Najczęstsze choroby trzustki

Trzustka jest narządem gruczołowym o podwójnej roli w organizmie.
Z jednej strony jest gruczołem wewnątrzwydzielniczym, gdyż w jej wyspach są wytwarzane i wydzielane hormony (insulina i glukagon), regulujące przemianę węglowodanów. Z drugiej natomiast jest gruczołem zewnątrzwydzielniczym, gdyż wytwarzany przez nią i wydzielany do dwunastnicy sok trzustkowy zawiera enzymy biorące udział w procesie trawienia tłuszczów, węglowodanów i białek. Zmniejszone wytwarzanie hormonów prowadzące do powstania cukrzycy omówiono w innym miejscu.
Treścią tego artykułu są najczęściej występujące choroby trzustki, manifestujące się zaburzeniami jej czynności zewnątrzwydzielniczej.

Zapalenie trzustki

Z punktu widzenia klinicznego można wyróżnić:
●  ostre zapalenie trzustki,
●  przewlekłe zapalenie trzustki.

Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki należy do tzw. ostrych chorób jamy brzusznej, wymagających obserwacji i leczenia na oddziale chirurgicznym.
Jest stanem bardzo poważnego zagrożenia życia człowieka.

Objawy:

●  nagłe, silne, uporczywe bóle w całej jamie brzusznej (zazwyczaj po błędzie dietetycznym lub ataku kamicy żółciowej), lecz przede wszystkim w okolicy typowej dla anatomicznej lokalizacji trzustki,
●  dość szybko postępujące wzdęcie brzucha,
●  wstrzymanie oddawania stolca i gazów,
●  spadek ciśnienia tętniczego krwi,
●  przyspieszenie akcji serca,
●  niekiedy nawet wstrząs, czyli zapaść krążeniowa.
Stwierdzenie powyższych objawów stanowi podstawę do pilnego wezwania pomocy lekarskiej.
Rozpoznanie. Ogólny stan chorego i odczuwane przez niego dolegliwości nasilają się tak szybko, że wymagają natychmiastowego przewiezienia do szpitala. Ustalenie ostatecznego rozpoznania ostrego zapalenia trzustki wymaga specjalistycznej obserwacji chirurgicznej oraz laboratoryjnych badań krwi i moczu.
Leczenie. Dawniej wykonywano zabieg operacyjny zmierzający do usunięcia zniszczonych, często martwiczych, ropiejących fragmentów trzustki. Zabieg taki nie zawsze mógł być radykalny. Obecnie, u wcześniej dostarczonych do szpitala chorych podejmuje się leczenie zachowawcze, które znacznie poprawiło ogólne wyniki leczenia i perspektywiczne rokowanie.
Zapobieganie ostrym zapaleniom trzustki to:
●  zapobieganie kamicy żółciowej,
●  jej wczesne operacyjne leczenie,
●  wczesna likwidacja ostrych i przewlekłych stanów zapalnych dróg żółciowych oraz
●  wszelkich innych stanów zakaźnych w jamie brzusznej.

Przewlekłe zapalenie trzustki

Przewlekłe stany zapalne trzustki, mające tendencje do okresowych zaostrzeń, rozwijają się najczęściej w następstwie:
●  wcześniej przebytego ostrego zapalenia trzustki,
●  przewlekłych stanów zapalnych dróg żółciowych,
●  wrzodu żołądka drążącego do trzustki,
●  wszelkich stanów chorobowych powodujących utrudnienie dla odpływu żółci i soku trzustkowego.
Objawy. Stosunkowo są mało znamienne. Choroba charakteryzuje się:
●  tępymi pobolewaniami w jamie brzusznej,
●  złą tolerancją pokarmów tłustych,
●  skłonnością do wzdęć i „burczeń” w jamie brzusznej,
●  naprzemiennymi okresami zaparć i biegunek (z zauważalnymi resztkami nie strawionych pokarmów w półpłynnym kale),
●  tzw. stolcami tłuszczowatymi, silnie cuchnącymi (lśniące, pozostawiające w otaczającej wodzie jakby krople tłuszczu, pokrywające się białawym nalotem po ochłodzeniu),
●  przewlekłymi stanami podgorączkowymi,
●  postępującym osłabieniem i wychudzeniem.
Dochodzi często do powstania wtórnego zespołu zaburzeń wchłaniania jelitowego.
Rozpoznanie. Ustala się na podstawie obserwacji szpitalnej oraz laboratoryjnego potwierdzenia zaburzeń enzymatycznych i gospodarki węglowodanowej (w okresie zaostrzeń stanu chorobowego) z jednoczesnym współistnieniem objawów zespołu złego wchłaniania jelitowego.
Leczenie: przewlekłe. Zmierza ono do dietetycznego odciążenia trzustki w procesie trawienia, wsparcia upośledzonej jej czynności przez podawanie preparatów zawierających trawienne enzymy trzustkowe lub sproszkowaną trzustkę, stosowanie witamin, preparatów wzmacniających, leczenie uzdrowiskowe. W każdym przypadku leczenie powinien ustalić lekarz. On też nadzoruje dalsze leczenie domowe. Stosowanie zaleconej diety i zakaz spożywania alkoholu powinny wynikać ze świadomości potrzeb i chęci utrzymania poprawy.
Zapobieganie. Omówiono w podrozdziałach poświęconych ostremu zapaleniu trzustki i kamicy żółciowej.

Rak trzustki

Podobnie jak w wątrobie i innych narządach, tak i w trzustce może dojść do rozwoju pierwotnego raka, bądź też do wtórnego rozrostu nowotworowych ognisk przerzutowych z innych narządów lub z bezpośrednio sąsiadującego otoczenia.
Każde miejsce trzustki jako narządu gruczołowego i jego przewodów może być punktem wyjścia rozrostu nowotworowego. Współczesna medycyna nie zna jednak przyczyn i możliwości jego powstawania.
Rozrost nowotworowy w trzustce przez długi czas może być bezobjawowy.
Objawy. W znacznym stopniu zależą od umiejscowienia ogniska nowotworowego.
Uciskając i blokując odpływ żółci nowotwór rozrastający się w głowie trzustki lub w miejscu wspólnego ujścia przewodów żółciowego i trzustkowego może powodować narastającą żółtaczkę.
Rozrastając się natomiast w ogonie trzustki może uciskać sąsiadujące sploty nerwowe i powodować silne bóle w jamie brzusznej.
Rozrastające się hormonalnie czynne komórki wysp trzustkowych, tzw. wyspiaki, powodują ostre, zmienne zaburzenia gospodarki węglowodanowej (warunkowane niespodziewanym, nagłym, nadmiernym wydzielaniem do krwi insuliny). Dalszymi, niespecyficznymi objawami raka trzustki są: brak apetytu, nudności, pobolewania, „burczenia”, przelewania, wzdęcia, odbijania, a nawet niekiedy wymioty, skłonność do biegunek, okresowe zaparcia i wstrzymanie gazów.
Towarzyszy im zazwyczaj postępujące ogólne osłabienie, wychudzenie, a także dość często skłonność do tzw. wędrujących (tzn. zmiennych w lokalizacji) zakrzepów. Niekiedy dołącza się gromadzenie wolnego płynu w jamie otrzewnej oraz krwotoki z przewodu pokarmowego.
Rozpoznanie wczesnego stadium raka trzustki jest nadal trudne ze względu na lokalizację anatomiczną trzustki, skąpość oraz niespecyficzność objawów.
Stany zaawansowane dają pośrednie objawy powiększenia trzustki.
Postępem diagnostycznym ostatnich lat jest badanie ultrasonograficzne oraz tomografia komputerowa. Jednoznaczne rozpoznanie daje tylko badanie cytologiczne lub histopatologiczne biopunktatu.
Leczenie: operacyjne; rodzaj i zakres zabiegu zależą od lokalizacji zmiany nowotworowej i stopnia zaawansowania procesu.
Ponadto stosuje się chemioterapię, leczenie objawowe (tj. dostosowane do objawów procesu chorobowego) oraz ogólnie wzmacniające i wspierające upośledzoną czynność zewnątrzwydzielniczą trzustki.

Zapobieganie:

●  ogólnie rozumiana profilaktyka nowotworów,
●  właściwy sposób odżywiania się,
●  wczesna skuteczna likwidacja stanów zapalnych i kamiczych w wątrobie oraz w trzustce.

Podstawowe zasady dietetyczne w chorobach trzustki

Ostre zapalenie trzustki wymaga hospitalizacji.
W pierwszym okresie ostrych objawów stosuje się głodówkę i odciąganie soków trawiennych z żołądka za pomocą sondy.
W miarę poprawy stanu wprowadza się dietę kleikową, później kleikowo-owocową, a następnie stopniowo białko z mleka i twarogu, wafle, suchary, ziemniaki purée.
W przewlekłych stanach chorobowych trzustki, pamiętając o tym, że zaburzenia wydzielnicze trzustki dotyczą trawienia białek, tłuszczu i węglowodanów, zalecana jest podaż białka w granicach normy fizjologicznej (patrz rozdz. 33 – Żywienie). Podawane pokarmy nie powinny zawierać dużo błonnika. Celem, do którego się dąży w leczniczym postępowaniu, zarówno szpitalnym, jak i domowym w przewlekłym zapaleniu trzustki, jest dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości składników odżywczych w łatwo przyswajalnej dietetycznej formie oraz ułatwienie ich trawienia przez uzupełnianie niedoboru enzymów trzustkowych odpowiednimi preparatami farmaceutycznymi (zawierającymi enzymy trzustkowe) zaleconymi przez lekarza (np. Neo-Pancreatinum, Panzytrat, Kreon). Zmieniona chorobowo trzustka jest niezdolna bowiem do wystarczającego ich wytwarzania. Ich niedobór prowadzi do zaburzeń trawienia i wchłaniania produktów odżywczych, do postępującego niedożywienia i wychudzenia oraz do wspomnianych wyżej objawów chorobowych niedoczynności trzustki lub ich zaostrzeń.
Podstawowe, najważniejsze zasady dietetyczne:
●  kategoryczne, bezwzględne zaprzestanie picia alkoholu,
●  pokarmy powinny być spożywane w spokoju, bez pośpiechu, dokładnie żute, ze znacznym ograniczeniem pokarmów ciężko strawnych (smażonych, wzdymających) oraz z ograniczeniem tłuszczów i węglowodanów (w przypadku współistniejącej cukrzycy), bez ograniczenia białka, soli mineralnych i witamin.
W ogólnych założeniach i charakterze dieta w chorobach trzustki jest zbliżona do diety w przewlekłym zapaleniu pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych.
W praktyce podaje się czerstwe pieczywo mieszane, mleko, kawę zbożową lub herbatę z mlekiem, 1/2 do 1 szt. jaja (raczej gotowanego) na dobę, przeciery i soki owocowe, zupy jarzynowe, ziemniaki purée, makarony, mięso i ryby, raczej gotowane lub duszone w jarzynach, chude wędliny.
Tolerancja mleka i przetworów mlecznych w przewlekłym zapaleniu trzustki jest zindywidualizowana, stąd w razie nietolerancji ogranicza się pokarmy mleczne i twarogi.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować