Stany alergiczno-skurczowe układu oddechowego

Stany alergiczno-skurczowe układu oddechowego dotyczą dróg oddechowych i objawiają się przede wszystkim ostro występującą lub przewlekle utrzymującą się dusznością typu wydechowego z jej konsekwencjami w postaci niedotlenienia innych narządów, a niekiedy i sinicą. Ich istotą jest skurcz oskrzeli, obrzęk błony śluzowej i nadmierne wydzielanie śluzu przez gruczoły śluzowe. Jeżeli u podłoża ich występowania leżą rodzinne skłonności do ujawniania odczynów alergicznych, to stan taki nazywamy atopią. Obserwuje się go u ok. 1/5 tego typu chorych. Stąd też obecnie przyjmuje się podział stanów alergiczno-skurczowych układu oddechowego na choroby atopowe i nieatopowe.

Astma oskrzelowa (dychawica oskrzelowa)

Stan chorobowy zazwyczaj ostro (napadowo) występującej duszności typu wydechowego nazywamy astmą oskrzelową. Towarzyszy jej ogólny niepokój oraz słyszalne już z oddali świsty i furczenia wywołane utrudnionym przepływem powietrza przez zwężone światło oskrzeli i oskrzelików spowodowane skurczem mięśni gładkich ich ściany. Zazwyczaj występuje również obrzęk błony śluzowej dodatkowo zwężający wydzieliną śluzową światło oskrzelików. Wszystko to utrudnia przede wszystkim wydostawanie się powietrza z pęcherzyków płucnych drogami oddechowymi na zewnątrz organizmu.
Częstość występowania astmy oskrzelowej jest dość duża. Szacuje się, że cierpi na nią ok. 1,5% ogółu populacji, z tym że w ok. 30% występuje ona u dzieci. Inne choroby alergiczne, rodzinna skłonność do różnorakich reakcji alergicznych oraz nawracające choroby zakaźne narządu oddechowego sprzyjają pojawieniu się astmy oskrzelowej.
Napady duszności mogą występować nagle, niespodziewanie i podobnie nagle ustępować.
Ustępują czasem spontanicznie, a niekiedy znów bardziej opornie, dopiero po zażyciu odpowiednich leków. Napad astmy kończy się zazwyczaj głębokim wdechem i odpluwaniem przez pewien czas zwiększonej ilości śluzowo-wodnistej plwociny.
U podłoża napadów astmy oskrzelowej leżą mechanizmy zapalne, alergiczno-immunologiczne oraz wrodzona skłonność do reagowania napadowymi skurczami oskrzeli (i ewentualnie innymi jeszcze objawami) na kontakt z niektórymi substancjami środowiska zewnętrznego człowieka, wcześniej wyzwalającymi różnorakie reakcje uczuleniowe, czyli alergizację organizmu.
Astmę występującą u osoby, u której stwierdza się rodzinną predyspozycję (skłonność) do ujawniania odczynów alergicznych, określa się jako astmę oskrzelową atopową, a samego chorego jako osobnika atopowego.
Praktycznie wszystko, co otacza człowieka (kurz, pył, sadze, pierze, sierść, środki spożywcze, bakterie, pasożyty, cegła, cement itp.) może być alergenem wyzwalającym w bezpośrednim kontakcie napad astmy oskrzelowej. Częstość kontaktu z określonym, lecz trudnym do wykrycia alergenem może być różna, stąd też różna jest częstość ataków. Ataki występują niekiedy sporadycznie. Jednak w miarę trwania choroby zwiększa się częstość ich występowania. Okresy trwania napadu są różne, tzn. od kilku, kilkunastu minut do kilku, kilkudziesięciu godzin.
Częstotliwość i nasilenie napadów duszności w astmie oskrzelowej są dodatkowo warunkowane takimi okolicznościami, jak: dołączające się stany zakaźne dróg oddechowych, wzrost wilgotności w otoczeniu, spadek temperatury w środowisku przebywania, zmiany pogody, kontakt z tytoniem, dymem i innymi zapachami drażniącymi błonę śluzową dróg oddechowych itd.
W wyniku astmy oskrzelowej dochodzi zazwyczaj do rozwoju rozedmy i zespołu przewlekłego serca płucnego.
Rozpoznanie samej astmy oskrzelowej jest raczej proste. Bardzo trudne natomiast jest wykrycie czynnika wyzwalającego reakcję alergiczną, będącą przyczyną skurczu ściany oskrzelików i napadu duszności. Tylko bardzo ścisła współpraca chorego z lekarzem, dokładne stosowanie się do jego wskazówek i zaleceń rokują powodzenie w ustaleniu przyczyny wyzwalającej.
Wcześnie podjęte, przyczynowe, systematyczne i długotrwale prowadzone leczenie rokuje pomyślny efekt leczniczy.
W sumie choroba jest bardzo nieprzyjemna, nękająca chorego, upośledzająca jego sprawność i aktywność zarówno życiową, jak i zawodową. Bardzo dokuczliwe i groźne nawet dla życia są szczególnie długotrwałe stany astmatyczne, zwłaszcza u osób w wieku starszym, ze współistniejącą gorączką i powikłaniami zapalnymi w narządzie oddechowym.
Doraźna pomoc przedlekarska. Niekiedy może okazać się wystarczająca dla przerwania niezbyt ciężkiego napadu astmy oskrzelowej – omówiono ją w rozdz. 2. Między napadami duszności wskazane jest systematyczne zażywanie zaleconych przez lekarza leków hamujących reakcje alergiczne, rozkurczających oskrzela, oraz środków wykrztuśnych i rozrzedzających gęstą wydzielinę z oskrzeli.
Uporczywe napady astmy oskrzelowej, nie reagujące na zalecone wcześniej przez lekarza preparaty, sinica (np. warg, opuszek palców, płatków usznych lub nosa) oraz objawy ze strony narządu krążenia (ból w okolicy serca, przyspieszone tętno, zimny pot na czole, pogłębiające się ogólne osłabienie, senność itp.) są wskazaniem do udania się po pomoc do lekarza (dowiezienie chorego) lub wezwania doraźnej pomocy lekarskiej (z tym że częstokroć bierne oczekiwanie na przyjazd pogotowia ratunkowego może opóźnić osiągnięcie tej pomocy).
Pomoc lekarska jest także wskazana w towarzyszących duszności stanach gorączkowych.
W razie braku poprawy w warunkach domowych może zaistnieć konieczność umieszczenia chorego w szpitalu.
Zapobieganie. Działania zapobiegające wystąpieniu astmy oskrzelowej:
●  niedopuszczanie do rozwoju i skuteczne likwidowanie w zalążku wszelkich stanów zakaźnych dróg oddechowych (zwłaszcza przewlekłych),
●  systematyczne leczenie wszelkich reakcji i stanów alergicznych,
●  unikanie przebywania w atmosferze zapylenia, zadymienia, mgły i wilgotności,
●  skuteczne likwidowanie zawilgocenia i zagrzybienia mieszkań,
●  likwidacja nałogu palenia tytoniu, gdyż nikotynizm powoduje m.in. zwiększone wydzielanie śluzu w drogach oddechowych i tym samym sprzyja rozwojowi przewlekłych stanów zapalnych (nieżytów) oraz bezpośrednio drażni błonę śluzową oskrzeli,
●  wykluczenie pokarmów, które rozpoznano jako wyzwalające lub nasilające duszność,
●  wykluczenie bądź przynajmniej znaczące ograniczenie kontaktu z substancjami drażniącymi drogi oddechowe lub wyzwalającymi bądź nasilającymi napady duszności,
●  usunięcie z domu roślin doniczkowych i innych kwiatów (np. prymulki), których zapach bądź obecność może wyzwalać lub nasilać napad duszności astmatycznej,
●  poinformowanie lekarza oraz wykluczenie po uzgodnieniu z nim wszelkich leków, które wyzwalają bądź nasilają napad duszności astmatycznej (np. Polopiryna, Penicillinum),
●  częste przewietrzanie mieszkania,
●  regularny, nie wyczerpujący tryb codziennego życia,
●  unikanie nadmiaru stresów, konfliktów itp.,
●  dobry stan fizyczny organizmu dzięki codziennej gimnastyce, spacerom na świeżym powietrzu, uprawianiu lekkiego sportu itp.

Stany skurczowe oskrzeli

Stan skurczowy oskrzeli przypomina do złudzenia napad duszności typu astmy oskrzelowej, ale od typowej astmy oskrzelowej odróżnia go brak reakcji alergiczno-immunologicznej. Podobnie jak astma oskrzelowa występuje nagle, niespodziewanie, z dużą zmiennością nasilenia w krótkich odstępach czasu.
W zależności od sytuacji i czynników wyzwalających reakcję wtórną, skurcze oskrzeli i stan astmatyczny można wyróżnić:
●  Zakaźny zespół astmatyczny, zwany też zespołem zakażenia dróg oddechowych, który występuje w przebiegu różnych zakażeń, np. w stanach nieżytowych oskrzeli.
●  Odruchowy zespół astmatyczny, w którym skurcz ściany dolnych dróg oddechowych występuje jako odruch, np. na ciało obce, nagłe drażnienie błony śluzowej ostrymi substancjami chemicznymi lub pyłami.
●  Powysiłkowy zespół astmatyczny, kiedy skurcz oskrzeli i duszność wydechowa występują jako następstwo wysiłku, zazwyczaj u osób z przewlekłym zapaleniem oskrzeli.
●  Psychogenny zespół astmatyczny, w przebiegu którego najpierw pod wpływem jakiegoś stresu psychicznego dochodzi do pogłębienia oddechu i hiperwentylacji, a następnie wtórnie do zmian biochemicznych wyzwalających skurcz oskrzeli.
Pomoc przedlekarska i ewentualnie lekarska powinna uwzględniać:
●  przyczynę wyzwalającą stan skurczowy oskrzeli (likwidacja stanu zakażenia, usunięcie ciała obcego z dróg oddechowych, ograniczenie wysiłków fizycznych, likwidacja stresów i konfliktów, bądź też farmakologiczne zwiększenie ich tolerancji przez zażywanie środków uspokajających),
●  działanie zmierzające do likwidacji skurczu oskrzeli.
Profilaktyka. W przypadku omówionych tu zespołów jest profilaktyką stanów je wyzwalających.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować