Probiotyki, czyli dobre bakterie

Słowo probiotyk pochodzi od greckich słów pro bios, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza – dla życia. Według obowiązującej definicji, słowem probiotyk określa się pojedyncze lub mieszane kultury żywych mikroorganizmów, które podane człowiekowi wywierają korzystny wpływ na jego zdrowie, głównie poprzez stabilizację równowagi mikroflory zasiedlającej organizm.
Do mikroorganizmów probiotycznych należą przede wszystkim bakterie fermentacji mlekowej z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus.

Mechanizmy korzystnego oddziaływania probiotyków na organizm człowieka

Korzystne oddziaływanie mikroorganizmów probiotycznych na zdrowie człowieka polega przede wszystkim na przywróceniu równowagi mikroflory przewodu pokarmowego. Drobnoustroje probiotyczne zasiedlają dolny odcinek przewodu pokarmowego, produkując tam substancje, które hamują wzrost niekorzystnych dla zdrowia człowieka mikroorganizmów. Metabolity wytwarzane przez probiotyki to m.in. kwasy organiczne (np. kwas octowy, kwas masłowy, kwas bursztynowy, kwas mlekowy), które zakwaszają środowisko jelita, stwarzając tym samym warunki niekorzystne dla rozwoju większości patogenów. Mikroorganizmy probiotyczne produkują także aldehyd octowy, nadtlenek wodoru oraz specyficzne peptydy, zwane bakteriocynami. Substancje te również wpływają hamująco na rozwój niekorzystnych dla zdrowia człowieka drobnoustrojów. Bakterie probiotyczne mają zdolność przylegania (adhezji) do nabłonka przewodu pokarmowego oraz konkurowania z patogenami o składniki odżywcze. Przywrócenie równowagi mikroflory jelitowej wpływa na obniżenie poziomu toksycznych metabolitów i kancerogennych enzymów powstających w wyniku aktywności bakterii fekalnych.
Bakterie probiotyczne przyczyniają się do obniżenia stężenia cholesterolu we krwi. Posiadają one zdolność asymilowania cholesterolu i rozkładania kwasów żółciowych w jelicie, co uniemożliwia ich ponowne wchłanianie. W rezultacie część frakcji „złego” cholesterolu (LDL) jest wykorzystywana do syntezy nowych kwasów żółciowych, co obniża jego stężenie we krwi, a zarazem zmniejsza ryzyko miażdżycy.
Niektóre mikroorganizmy probiotyczne stymulują układ odpornościowy człowieka. Niektóre z nich zwiększają aktywność komórek odpornościowych (m.in. limfocytów i makrofagów) oraz wydzielanie przeciwciał.
Drobnoustroje probiotyczne zwiększają ilość resztek pokarmowych. Przyspieszają ich ewakuację z układu pokarmowego, skracając tym samym czas kontaktu resztek pokarmowych i substancji toksycznych ze ścianami jelita.
Probiotyki wytwarzają substancje o charakterze odżywczym, m.in. witaminę B12 i K. Dzięki temu zwiększa się pula dostępnych dla organizmu cennych żywieniowo składników.
Mikroorganizmy probiotyczne posiadają enzymy rozkładające cukier mleczny (laktozę). Dlatego napoje mleczne zawierające szczepy probiotyczne są z reguły dobrze tolerowane przez osoby cierpiące na nietolerancję laktozy spowodowaną brakiem rozkładającego laktozę enzymu – laktazy.

Optymalizacja działania probiotyków

Wzrost mikroorganizmów probiotycznych może być stymulowany przez obecność wśród resztek pokarmowych specyficznych składników pożywienia, czyli tzw. prebiotyków. Substancje o charakterze prebiotycznym docierają do jelita grubego w formie niezmienionej i tam wywierają pozytywny wpływ na wzrost i rozwój korzystnych dla zdrowia człowieka mikroorganizmów. Do prebiotyków należą przede wszystkim niestrawne oligo- i polisacharydy, m.in. inulina, oligofruktoza i laktuloza. Naturalnymi źródłami pokarmowymi prebiotyków są warzywa i owoce oraz pełnoziarniste produkty zbożowe. Wysoką koncentracją prebiotyków charakteryzują się m.in. cykoria, cebula, czosnek i por. Produkty łączące w swym składzie probiotyki i prebiotyki to tzw. synbiotyki.

Żywność probiotyczna – żywność funkcjonalna

Żywność probiotyczna zaliczana jest do tzw. żywności funkcjonalnej, czyli takiej, która oprócz wartości odżywczych wywiera również korzystny wpływ na określone funkcje organizmu, prowadząc do poprawy stanu zdrowia i samopoczucia lub zmniejszenia ryzyka zachorowania.
Aby szczep bakteryjny został uznany za probiotyczny, musi spełnić szereg wymagań. Przede wszystkim, powinien pochodzić od człowieka, tzn. zostać wyizolowany z naturalnej mikroflory przewodu pokarmowego. Jego działanie na organizm człowieka musi być bardzo dokładnie przebadane i opisane. Probiotyk powinien być bezwzględnie nieszkodliwy dla człowieka, a jego cechy muszą być stałe.

Probiotyki w profilaktyce i leczeniu chorób

Mikroflora jelitowa człowieka jest stale narażona na działanie wielu niekorzystnych czynników, które mogą oddziaływać na jej skład. Niewłaściwy sposób żywienia, stres czy antybiotykoterapia powodują zakłócenia naturalnej równowagi mikroflory – czyli zmniejszenie liczby i aktywności bakterii probiotycznych oraz nadmierny rozwój bakterii chorobotwórczych. Tymczasem utrzymanie właściwej mikroflory jest niezbędne do prawidłowej pracy przewodu pokarmowego i w rezultacie – dobrego samopoczucia oraz stanu zdrowia całego organizmu. Mikroorganizmy probiotyczne stwarzają szerokie możliwości terapeutyczne. Są stosowane m.in. w łagodzeniu i/lub leczeniu niektórych zaburzeń i stanów chorobowych układu pokarmowego:
– zaparć,
– biegunek,
– wrzodów żołądka indukowanych przez Helicobacter pylori,
– zespołu jelita drażliwego,
– odbudowie mikroflory przewodu pokarmowego po antybiotykoterapii,
– nietolerancji laktozy.
Trwają badania nad zastosowaniem probiotyków i prebiotyków w leczeniu nieswoistych stanów zapalnych jelit, m.in. wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby Leśniowskiego-Crohna. Udowodniono, że bakterie probiotyczne mają istotne znaczenie w profilaktyce nowotworów jelita grubego. Niektóre szczepy probiotyczne znajdują zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych układu moczowo-płciowego u kobiet.

Gdzie szukać probiotyków i jak je stosować?

Do probiotycznych produktów żywnościowych należą przede wszystkim produkty mleczne, takie jak: biojogurty, kefiry, a także maślanka czy mleko acidofilne. Niezmiernie istotne jest, aby liczba bakterii w produkcie w chwili spożywania była większa niż 1 milion w 1 gramie wyrobu. Przy mniejszej koncentracji skuteczność korzystnego oddziaływania drobnoustrojów na organizm człowieka jest bowiem słabsza. W aptekach dostępne są również suplementy diety w postaci kapsułek, tabletek czy proszku w saszetkach, zawierające szczepy probiotyczne. W celu zapewnienia optymalnej liczby bakterii probiotycznych w przewodzie pokarmowym, zaleca się codzienne spożywanie tych produktów przez dłuższy czas. Dzięki temu możliwa jest korzystna modyfikacja mikroflory zasiedlającej organizm człowieka. Należy jednak pamiętać, że wyodrębniono wiele szczepów probiotycznych bakterii, z których każdy wykazuje odmienne, potwierdzone badaniami naukowymi, działanie. Dlatego przy wyborze produktu zawierającego probiotyki warto zapoznać się z informacją dotyczącą specyfiki działania danego szczepu.

Aktualizacja: 2017-01-10
mgr inż. Joanna Wardak, specjalistka ds. żywienia człowieka i dietetyki; Europejskie Centrum Leczenia Otyłości Dzieci i Dorosłych w Warszawie

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować