczenia. Każde tego typu zaburzenie wymaga porady lekarskiej.
Drgawki mogą się pojawić także w przewlekłej niewydolności nerek. Również nadmierne nasłonecznienie całego ciała lub samej głowy albo przegrzanie dziecka, zbyt ciepłe ubranie w słabo przewietrzanym wózeczku mogą być przyczyną napadów drgawkowych.
Napady drgawkowe u dzieci mogą również przebiegać w postaci skłonów i wielu innych rodzajów drgawek.
W każdym przypadku takiego zaburzenia należy zasięgnąć porady lekarza. Zaniedbanie objawów chorobowych pochodzących z ośrodkowego układu nerwowego może mieć wpływ na dalszy rozwój dziecka.

Mózgowe porażenie dziecięce

Określenie mózgowe porażenie dziecięce obejmuje nie postępujące zaburzenia czynności będącego w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, powstałe w czasie ciąży, porodu lub w okresie okołoporodowym.
Za przyczyny mózgowego porażenia przyjmuje się: niedotlenienie i(lub) niedokrwienie mózgu, wcześniactwo, wylewy krwi śródczaszkowe, procesy zapalne bakteryjne, wirusowe, pasożytnicze.
Jako przyczyny wewnątrzmacicznego niedotlenienia płodu wymienia się:
●  choroby matki w czasie ciąży: ostrą i przewlekłą niewydolność krążeniowo-oddechową, znacznego stopnia niedokrwistość, krwawienia z dróg rodnych, zatrucie ciążowe, cukrzycę i in.;
●  zmiany dotyczące łożyska: łożysko przodujące, stany chorobowe powodujące niewydolność łożyska, w tym niedrożność naczyń łożyskowych w cukrzycy;
●  wady rozwojowe powstałe w różnych okresach rozwoju płodu, zakażenia wewnątrzmaciczne.
Przyczyną mózgowego porażenia może być również zespół niedotlenienia zaistniały w okresie okołoporodowym i noworodkowym, np. zamartwica u noworodka. Wymienione czynniki wywołują uszkodzenie kory mózgowej, zwojów podstawy mózgu, pnia mózgu i móżdżku, doprowadzając do dziurowatości i zaniku mózgu. Częstość występowania mózgowego porażenia dziecięcego wynosi 1,4-3,0 na 1000 żywo urodzonych dzieci. U wcześniaków mózgowe porażenie dziecięce występuje 10-krotnie częściej niż u dzieci urodzonych o czasie.
W zespole tym występują: niedowłady kończyn typu kurczowego, ruchy mimowolne, wskazujące na uszkodzenie jąder podkorowych (skupisk komórek nerwowych), zaburzenia zborności ruchów oraz równowagi. W mózgowym porażeniu dziecięcym stwierdza się u 30-40% dzieci upośledzenie umysłowe, u 35% – padaczkę, u 50% – zaburzenia wzroku, u 25% – zaburzenia słuchu, ponadto nieprawidłowy rozwój psychoruchowy, zaburzenia postawy ciała i zaburzenia w zachowaniu.
Wyróżnia się następujące postacie mózgowego porażenia dziecięcego:
●  Porażenie kurczowe obustronne. W tej postaci niedowład kończyn dolnych przeważa nad niedowładem kończyn górnych. Postać ta występuje szczególnie u wcześniaków. Mogą towarzyszyć zaburzenia słuchu, wzroku, mowy. Rozwój umysłowy utrzymuje się na pograniczu normy.
●  Porażenie kurczowe połowicze obejmuje porażenie jednej połowy ciała – lewej lub prawej. Zespołowi towarzyszą zaburzenia mowy oraz upośledzenie umysłowe, a także padaczka.
●  Obustronne porażenie połowicze – czterokończynowe. W tej postaci kończyny górne są bardziej niedowładne niż dolne. Jest to najcięższa postać, której towarzyszą objawy głębokiego upośledzenia umysłowego, padaczka. We wszystkich 3 postaciach napięcie mięśniowe jest wzmożone.
●  Postać pozapiramidowa mózgowego porażenia dziecięcego. Rozróżnia się formę dystoniczną, atetotyczno-pląsawiczą, a także formy mieszane, napięcie mięśniowe jest zmniejszone.
●  Postać móżdżkowa (ataktyczna). Występuje rzadko, do objawów należy ataksja (niezborność) z obustronnym porażeniem kończyn. W tej postaci napięcie mięśniowe jest zmniejszone. Poziom umysłowy tych dzieci jest zazwyczaj prawidłowy, natomiast występują zaburzenia rozwoju mowy.
Leczenie. Polega głównie na stymulacji rozwoju psychoruchowego. Usprawnianie lecznicze dziecka powinno być rozpoczynane wcześnie, już w pierwszych tygodniach jego życia. Istnieje wiele metod służących wczesnej diagnostyce i usprawnianiu ruchowemu dziecka, należą do nich: metoda Bobathów, Vojty i in. Wczesna kompleksowa rehabilitacja dzieci z mózgowym porażeniem w zasadzie oparta jest na znajomości rozwoju dziecka. Usprawnianie powinno być prowadzone systematycznie przez rodziców pod kontrolą i instruktażem rehabilitanta. Ćwiczenia należy wykonywać kilka razy dziennie. Trudno spodziewać się wyleczenia, ale można uzyskać poprawę w zakresie rozwoju ruchowego, mniejszego lub większego stopnia, zależnie od postaci mózgowego porażenia dziecięcego.

Doc. dr hab. med. Czesław Szmigiel

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Drgawki u dzieciDrgawki gorączkoweDrgawki w chorobach układu nerwowego:Drgawki padaczkoweInne przyczyny napadów drgawkowychMózgowe porażenie dziecięceŹródło

Zobacz także