Rodzaje łysienia i jego przyczyny

Statystki zebrane w Stanach Zjednoczonych podają, iż połowa Amerykanów przynajmniej raz życiu zgłasza się do lekarza z powodu nadmiernej utraty włosów. Podobna sytuacja jest w Polsce. Również u nas niepokojąca utrata włosów jest częstą przyczyną wizyt lekarskich. Mimo różnic w panujących modach (np. na golenie głowy), na przestrzeni wieków obserwujemy, że bujne owłosienie skóry głowy jest cechą bardzo pożądaną. Próby czasu nie wytrzymały tezy, iż wczesne łysienie dotyczy osób z wysokim IQ.
Łysienie (łac. alopecia) to przejściowe lub trwałe wypadanie włosów na ograniczonej powierzchni lub obejmujące całą owłosioną skórę głowy (niekiedy również innych okolic ciała).

Łysienie androgenowe

Jest najczęstszą, bo dotyczącą około 95% przypadków, przyczyną utraty włosów. W zasadzie łysienie to nie jest zaliczane do schorzeń, a jest swoistą cechą urody, najczęściej dziedziczoną od rodzica płci męskiej. Łysienie androgenowe dotyczy mężczyzn po 40 roku życia, chociaż może rozpocząć się już około 20 r.ż. Obok uwarunkowań genetycznych, niezaprzeczalną rolę w etiologii tego rodzaju łysienia odgrywają czynniki hormonalne. Dihydrotestosteron, powstający z testosteronu hormon androgenowy, stymuluje mieszki włosowe na skórze brody, hamując jednocześnie wzrost włosów w obrębie owłosionej skóry głowy. Włosy stają się coraz cieńsze, krótsze i wreszcie wypadają. Ten typ łysienia diagnozujemy na podstawie obrazu klinicznego. Utrata włosów zaczyna się od kątów czołowych oraz na szczycie głowy. Następnie dochodzi do powiększenia się obszarów pozbawionych włosów, a wreszcie do ich zlania się. Łysienie androgenowe nigdy nie zajmuje okolicy skroniowej (powyżej uszu) ani potylicznej (tył głowy). Rozpoznanie ułatwia wywiad (występowanie łysienia u członków rodziny) oraz wykluczenie innych przyczyn wypadania włosów. Pomocne może być wykonanie trichogramu, czyli badani włosów pod mikroskopem. Zwykle badanie to jest jednak zbędne.
Odpowiednio wcześnie rozpoczęte leczenie męskiego łysienia androgenowego daje dobre rezultaty. Jednym z leków stymulujących odrost włosów jest minoksidil. Stosowany był on w leczeniu nadciśnienia tętniczego i to właśnie obserwacje chorych poddawanych terapii wykazały, iż lek ten pobudza wzrost włosów. Mechanizm działania minoksidilu polega prawdopodobnie na rozszerzaniu drobnych naczyń krwionośnych, przez co poprawia się ukrwienie brodawek włosowych. Preparat minoksidilu stosowany jest w formie 2% lub 5% roztworu. Aplikuje się go 2 razy dziennie na owłosioną skórę głowy. Rezultaty terapii są obserwowane u około 70% pacjentów. Wadą minoksidilu jest fakt, że lek działa tylko w okresie jego stosowania. Po przerwaniu terapii włosy wypadają, a łysienie postępuje.
Innym preparatem, który również ma udowodnione działanie stymulujące odrost włosów jest finasteryd. Lek ten zmniejsza stężenie dihydrotestosteronu we krwi, nie wpływając na stężenie testosteronu. Badania wykazały skuteczność finasterydu w leczeniu łysienia androgenowego u około 80% mężczyzn. Lek przyjmuje się doustnie, jeden raz dziennie, w dawce 1 mg. Podobnie jak minoksidil, finasteryd działa tylko w okresie jego stosowania. Nie może być przyjmowany przez kobiety.
Od kilku lat coraz powszechniej praktykowane – również w Polsce – jest przeszczepianie włosów. Zabieg polega na wyizolowaniu drobnych wysepek skórnych posiadających mieszki włosowe i pokryciu nimi pozbawionych włosów obszarów głowy. Jest alternatywą farmakoterapii dla osób, u których występuje oporność na leki. Jednak pomimo rosnącej popularności, przeszczepianie włosów nadal pozostaje metodą dosyć kosztowną.
Łysienie androgenowe dotyka nie tylko mężczyzn. Cierpią na nie również kobiety. Utrata włosów może u nich przebiegać w sposób zbliżony do łysienia męskiego lub mieć charakter rozlany. U kobiet rzadziej obserwujemy zaburzenia hormonalne. Natomiast większe znaczenie w etiopatogenezie mają czynniki środowiskowe (detergenty, farby, lakiery, stres). W leczeniu stosujemy minoksidil oraz preparaty estrogenowe. Bardzo ważne jest eliminowanie czynników sprawczych.

Łysienie plackowate

Występuje znacznie rzadziej niż łysienie androgenowe. Zwykle pojawia się u osób młodych – w 60% dotyczy chorych poniżej 20 roku życia. Etiopatogeneza choroby wciąż pozostaje nie do końca poznana. Prawdopodobnie łysienie plackowate ma podłoże autoimmunologiczne, lecz nie da się również wykluczyć czynników neurologicznych i genetycznych. Ogniska łysienia o różnej wielkości mają przejściowy lub trwały charakter. Skóra w ich obrębie jest niezmieniona chorobowo, gładka, bez bliznowacenia. Inaczej niż w przypadku łysienia androgenowego, wypadanie włosów dotyczy także okolicy skroniowej i potylicznej. Choroba może postępować, zajmując całą skórę głowy, w rzadkich przypadkach doprowadzając nawet do utraty brwi, rzęs, włosów w okolicy pach i pachwin oraz owłosienia łonowego. U niektórych pacjentów nie dochodzi do odrostu włosów. Taka postać łysienia plackowatego nosi nazwę łysienia złośliwego.
Łysienie plackowate ma zazwyczaj nagły początek. Mogą mu towarzyszyć inne schorzenia o podłożu autoimmunologicznym, jak np.: choroby tarczycy, bielactwo, toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów, miastenia.
Rozpoznanie na podstawie klinicznej obserwacji nie nastręcza trudności. Pomocne jest badanie mikroskopowe włosów (trichogram), określające aktywność procesu chorobowego.
U około 30-60% chorych na łysienie plackowate w ciągu 1-2 lat może dojść do samoistnego odrostu wzrostów. W łagodniejszych przypadkach stosuje się jedynie środki miejscowe, mające na celu przyspieszenie odrostu włosów. Należą do nich np. substancje miejscowo drażniące, kortykosteroidy w postaci maści lub kremów, minoksidil. Wspomagająco można wykonać także zabieg mezoterapii, polegający na wstrzykiwaniu leku bezpośrednio w ognisko łysienia. W ciężkich przypadkach, gdy choroba przebiega bardzo gwałtownie, lub dochodzi do znacznej utraty włosów, włącza się leczenie ogólne (przyjmowane doustnie kortykosteroidy, cyklosporyna A).
Ze względu na podejrzewane podłoże neurologiczno-psychologiczne, w leczeniu łysienia plackowatego bardzo ważna jest również psychoterapia.

Łysienie telogenowe

Ten typ łysienia dotyczy najczęściej kobiet i polega na uogólnionym przerzedzeniu włosów. Może pojawić się jako efekt diety odchudzającej, po porodzie lub odstawieniu doustnych leków antykoncepcyjnych, po ciężkiej chorobie, operacji, wskutek nadmiernego stresu. Zwykle w ciągu 3-6 miesięcy włosy odrastają samoistnie i leczenie farmakologiczne nie jest konieczne. Terapia nastawiona jest głównie na usunięcie przyczyny łysienia. Wspomagająco można stosować 2% lub 5% minoksidil.

Inne przyczyny łysienia

Wśród innych przyczyn nadmiernej utraty włosów wymienia się:
– choroby skóry i przydatków lub choroby ogólnoustrojowe przebiegające z zajęciem skóry: zakażenia bakteryjne (gruźlica, kiła drugorzędowa, figówka, trądzik martwiczy, czyraczność), choroby wirusowe (np. półpasiec), grzybica, łojotokowe zapalenie skóry, toczeń rumieniowaty, liszaj płaski, twardzina ograniczona, nowotwory skóry, leiszmanioza,
– choroby narządów wewnętrznych, w których utrata włosów jest jednym z objawów niedomogi organizmu (niedoczynność tarczycy, niedokrwistość, cukrzyca),
– niedobór makro- i mikroelementów, takich jak żelazo, miedź, cynk, witaminy z grupy B,
– czynniki środowiskowe: zatrucia talem, arsenem, rtęcią, łysienie polekowe (leki przeciwnowotworowe, pochodne witaminy A),
– wyrywanie włosów przez chorego (trichotilomania).
Ze względu na różnorodność przyczyn i typów łysienia, przed rozpoczęciem ukierunkowanej terapii lekarz może zalecić wykonanie różnorodnych badań, takich jak: morfologia krwi, poziom żelaza i witaminy B12, oznaczenie hormonów tarczycy, stężenia glukozy we krwi. Jeżeli w obrębie ognisk łysienia skóra jest zaczerwieniona, pojawiają się krosty, guzki lub blizny, możliwe jest poszerzenie diagnostyki, np. o badanie mikologiczne – mające na celu wykluczenie grzybicy, lub o badanie histopatologiczne – wycięcie fragmentu zmienionej skóry i obejrzenie go pod mikroskopem.
Oczywiście, pewne cechy budowy i ilość włosów są genetycznie zaprogramowane. Jednak bardzo duży wpływ na nie mają czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Ze względu na znaczny wachlarz potencjalnych przyczyn nadmiernej utraty włosów, lekarz poszukując tej właściwej musi przeistoczyć się w „detektywa”. Dokładnie zebrany wywiad, badanie fizykalne i badania dodatkowe w wielu przypadkach pozwalają na odniesienie sukcesu w tym śledztwie i pomoc pacjentowi poprzez leczenie przyczynowe. Jednak również sytuacji, gdy przyczyna choroby jest nieznana, współczesna dermatologia dysponuje szeregiem metod, dzięki którym możliwe jest zatrzymanie procesu łysienia, a w wielu przypadkach – także zwiększenie gęstości włosów.

lek. med. Iwona Kuczborska, lek. med. Aleksandra Zamirska Katedra i Klinika Dermatologii, Alergologii i Wenerologii Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu (2008-01-21)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować