Zakaźne choroby odzwierzęce

Różyca

Choroba wywołana jest przez włoskowiec różycy – bakterię występującą na całym świecie. Na zachorowanie narażeni są przede wszystkim weterynarze, pracownicy zakładów mięsnych i przetwórni rybackich. Bakteria ta jest wyjątkowo wytrzymała na wysuszenie, solenie, wędzenie, peklowanie i gnicie.
W letnich miesiącach ma zdolność namnażania się w nawozie. Źródłem zakażenia są zwierzęta, głównie trzoda chlewna (zarazek wydalany jest z moczem i kałem zwierząt), a także drób, myszy, ryby i kraby.
Do zakażenia dochodzi przez zranioną skórę, rzadziej zakażone przedmioty, rzadko drogą pokarmową.
Objawy. W miejscu wniknięcia zarazka na skórze pojawia się bolesny, rozszerzający się rumień, czasem pęcherz, ostro odgraniczony od otoczenia. Następnie dochodzi do obrzmienia i bolesności okolicznych stawów i węzłów chłonnych. Zmianie towarzyszy silny świąd, nasilający się pod wpływem ciepła. Niekiedy występują objawy ogólne w postaci gorączki lub złego samopoczucia.
Możliwa też jest postać jelitowa, która występuje po spożyciu zakażonego mięsa wieprzowego, dając objawy ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego.
Leczenie: antybiotykoterapia, miejscowo – maść ichtiolowa.

Bruceloza

Bruceloza (gorączka falista, gorączka śródziemnomorska, gorączka mleka koziego) wywoływana jest przez pałeczkę Brucella. Obecnie poznano sześć szczepów zarazka, wyjątkowo wytrzymałych na wysychanie. W glebie i wodzie mogą przetrwać do 4 miesięcy, a np. w kurzu do 6 tygodni, natomiast są wrażliwe na ogólnie dostępne środki dezynfekcyjne.
Bruceloza jest chorobą charakteryzującą się różnorodnością objawów i uszkodzeń narządowych. Może występować w postaci ostrej, podostrej i przewlekłej, a jest to warunkowane masywnością i wrotami zakażenia oraz gatunkiem zarazka. Rezerwuarem są przede wszystkim zwierzęta hodowlane (bydło, owce, kozy, psy), a także wielbłądy, bizony oraz małe gryzonie (myszy, szczury), wiewiórki, drób.
Źródłem zakażenia dla człowieka jest chore zwierzę, jego wydzieliny i wydaliny, mleko. Choroba szerzy się głównie przez uszkodzoną skórę, błony śluzowe, spojówki, ale też drogą oddechową i pokarmową.
W Polsce ma charakter choroby zawodowej, dotyczącej głównie weterynarzy, pracowników zakładów mięsnych, zootechników oraz hodowców zwierząt.
Okres wylęgania: od 5-21 dni do kilku miesięcy.

Objawy:

●  Bruceloza ostra – wywołują ją głównie brucele, których rezerwuarem są przede wszystkim owce i kozy, jak również bydło. Ta postać choroby cechuje się nieregularną, narastającą falami gorączką, zlewnymi potami, bólami głowy, mięśni i stawów, ogólnym osłabieniem, u mężczyzn czasem bólami jąder. Z powikłań narządowych w tym okresie może dojść do wystąpienia zapalenia stawów, głównie krzyżowo-biodrowych i kręgosłupa, zapalenia jąder i najądrzy lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.
●  Bruceloza przewlekła – zwykle przebiega bezgorączkowo, z parodniowymi okresami stanów podgorączkowych. Chorzy nie czują się zdrowi, łatwo wyczerpują się fizycznie i psychicznie, czasem skarżą się na nadmierną potliwość, przewlekłe bóle głowy, apatię, zaburzenia snu i skłonność do omdleń. Występują też objawy zlokalizowane w różnych narządach. Najczęściej dotyczą one układu kostno-stawowego, gdzie w okresie zaostrzeń dominują uporczywe bóle o różnym stopniu nasilenia, a z czasem dochodzi do upośledzenia czynności ruchowej. Zmiany dotyczą głównie stawów międzykręgowych kręgosłupa – odcinka lędźwiowego, ale też piersiowego i szyjnego, często stawów biodrowych, kolanowych czy barkowych. Bardzo rzadko zmiany obejmują drobne stawy rąk i stóp.Wśród objawów neurologicznych na plan pierwszy wysuwa się uszkodzenie nerwu słuchowego, które narasta w miarę postępu choroby. Na uwagę zasługuje bruceloza ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym, czasami z zaburzeniami psychicznymi. Najczęstsze objawy w tej postaci choroby to uciążliwe bóle i zawroty głowy, napady utraty świadomości, drgawki, przejściowe niedowłady. Inne postaci narządowe przewlekłej brucelozy charakteryzują się takimi objawami, jak odbijania, wzdęcia, pobolewania w okolicy prawego podżebrza, a wynikają z umiejscowienia procesu chorobowego w wątrobie.Mogą występować różnorodne wysypki skórne, uszkodzenie mięśnia sercowego, a zmiany zapalne dotyczące najądrzy i gonad mogą dać trwałe zaburzenia funkcji płciowych.
Rozpoznanie: na podstawie badania immunoserologicznego.
Leczenie: antybiotykoterapia, przy czym wskazania do leczenia postaci ostrej są bezdyskusyjne, natomiast w postaci przewlekłej wymagają oceny, czy proces chorobowy jest czynny.
Należy wspomnieć, iż od 1980 r. Polska została uznana za kraj wolny od brucelozy, choroba ta praktycznie nie występuje u zwierząt. Świeże zachorowania zdarzają się więc bardzo rzadko, niemniej jednak jest wiele osób chorujących na przewlekłą postać tej choroby.

Wąglik

Jest to choroba odzwierzęca, przebiegająca pod trzema postaciami – skórną, oddechową i pokarmową. Wywołana jest przez laseczkę wąglika (Bacillus anthracis), która charakteryzuje się zdolnością do wytwarzania, przy dostępie tlenu, form przetrwalnikowych. Formy te mają wyjątkową odporność na wszystkie środki dezynfekcyjne, kwasy i zasady, promieniowanie jonizujące i ogrzewanie. Możne je zniszczyć tylko ogniem lub sterylizacją parową – w temp. 100°C, pod dużym ciśnieniem. W glebie lub w wodzie formy przetrwalnikowe mogą przetrwać kilkadziesiąt lat, zachowując zdolność do zakażenia. Występują na całym świecie.
Laseczki wąglika wytwarzają toksynę, będącą połączeniem trzech specyficznych białek, które osobno są zupełnie nieszkodliwe, natomiast dopiero owo połączenie daje im śmiercionośną moc.
Źródłem zakażenia są chore zwierzęta i produkty spożywcze pochodzenia zwierzęcego (mleko, mięso), a także krew, skóra, wełna. Rezerwuarem, a jednocześnie źródłem zakażenia, mogą być tereny grzebowisk zwierząt padłych na wąglik. Zakażenie może być również przenoszone przez owady (mrówki). Czynnikiem powodującym rozprzestrzenianie się zakażenia wśród zwierząt jest też zakażona mączka kostna, służąca jako karma, lub zakażone wody powierzchniowe.
Człowiek zakaża się wąglikiem najczęściej przez wprowadzenie zarazka przez skórę, co prowadzi do rozwoju postaci skórnej. Wdychanie kurzu zawierającego zarazki wąglika lub ich formy przetrwalnikowe wywołuje postać płucną, natomiast spożywanie zakażonego mięsa i jego przetworów prowadzi do wystąpienia postaci jelitowej. Nie stwierdzono przenoszenia się zakażenia z człowieka na człowieka.

Postaci choroby:

Postać skórna – najczęstsza, występuje w 98% przypadków. Znamy dwie odmiany tej postaci – tzw. krostę złośliwą (czarną krostę) oraz obrzęk złośliwy. Po okresie wylęgania trwającym od kilku godzin do kilku dni w miejscu wtargnięcia zarazka dochodzi do pojawienia się swędzącej grudki, która po kilku godzinach przemienia się w pęcherzyk wypełniony płynem. Po przyschnięciu lub pęknięciu wskutek urazu wytwarza się w tym miejscu płaski, czarny strup (czarna krosta) otoczony wianuszkiem małych pęcherzyków, które dają charakterystyczny wygląd. Zmiana występuje na nacieczonym podłożu, które ma dwie bardzo charakterystyczne cechy – jest bardzo twarde i niebolesne. Zmianie może towarzyszyć zapalenie okolicznych naczyń i węzłów chłonnych przebiegające z miejscową bolesnością oraz objawami ogólnymi, takimi jak: gorączka, dreszcze, ogólne złe samopoczucie.
Drugą, znacznie rzadszą, odmianą skórnej postaci wąglika jest obrzęk złośliwy. Tutaj nie wytwarza się omówiona wyżej czarna krosta, a zmiany powstają na pograniczu skóry i błon śluzowych. Występujący obrzęk jest miękki, a skóra nad nim przyjmuje fioletowy odcień, pojawiają się na niej drobne pęcherzyki. Przebieg choroby jest znacznie cięższy.
Postać skórna choroby nie powikłana zakażeniem ogólnoustrojowym i odpowiednio leczona rokuje pomyślnie.
Postać jelitowa. Występuje po spożyciu zakażonych produktów spożywczych. Przebiega jako zakażenie ogólnoustrojowe z bardzo wysoką gorączką, silnymi bólami brzucha i objawami ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego, tj. wymiotami i krwistą biegunką. Zgon następuje po kilku dniach trwania choroby.
Postać płucna. Jest to najcięższa postać choroby. Do zakażenia dochodzi drogą wziewną podczas wdychania pyłu zawierającego żywe bakterie i ich przetrwalniki. Aby doszło do zakażenia, powietrze powinno zawierać setki tysięcy, a nawet miliony przetrwalników. Kiedy większe formy przetrwalnikowe wąglika trafią do dróg oddechowych, pozostają w nich bez szkody dla zdrowia, natomiast małe dostają się z łatwością do pęcherzyków płucnych. Powstające z przetrwalników bakterie mnożą się i wytwarzają toksynę. Po kilkunastu godzinach w dużych ilościach pojawiają się we krwi i docierają tą drogą do różnych narządów wewnętrznych, wywołując rozpad tkanek z uogólnionymi krwotokami.
Objawy. Choroba rozpoczyna się nagle, wysoką gorączką, dreszczami i silnym kaszlem z krwiopluciem, występuje ostra duszność i sinica. Obraz kliniczny przypomina ciężkie zapalenie płuc. Choroba najczęściej kończy się zgonem.
Leczenie: wcześnie rozpoczęta antybiotykoterapia.
Zapobieganie. Istnieje szczepionka, która chroni przed zachorowaniem. Trzeba się jednak szczepić sześciokrotnie w ciągu 18 miesięcy, a następnie co roku doszczepiać. Ochronę uzyskuje się po 4 tygodniach.

Ornitoza (choroba ptasia, papuzica)

Czynnikiem chorobotwórczym jest zarazek Chlamydia psittaci. Rezerwuarem zarazka jest ptactwo dzikie i hodowlane.
Zakażenie u ptaków przebiega bezobjawowo. Do zakażenia człowieka dochodzi drogą kropelkową, przez wdychanie kurzu z cząstkami wysuszonego kału, bezpośrednią styczność z ptakiem, rzadko przez ukąszenie (dziobnięcie). Po wniknięciu do ustroju człowieka zarazek namnaża się wewnątrzkomórkowo oraz wydziela toksynę odpowiedzialną za uszkodzenie śródbłonków naczyń tętniczych, żylnych i włosowatych. Doprowadza do różnego rodzaju krwotoków oraz uszkodzeń narządów wewnętrznych.
Okres wylęgania: 7-14 dni.
Objawy. Choroba może przebiegać od lekkiego do bardzo ciężkiego zatrucia toksyną z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego włącznie. Początek choroby zwykle jest nagły, pojawia się gorączka, dreszcze, bóle głowy, często krwawienie z nosa, ogólne złe samopoczucie i osłabienie, niekiedy może wystąpić plamista wysypka. Najistotniejsze zmiany dotyczą układu oddechowego, gdzie choroba przebiega w postaci śródmiąższowego zapalenia płuc z kaszlem, dusznością i sinicą.
Rozpoznanie. Na podstawie typowych objawów oraz wywiadu środowiskowego. Potwierdzone jest badaniami serologicznymi oraz hodowlą wirusa.

Leptospirozy

Chorobę wywołują krętki Leptospira. Wytwarzają one endotoksynę odpowiedzialną za wystąpienie gorączki, zaburzeń krążeniowych, uszkodzenie naczyń czy zmiany w narządach miąższowych, układzie nerwowym lub mięśniach.
Poza ustrojem zarazki szybko giną, są bardzo wrażliwe na wysychanie i ogólnodostępne środki dezynfekcyjne. Natomiast dobrze znoszą niską temperaturę, nawet zamrażanie. W wodzie stojącej czy wilgotnej glebie krętki mogą przetrwać wiele tygodni. Rezerwuarem zarazka są dzikie zwierzęta, małe ssaki i gryzonie (głównie myszy i szczury), zwierzęta domowe i hodowlane (bydło, trzoda chlewna).
Źródłem zakażenia jest mocz chorych zwierząt. Wrota zakażenia to najczęściej uszkodzona skóra, rzadziej spojówki i błony śluzowe nosa czy przewodu pokarmowego. Na zakażenie najbardziej narażeni są górnicy, hydraulicy, pracownicy zatrudnieni przy oczyszczaniu kanałów, rolnicy, osoby kąpiące się w zanieczyszczonych zbiornikach wodnych oraz stykające się z wydalinami zakażonych zwierząt.
Do najczęściej występujących w Polsce postaci należą choroba Weila, przenoszona przez szczury, oraz gorączka błotna, której rezerwuarem jest mysz polna i domowa. Po wniknięciu do ustroju zarazek dostaje się do krwi, a następnie do różnych narządów, głównie do wątroby. Tam ulega intensywnemu namnażaniu, a następnie pojawia się z powrotem we krwi, powodując nagłe wystąpienie choroby.
Objawy. Przebieg kliniczny można podzielić na dwa okresy:
1.   Objawy początkowe związane z pojawieniem się zarazka we krwi są podobne dla wszystkich krętkowic, czyli nagły początek, wysoka gorączka, dreszcze, bóle głowy, mięśni i stawów. Występuje przekrwienie spojówek i błony śluzowej gardła, opryszczka wargowa, rumień skóry lub różnopostaciowa wysypka, czasem uogólniona skaza krwotoczna, może dojść do zaburzeń hemodynamicznych. Po tych wstępnych objawach gorączka spada, występuje przejściowa poprawa stanu zdrowia.W tym okresie krętki znikają z krwiobiegu i umiejscawiają się w różnych narządach i tkankach, wywołując zmiany toksyczno-zapalne.
2.   W drugim okresie dochodzi do ponownego wzrostu gorączki, a ze względu na różnorodne wtórne umiejscowienie i uszkodzenia narządów, wywołane przez różny typ zarazka, okres ten cechuje się dużą różnorodnością objawów.
Wyodrębniono dwie grupy:
 •   Postać bezżółtaczkową o łagodnym przebiegu, gdzie zmiany narządowe są niewielkie i dotyczą głównie wątroby i opon mózgowo-rdzeniowych.
 •   Postać żółtaczkową o ciężkim przebiegu i poważnym rokowaniu. Ogniska zapalne występują nie tylko w wątrobie, ale również i w innych narządach, jak nerki, opony mózgowo-rdzeniowe, serce, oczy, płuca. Może dojść do nasilenia skazy krwotocznej, niewydolności krążenia czy niewydolności nerek i zgonu. Zazwyczaj jednak choroba kończy się wyzdrowieniem.
Rozpoznanie: na podstawie objawów, wywiadu środowiskowego oraz badań bakteriologicznych i serologicznych.
Leczenie: szpitalne.

Choroba Creutzfeldta i Jakoba (gąbczaste zwyrodnienie mózgu)

Choroba należy do tzw. encefalopatii gąbczastych, charakteryzujących się degeneracją istoty szarej kory mózgowej, polegającą na tworzeniu się w jej obrębie wakuoli – pęcherzykowatych cząstek wypełnionych białkiem. Z czasem mózg przypomina gąbkę. Coraz większe ubytki tkanki mózgowej wywołują drżenia ciała, następnie zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów, upośledzenie psychomotoryczne i wreszcie nieuchronną śmierć. Gąbczaste encefalopatie są przenoszone na wrażliwe zwierzęta przez wszczepienie tkanek od zarażonych osobników. Czynnik zakaźny wywołujący te choroby to mniejsze od wirusa białko – prion. Białko prionowe występuje powszechnie u ludzi i zwierząt. Jest składnikiem otoczek komórek nerwowych oraz leukocytów (białych ciałek krwi). Prion występuje w dwóch różnych formach – zwykłej i chorobotwórczej (scrapie). Obie formy mają identyczny skład chemiczny, różnią się jedynie przestrzennym ułożeniem aminokwasów, z jakich są zbudowane. Odmiana chorobotwórcza – scrapie – ma niezwykłą właściwość. W zetknięciu z normalnym białkiem przekształca je w sobie podobne, co wywołuje kaskadę zdarzeń: zmienione białka na zasadzie domina przekształcają lawinowo następne, a te kolejne itd. Gdy chorobotwórcze białko nagromadzi się w wystarczająco dużych ilościach, dochodzi do zaniku komórek mózgowych.
Dawniej określony rodzaj prionów przebywał w danym organizmie zwierzęcym jednego gatunku, a drogi szerzenia się były mocno ograniczone. Obecnie w wyniku produkcji żywności na skalę przemysłową i wielokrotne wtórne zakażanie zwierząt (przez karmienie ich mączką mięsno-kostną (pochodzącą z różnych gatunków zwierząt) doszło do wyhodowania odmian prionów wyjątkowo odpornych i zdolnych do zakażania różnych gatunków ssaków.
Do przeniesienia choroby na człowieka tylko niewielki fragment (kilka aminokwasów) prionu zwierzęcego musi być identyczny z ludzkim. Przyjmuje się, iż u ludzi choroba prionowa może powstać:
●  W wyniku samoistnej zmiany białek prionowych z formy niechorobotwórczej w chorobotwórczą. Łatwość przemian jest uwarunkowana genetycznie.
●  Jako zakażenie prionem BSE od chorych zwierząt przez spożycie zakażonych produktów. Najczęściej jest to mięso wołowe. Sam mięsień nie wykazuje obecności czynnika zakaźnego (prionu), źródłem zakażenia jest raczej mięso zanieczyszczone tkanką nerwową podczas uboju krów. Najważniejszym źródłem jest jednak obecność mechanicznie odzyskiwanego mięsa zanieczyszczonego tkankami mózgu czy rdzenia kręgowego, np. w parówkach, pierogach, a także w żelatynie, łoju wołowym, mleku.
●  W wyniku zakażenia związanego z działaniami medycznymi (przeszczepy rogówki, opony twardej mózgu, po stosowaniu hormonu wzrostu uzyskanego z ludzkich przysadek).
Choroba Creutzfeldta i Jakoba występuje na całym świecie.
Objawy. Pacjenci początkowo mają zaburzenia czucia i koordynacji ruchów albo występuje u nich dezorientacja i nieadekwatne zachowanie z nasilaniem się objawów. W ciągu tygodni lub miesięcy dochodzi do pełnego otępienia i śpiączki.
Należy zaznaczyć, iż całkowita eliminacja choroby wśród zwierząt likwiduje źródło czynnika infekcyjnego, co jest równoznaczne z eliminacją zagrożenia dla zdrowia człowieka.
U ludzi do grupy encefalopatii gąbczastych – oprócz choroby Creutzfeldta i Jakoba – zalicza się chorobę kuru, zwaną od jednego z jej objawów „śmiejącą się śmiercią”. Choroba ta, występująca niegdyś wyłącznie na obszarze Papui Nowej Gwinei, związana była z kultywowaniem rytualnego kanibalizmu. Otóż w dowód szacunku dla zmarłych zjadano ich mózg. Po różnie długim okresie, nawet do 40 lat, rozpoczynał się powolny proces umierania. Pojawiały się zaburzenia równowagi, drżenie, przymusowy płacz i śmiech, wyniszczenie i śmierć.
Inne choroby z tej grupy to zespół Gerstmanna-Strusslera, objawiający się utratą koordynacji ruchów, oraz śmiertelna rodzinna bezsenność, w której po okresie trudności w zasypianiu występuje narastające otępienie.
U zwierząt zalicza się tu znane od 200 lat scrapie u owiec i kóz oraz BSE, zwyczajowo zwane chorobą szalonych krów.

lek. med. Jolanta Czyżowska

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować