Bilanse rozwoju dzieci

Celem okresowych bilansów rozwoju dziecka jest ocena jego stopnia, porównanie go z normami właściwymi dla określonych populacji i – w wypadku stwierdzenia ewentualnych zaburzeń – podjęcie odpowiednich kroków diagnostycznych. Może to skutkować wczesnym rozeznaniem sytuacji klinicznej i wdrożeniem rehabilitacji bądź leczenia.

Obecna sytuacja podstawowej opieki zdrowotnej w Polsce nie jest jednolita. Zasadniczo istnieją dwa rodzaje placówek opieki zdrowotnej, nadzorujące rozwój dziecka.

Praktyka lekarza rodzinnego. Jest to rozwiązanie coraz powszechniejsze w naszym kraju. W ramach praktyki lekarza rodzinnego funkcjonuje specjalista medycyny rodzinnej, pielęgniarka i położna. Zespół ten posiada wszelkie kwalifikacje do nadzoru nad rozwojem zdrowego (a także – chorego) dziecka.

Przychodnia rejonowa. Ta forma organizacyjna dominowała w okresie Polski powojennej, a i dziś znajduje duże uznanie w oczach wielu pacjentów. W ramach Przychodni Rejonowej zatrudniony jest różnorodny panel lekarzy specjalistów oraz położna i pielęgniarka.

Po urodzeniu dziecka, szpital powiadamia o fakcie narodzin właściwą jednostkę podstawowej opieki zdrowotnej (praktykę lekarza rodzinnego, przychodnię). Po powrocie do domu noworodek znajduje się pod opieką personelu konkretnej jednostki podstawowej opieki zdrowotnej.

W pierwszych dwóch tygodniach odbywa się tzw. wizyta patronażowa w domu, przeprowadzona przez położną i lekarza. W jej trakcie ma miejsce wstępna ocena medyczna. Jako pierwsza przeprowadza ją położna, która najwcześniej trafia do noworodka. Jej wizyta ma na celu nie tylko ocenę dziecka, ale także pomoc rodzicom w nowej sytuacji. To położna podpowie jak kąpać dziecko, co robić, gdy płacze, jak dbać o higienę pępka. Co ważne, wyjaśni też matce, jak postępować w przypadku zastoju pokarmu w piersi oraz – w miarę swoich możliwości – odpowie na inne pytania.

Resztę wątpliwości powinien rozwiać lekarz. W czasie pierwszej wizyty oceni stan dziecka, zaleci podawanie witamin czy innych preparatów, oraz skieruje na ewentualne konsultacje (ortopeda, okulista czy neurolog). Znajdzie też czas na rozmowę o szczepieniach i dalszej ocenie rozwoju dziecka.

Od tej pory dziecko pozostaje pod opieką medyczną w tzw. poradni dziecka zdrowego, gdzie umawiane jest na regularne wizyty kontrolne. Mają one miejsce np. co 6 tygodni, w rytmie zalecanych szczepień lub częściej – jeśli wymaga tego maluch albo jego rodzice. W poradni dziecko jest ważone, oceniane są jego wymiary (głównie obwód główki i klatki piersiowej) oraz sprawdzane jest ciemiączko przednie i tempo jego zarastania. Lekarz zwraca uwagę na każdy aspekt rozwoju noworodka, a potem niemowlaka. Słucha wypowiedzi rodziców – jak maluch śpi, ile i co je, jak reaguje na otoczenie. Ocenia rozwój motoryczny dziecka – czy unosi główkę przy podciąganiu, jak dźwiga ją w pozycji na brzuchu, jakie dźwięki wydaje, czy śledzi wzrokiem za przedmiotem czy osobą, czy bawi się rączkami, czy obraca się na brzuch i z powrotem. Są to oczywiście czynności, których dziecko uczy się wraz upływem miesięcy (np. noworodek wydaje jedynie krótkie gardłowe dźwięki, a 4-5 miesięczne dziecko śmieje się głośno i gaworzy). Ocenie podlegają również umiejętności siadania, stania czy chodzenia. Sprawdza się też stan uzębienia.

Istnieją ściśle określone kryteria oceny psychoruchowego rozwoju dziecka w kolejnych miesiącach życia (warto w tym miejscu przejrzeć książeczkę zdrowia dziecka lub zapytać lekarza rodzinnego – na pewno ma dla Państwa odpowiednie broszury) i z nimi porównuje się stan każdego niemowlaka. Jednak możliwe są odchylenia od tych norm, uwarunkowane rozwojem osobniczym, cechami genetycznymi czy uwarunkowaniami otoczenia. W zależności od oceny w danym momencie rozwoju, ustala się dalsze postępowanie medyczne, rodzaj karmienia, zakres szczepień, podaż witamin czy innych medykamentów.

Właściwy bilans rozwoju przeprowadza się u dzieci, które ukończyły drugi rok życia – z niemowlaka stają się wówczas tzw. małym dzieckiem. Oczywiście, lekarz prowadzący zna od dawna swojego małego pacjenta i regularnie kontroluje jego rozwój. Jednakże ocena rozwoju po ukończeniu drugiego roku życia ma charakter względnie znormalizowany. W trakcie bilansu dokładnie bada się dziecko.

Obowiązuje sporządzenie pisemnego raportu z bilansu. Powinny się w nim znaleźć następujące elementy:

– wywiad – zarówno lekarski (przebyte choroby, zastosowane szczepienia ochronne) jak i środowiskowy;

– ocena rozwoju psychomotorycznego, obejmująca ocenę umiejętności nabytych przez dziecko w okresie życia – czy np. potrafi pewnie biegać, bawić się klockami, pokazać 2 części swojego ciała; sprawdzamy też, czy dziecko rozumie proste polecenia, czy potrafi mówić prostymi zdaniami (np. daj lalkę); oceniamy samodzielność dziecka – czy posługuje się samo łyżką nabierając pokarm i trafia nią do ust, czy sygnalizuje potrzeby fizjologiczne;

– badanie antropometryczne – badamy wzrost i masę ciała dziecka, wyrażone w wartościach bezwzględnych (cm, kg) oraz w centylach, celem oceny rozwoju dziecka na tle grupy rówieśniczej;

– ocena postawy i budowy ciała – ważny element bilansu, pozwalający na wczesną profilaktykę wad postawy; badamy symetrię i proporcje budowy ciała, opisujemy ewentualne zniekształcenia czy nieprawidłowości chodu;

– ocena poszczególnych narządów – badanie wzroku, słuchu, badanie nosa, gardła i uszu, badanie układu moczowo-płciowego, ocena stanu uzębienia.

Bilans kończą wnioski lekarza o stanie zdrowia i rozwoju dziecka z odpowiednimi zaleceniami dla rodziców, służby zdrowia czy innych jednostek sprawujących opiekę nad dzieckiem (np. żłobka).

Prawidłowo przeprowadzony bilans dwulatka jest jego „przepustką” do dalszego rozwoju, ocenianego systematycznie w kolejnych fazach wzrastania (bilans 4-, 6-latka i następne). Jednak przy dobrej współpracy rodziców lub opiekunów dziecka z lekarzem, stopień rozwoju podopiecznego nie jest nigdy zaskoczeniem. Wszystkie jego aspekty są bowiem często oceniane podczas wizyt kontrolnych w poradni. W ciągu 2 lat życia dziecka prowadzi się profilaktykę krzywicy, ocenia wzrost dziecka i rozwój. To współpraca z lekarzem, a przede wszystkim – praca rodziny z dzieckiem, gwarantują dobry stan zdrowia naszych milusińskich. Należy wreszcie podkreślić, że działania o charakterze profilaktycznym w sposób zasadniczy górują nad działaniami terapeutycznymi już rozwiniętych chorób (w myśl starej zasady: „lepiej zapobiegać niż leczyć”). I to właśnie dlatego bilanse rozwoju dziecka są tak ważnym elementem profilaktyki.