Flawonoidy a zdrowie

Coraz więcej uwagi poświęca się znaczeniu, jakie mają dla zdrowia naturalne roślinne substancje odżywcze. Wśród nich najlepiej poznane są flawonoidy, związki należące do grupy polifenoli. Pełnią one w roślinach funkcję barwników, substancji zapachowych, smakowych oraz czynników chroniących je przed naturalnymi szkodnikami.
W odróżnieniu od składników odżywczych (białek, tłuszczy, węglowodanów, składników mineralnych i witamin), flawonoidy nie są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Posiadają jednak wiele korzystnych dla zdrowia właściwości. Mogą chronić komórki przed uszkodzeniami wywoływanymi przez wolne rodniki i wpływać na zmniejszenie zachorowalności – m.in. na choroby układu krążenia, nowotwory.
Wśród flawonoidów wyróżniamy antocyjany (najczęściej o zabarwieniu czerwonym lub niebieskim), flawony (najczęściej o barwie żółtej), katechiny (bezbarwne polifenole zaliczane do garbników roślinnych), flawonole, izoflawony, flawonony, dihydroflawonole, chalkony, aurony, neoflawany, biflawonoidy, C-glukoflawony.
Flawonoidy występują najczęściej w łodygach, liściach i owocach roślin. Wyjątek stanowi cebula, która w swojej części podziemnej zawiera bardzo duże ilości kwercetyny. Flawonoidy nadają roślinom kolor i/lub smak, np. barwę fioletową – owocom jagody, bakłażanom (antocyjany), żółtą – curry (kurkumina) i gorczycy (flawony); smak goryczy – grejpfrutom (naryngina) i ostrość – chili (kapsaicyna).
Do produktów roślinnych bogatych we flawonoidy zalicza się warzywa (cebula, brokuły, pomidory, czerwona kapusta, bakłażany), owoce (grejpfruty, pomarańcze, ciemne winogrona, aronia, porzeczki czerwone i czarne, jeżyny, jagody, maliny), czerwone wino, kakao. Znaczące ilości antocyjanów zawierają owoce o granatowym, fioletowym i czerwonym zabarwieniu skórki (ciemne winogrona, aronia, porzeczka, wiśnie, jagody). Zielona herbata jest natomiast bogata w katechiny, które występują również w jabłkach, wiśniach i morelach. Owoce cytrusowe to z kolei dobre źródło flawonoli i flawonów. Flawonole występują także w cebuli, kapuście włoskiej, brokułach, jabłkach, wiśniach, jagodach, herbacie, czerwonym winie. To ostatnie, oprócz flawonoidów, zawiera również inne związki polifenolowe. Flawonoidami występującymi w winie w największych ilościach są antocyjanidy, kwercetyna, mircetyna, katechina. Izoflawony występują jedynie w nasionach roślin strączkowych i soi.
Flawonoidy posiadają właściwości antyoksydacyjne, a więc pod ich wpływem dochodzi do zmniejszenia się ilości wolnych rodników w komórkach. Wolne rodniki wywołują wiele uszkodzeń na poziomie komórkowym i subkomórkowym. Oddziałują niekorzystnie na funkcję białek, lipidów i kwasów nukleinowych. W warunkach homeostazy organizmu tworzące się wolne rodniki są unieczynniane. Jednak w przypadku upośledzonych mechanizmów obronnych lub zbyt intensywnych procesów wolnorodnikowych dochodzi do zakłóceń w funkcjonowania komórki. Pod wpływem działania wolnych rodników może rozwijać się szereg schorzeń (miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, zawał, udar, procesy kancerogenne), a także dochodzi do przyspieszonego starzenia się organizmu. Stosunkowo dobrze poznaną cechą polifenoli jest ich działanie przeciwmiażdżycowe (antyoksydacyjne i antyagregacyjne) oraz naczyniorozszerzające. Ponadto flawonoidy wykazują działanie przeciwzapalne, uszczelniają naczynia krwionośne, działają rozkurczowo w stosunku do mięśni gładkich przewodu pokarmowego czy dróg żółciowych.
Zauważono istnienie znamiennej zależności pomiędzy regularnym spożyciem czerwonego wina bądź polifenoli a obniżeniem zachorowalności i umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca. Wykazano mianowicie, że flawonoidy są silnymi inhibitorami agregacji LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości, tzw. „złego cholesterolu”). Ich korzystne działanie zaobserwowano we Francji jako tzw. „French Paradox”. Zjawisko to polega na tym, że Francuzi spożywają więcej tłuszczów zwierzęcych i mają wyższy poziom cholesterolu i ciśnienia krwi niż Amerykanie, natomiast 2,5-krotnie rzadziej umierają z powodu chorób układu krążenia. Francuzi wypijają jednak znacznie większe ilości czerwonego wina. Natomiast wiele badań wykazało, iż codzienne spożywanie kieliszka czerwonego wina – ze względu na antyoksydacyjne właściwości flawonoidów w nim zawartych – zapobiega chorobom wieńcowym.
Zwrócono również uwagę na niezwykłe cechy owoców o zabarwieniu granatowo-fioletowym (aronia, czarne jagody, porzeczki). Zawierają one nie tylko duże ilości witamin antyoksydacyjnych A i C, ale także antocjanozydy, które również pełnią funkcję przeciwutleniaczy.
Wyjątkowe działanie ma również zielona herbata. Zawiera ona wiele polifenoli, z których najbardziej aktywnymi wydają się epigallokatechiny. Badania zwyczajów żywieniowych Japończyków wykazały, iż starsi mężczyźni pijący więcej niż 10 filiżanek zielonej herbaty dziennie mieli niższy poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi niż mężczyźni pijący mniejsze ilości tego napoju. U mężczyzn spożywających pięć lub więcej filiżanek zielonej herbaty częstotliwość wystąpienia udaru była dwa razy niższa niż u pijących jej mniej.
Zawartość w diecie produktów sojowych (bogatych w izoflawony) lub ich ekstraktów wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu. Izoflawony mogą również działać antyoksydacyjnie w stosunku do LDL oraz zmniejszać agregację płytek krwi, wpływając na opóźnienie procesu aterosklerozy.
Ponadto zaobserwowano związek pomiędzy spożyciem flawonoidów a częstotliwością występowania nowotworów. W jednym z badań, częstotliwość zachorowań na nowotwory w grupie o najwyższym spożyciu flawonoidów była o połowę niższa niż w grupie o najniższej konsumpcji tych związków.
Ryzyko rozwoju nowotworu złośliwego obniża również dieta bogata w warzywa i owoce. Zawarte w nich flawonoidy mogą powstrzymywać kancerogenezę zarówno na etapie tworzenia się kancerogenów z jeszcze niegroźnych prokancerogenów, w trakcie inicjacji nowotworu, gdy dochodzi do uszkodzenia i mutacji DNA, a także – podczas promocji, w której uszkodzone komórki ulegają dalszemu podziałowi, oraz w progresji nowotworu.
Soja zawiera izoflawony, zwane ze względu na swoje właściwości fitoestrogenami. Głównymi izoflawonami soi są genisteina i daidzeina. Dieta bogata w produkty sojowe może obniżać ryzyko rozwoju nowotworów – szczególnie hormonozależnych, takich jak rak piersi czy prostaty.
Wysokie spożycie cebuli zmniejsza o połowę ryzyko rozwoju raka żołądka. Częstotliwość występowania nowotworów żołądka, a także przełyku jelita grubego, obniża również picie zielonej herbaty.
Flawonoidy zawarte w warzywach, owocach, soi czy zielonej herbacie wydają się więc odgrywać istotną rolę w prewencji chorób układu krążenia i nowotworów. Ich korzystne oddziaływanie przypisuje się głównie działaniu antyoksydacyjnemu. Jednak dokładne wyjaśnienie mechanizmu oddziaływania tych związków wymaga wciąż dalszych badań. Źródłem flawonoidów są najczęściej te owoce i warzywa, które mają intensywne barwy – owoce jagód, czerwone grejpfruty, ciemne winogrona, pomarańcze, truskawki, ciemnożółte i czerwone jabłka, dojrzałe pomidory, czerwona cebula. Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, iż wiele flawonoidów znajduje się w skórkach owoców. Jabłka i pomidory powinno się więc spożywać ze skórką, a owoce cytrusowe – wraz z miąższem i białymi osłonkami.
Flawonoidy są wrażliwe na utlenianie i mogą ulegać zniszczeniu przez nieodpowiednie lub zbyt długie przechowywanie. Do konsumpcji należy więc wybierać świeże i dojrzałe owoce i warzywa. Warzywa mogą być poddawane obróbce termicznej – jednak najlepiej w niewielkiej ilości wody, aby nie zostały wypłukane zawarte w nich korzystne związki.
Aktualizacja: 2017-01-10
dr Katarzyna Wolnicka, specjalista dietetyk; Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować