Pierwotniaki pasożytnicze

Pierwotniaki to niewielkie jednokomórkowe organizmy, która w większość nie stanowią dla człowieka zagrożenia. Część z nich powoduje jednak groźne dla zdrowia i życia choroby.

Giardiaza (lamblioza)

Częstość zarażenia giardią jelitową (lamblią jelitową) szacuje się w Polsce na ok. 10% ludzi dorosłych i 25-50% dzieci. Należy zatem do najczęściej spotykanych pasożytów pierwotniakowych człowieka.
Bytuje zwykle w początkowej części jelita cienkiego, tj. dwunastnicy, na kosmkach jelitowych lub częściej nawet w pęcherzyku żółciowym i drogach żółciowych. Wielkość dorosłego pasożyta, który ma kształt gruszkowaty o wypukłej stronie grzbietowej i spłaszczonej stronie brzusznej, wynosi 10-20 µm długości i 5-15 µm szerokości przy 2-4 µm grubości. Pasożyt ma 4 pary wici, umożliwiające mu dość intensywne poruszanie się, oraz w części brzusznej bieguna przedniego duży krążek czepny, zwany przyssawką, za pomocą którego przyczepia się do błony śluzowej przewodu pokarmowego żywiciela (ryc. 12.1). Rozmnaża się przez podział podłużny, umożliwiający szybkie wielokrotne zwiększenie jego populacji w jelicie. W niesprzyjających warunkach lub co pewien czas część pasożytów otacza się grubą otoczką, tworząc owalne cysty, które z zarażonego organizmu żywiciela wydalane są na zewnątrz wraz z kałem. Oszacowano, że w niektórych przypadkach, przy intensywnym zarażeniu, w jednym wypróżnieniu może być ok. 500 mln cyst.
Giardia jelitowa (lamblia)
Rozpoznanie. Ustala się na podstawie stwierdzenia obecności cyst lub rzadziej samych pasożytów w kale, a najlepiej żywo poruszających się pasożytów w świeżo pobranej treści dwunastnicy lub żółci. Niedokwaśność soku żołądkowego sprzyja namnażaniu się pasożytów. Obecność pasożytów w organizmie człowieka objawia się różnie, zależnie od intensywności inwazji. Zazwyczaj są to różnego typu dolegliwości żołądkowo-jelitowe w postaci okresowo występujących nudności, bólów w okolicy pęcherzyka żółciowego lub żołądka o zmiennym nasileniu, przypominających niekiedy kolkę. Czasami dominują – zwłaszcza u dzieci – napadowe bóle brzucha bliżej nie zlokalizowane, zaburzenia w trawieniu, skłonność do biegunek na przemian z zaparciami, okresowo obfite i mocno cuchnące stolce, niedokrwistość niedobarwliwa z niedoboru żelaza, wychudzenie oraz niedorozwój fizyczny. Niekiedy głównymi objawami giardiazy są okresowe krótkotrwałe gorączki z ogólnym złym samopoczuciem i obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi, wysypki alergiczne na skórze, uporczywy trądzik na twarzy. Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych zakażenie giardią jelitową w ok. 10% może nie dawać żadnych objawów.
Leczenie. Rodzaj leczenia i sposób przeprowadzania kuracji oraz dawkę wybranego leku ustala każdorazowo lekarz. Zasad tych należy bezwzględnie przestrzegać, gdyż leki przeciwpasożytnicze nie są obojętne. Przyjęte niewłaściwie, zwłaszcza w nadmiarze, np. za radą sąsiadów lub przyjaciół, mogą doprowadzić do ciężkiego zatrucia, szczególnie u dzieci.
Niekiedy, pomimo poprawności leczenia, mogą okresowo wystąpić niepożądane objawy leczenia w postaci bólów lub zawrotów głowy, rozdrażnienia, niepokoju, nudności, biegunki, odczucia zmiany smaku, pokrzywki, wysypki lub świądu skóry. Są one zazwyczaj skutkiem nietolerancji leku lub alergizacji organizmu przez obumierające pasożyty.
Skuteczne zwalczanie giardii jest utrudnione ze względu na dużą powszechność zakażenia, częste ich występowanie u kilku osób jednocześnie w tej samej rodzinie, ogromną zdolność pasożyta do szybkiego namnażania się oraz dużą odporność, zwłaszcza cyst pasożyta. Tak np. w wilgotnym kale cysty mogą przetrwać ok. 3 tygodni, w wodzie o temp. 18°C przez okres ok. 3 miesięcy, a w przewodzie pokarmowym muchy domowej do kilku dni. Powszechnie stosowana do dezynfekcji chloramina 1-3% zabija tylko ok. 10% cyst po 24 godzinach. Podstawowym warunkiem powodzenia w zwalczaniu giardii jest przestrzeganie powszechnie znanych zasad higieny osobistej i przepisów sanitarnych, wczesne wykrywanie nosicielstwa poprzez badanie całych rodzin oraz pracowników przemysłu i handlu spożywczego, jednoczesne przeprowadzanie leczenia u wszystkich zarażonych członków rodziny lub wspólnie przebywających osób, np. w internatach, przedszkolach. Skuteczność leczenia powinna być sprawdzona.
W razie potrzeby leczenie należy powtórzyć.

Rzęsistkowica

Rzęsistek pochwowy jest to pasożyt bytujący zazwyczaj w narządach płciowych i moczowych człowieka, przede wszystkim w pochwie u kobiet, przestrzeni podnapletkowej u mężczyzn i początkowej części cewki moczowej u obojga. Częściej spotyka się go u kobiet (30-70%), ale nie jest wcale rzadki u mężczyzn (10-20%), przy czym zaznaczają się pewne regionalne różnice częstości jego występowania. Jest to niewielki pierwotniak kształtu gruszkowatego, okrągłego lub wrzecionowatego, o zmiennej wielkości, przeciętnie ok. 20 mikrometrów długości i ok. 17 mikrometrów szerokości, mający 5 wici, rozmnażający się przez podział (ryc. 12.2). Wywołuje chorobę nazywaną rzęsistkowicą.
Rzęsistek pochwowy
Rzęsistkowica może mieć charakter ostry bądź przewlekły.
Ostra postać kliniczna rzęsistkowicy u kobiet. Obserwuje się zazwyczaj żółtawozielonkawe, często pieniste, zazwyczaj cuchnące upławy, przykry świąd i pieczenie w pochwie oraz okolicy krocza. Niekiedy występuje także ból, świąd i pieczenie w cewce moczowej, a także bolesne parcie na mocz, częste jego oddawanie w małych ilościach oraz bóle w podbrzuszu o zmiennym charakterze i nasileniu. Dolegliwości te są wyrazem stanu zapalnego narządów płciowych kobiety, a niekiedy także dolnego odcinka dróg moczowych.
Ostra postać kliniczna rzęsistkowicy u mężczyzn. Obserwuje się objawy ostrego zapalenia napletka i żołędzi, cewki moczowej, pęcherza moczowego, a niekiedy także gruczołu krokowego. Wyrazem tego mogą być dreszcze, podwyższona temperatura ciała, uczucie pieczenia w cewce moczowej połączone z częstym oddawaniem moczu, śluzowo-ropna mętna wydzielina z cewki moczowej, niecharakterystyczne bóle w kroczu, obrzęk, zaczerwienienie oraz nadżerki na żołędzi i wewnętrznej powierzchni napletka.
Przewlekła rzęsistkowica kobiet. Ograniczona zazwyczaj do zarażenia pochwy i ujścia cewki moczowej. Objawy podobne jak w ostrej rzęsistkowicy, lecz słabiej wyrażone. Dość obfite są upławy, zwłaszcza bezpośrednio przed krwawieniem miesiączkowym lub też po nim. W dłużej trwających zarażeniach rzęsistkiem stwierdza się mikroskopowo zmiany w komórkach nabłonka szyjki macicy i pochwy, cofające się po wyleczeniu rzęsistkowicy.
Przewlekła rzęsistkowica mężczyzn. Charakteryzuje się słabiej wyrażonymi, opisanymi wyżej, objawami zapalenia napletka i cewki moczowej, którym może towarzyszyć nieznaczny wyciek z cewki moczowej oraz przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego. Zarażenie następuje najczęściej bezpośrednio w czasie stosunku płciowego (stąd też w niektórych krajach rzęsistkowicę zalicza się do chorób przenoszonych drogą płciową), ale istnieje też możliwość zarażenia pośredniego przez bieliznę pościelową, wspólnie używane urządzenia sanitarne i kąpielowe. Stąd też większość mężów zarażonych kobiet ma również rzęsistkowicę.
Częstym i groźnym, gdyż niepodejrzewanym źródłem zarażenia są nosiciele, czyli osoby zarażone rzęsistkiem pochwowym, a nie mające z tego powodu żadnych objawów, ani też dolegliwości. Nie podejrzewając u siebie zarażenia, nie poddają się ani badaniu, ani też leczeniu. Stanowią jednak potencjalne źródło zarażenia dla partnerów płciowych lub współmieszkańców, u których zarażenie rzęsistkiem może powodować postać jawną i opisane dolegliwości.
Zarażeniom rzęsistkiem towarzyszą zazwyczaj zakażenia bakteryjne i grzybicze, gdyż znajdują one sprzyjające warunki rozwoju w patologicznej wydzielinie.
Rozpoznanie. Podstawą rozpoznania rzęsistkowicy jest wykrycie za pomocą badania mikroskopowego pasożytów w odpowiednio pobranym i przygotowanym do badania materiale biologicznym (wydzielina pochwy, cewki moczowej, osad moczu itp.).
W badaniach epidemiologicznych wykazano, że jawne, tzn. manifestujące się różnymi objawami i dolegliwościami, zarażenie rzęsistkiem pochwowym jest wyraźnie częstsze u kobiet, zwłaszcza w grupie wiekowej 30-40 lat, wśród których praktycznie co 2-3 kobieta jest zarażona. Natomiast zarażenie bezobjawowe jest 4-6 razy częstsze wśród mężczyzn niż wśród kobiet.
Leczenie osób zarażonych rzęsistkiem pochwowym powinien prowadzić lekarz. Skuteczność tego leczenia musi być oparta na kontrolnych badaniach jego efektywności. Podstawowym warunkiem skuteczności jest jednoczesne leczenie wszystkich osób zarażonych w danej rodzinie lub wspólnie zamieszkującej społeczności (np. w internacie lub domu dziecka) oraz seksualnych partnerów, gdyż zbieżność zarażenia w układach partnerskich wynosi nieomal 100%.
Leczenie jednego z partnerów doprowadza do tego, że osoba wyleczona w krótkim czasie zostaje powtórnie zarażona przez nie leczonego partnera. Powoduje to błędne mniemanie, że zarażenie rzęsistkiem pochwowym jest trwałe i nieuleczalne.
Zapobieganie. W zwalczaniu zarażeń rzęsistkiem decydującą rolę ma jednak nie leczenie, a zapobieganie zarażeniu. Przede wszystkim należy:
●  Stosować wszystkie środki ostrożności, jakich wymaga zapobieganie chorobom przenoszonym drogą płciową
●  Przestrzegać podstawowych zasad higieny życia codziennego (toaleta poranna i wieczorna, posiadanie wyodrębnionych osobistych przyborów toaletowych, w tym gąbek i ręczników, częste kąpiele całego ciała, mycie rąk po oddaniu stolca czy moczu, czysta oraz często zmieniana bielizna osobista).
●  Utrzymywać w stałej czystości przez częste dezynfekowanie, chociażby przez wyparzenie wrzącą wodą, domowych urządzeń sanitarnych (miednica, wanna, muszla, sedes, nocnik, naczynie do nasiadówek lub podmywania się).

Toksoplazmoza

Pierwotniaka toksoplazmozowego – wewnątrzkomórkowego pasożyta – spotyka się zarówno w tkankach organizmu człowieka, jak i wielu zwierząt, zwłaszcza kotów, myszy i psów. O aktywnym zarażeniu człowieka wnioskuje się z dodatnich odczynów serologicznych, próby immunofluorescencyjnej lub próby barwnej. Jest to podstawowy warunek rozpoznania toksoplazmozy u człowieka, oprócz wykazania pasożytów w hodowli na zwierzętach laboratoryjnych (myszy), czy wykrycia antygenu pasożyta we krwi.
Pierwotniaki toksoplazmozowe (wg E. R. i G. A. Noble).
W cyklu rozwojowym pierwotniaka toksoplazmozowego zachodzi rozmnażanie płciowe i bezpłciowe. Faza bezpłciowa może przebiegać u wielu gatunków zwierząt. Obejmuje dwie formy: pierwsza to tachyzoity (ulegające gwałtownie podziałowi) obserwowane w ostrej fazie zarażenia, druga to bradyzoity (o powolnym wzroście w cystach tkankowych). Cykl płciowy rozwoju, jak wspomniano powyżej, występuje w przewodzie pokarmowym kotów, końcowy etap tego rozwoju – oocysta jest wydalana wraz z kałem na zewnątrz. W trakcie pierwotnego zarażenia kot może wydalać przez 1 do 3 tygodni miliony oocyst dziennie. Oocysty są bardzo wytrzymałe na warunki środowiska zewnętrznego i wydalone z organizmu żywiciela mogą pozostawać zakaźne przez ponad rok (zwłaszcza w ciepłym i suchym środowisku). Dla ludzi zakaźne są wszystkie trzy wspomniane wcześniej formy pierwotniaka. Cysty pasożyta utrzymują się w organizmie do końca życia zarażonego osobnika.
Wrotami inwazji pierwotniaka do organizmu człowieka jest najczęściej jama ustna. Do zarażenia oocystami może dojść w wyniku kontaktu z zanieczyszczoną glebą, pojemnikiem z kocimi odchodami lub spożycia zanieczyszczonej wody lub żywności. Przeniesienie tachyzoitów do płodu może nastąpić przez łożysko w przebiegu pierwotnego lub reaktywacji przetrwałego zarażenia u kobiety ciężarnej. Istnieje możliwość zarażenia się przez spożycie cyst tkankowych (bradyzoitów), występujących w surowym lub niedosmażonym mięsie, czy też niepasteryzowanym mleku (najczęściej kozim). Rzadziej wrotami inwazji jest uszkodzona skóra lub błona śluzowa.
U człowieka występuje postać toksoplazmozy nabytej (ostrej i przewlekłej), jako typowej choroby odzwierzęcej, oraz postać wrodzona jako zakażenie przez łożysko.
W ostrej postaci toksoplazmozy nabytej występuje zazwyczaj podwyższona temperatura ciała oraz objawy ze strony narządów objętych inwazją. Wyróżnia się postać: węzłową, uogólnioną i gałki ocznej.
Toksoplazmoza węzłowa wiąże się z powiększeniem pojedynczego węzła, kilku lub większości węzłów chłonnych. Najczęściej powiększeniu ulegają węzły chłonne szyjne, przed- i zauszne, karkowe, rzadziej pachowe i pachwinowe. Zmiany mogą również dotyczyć węzłów chłonnych śródpiersia, krezki i pozaotrzewnowych. Czasem przy zajęciu węzłów chłonnych krezki występują bóle brzucha przypominające zapalenie wyrostka robaczkowego. Powiększeniu węzłów chłonnych towarzyszą bóle głowy, gardła, mięśni i stawów oraz uczucie postępującego osłabienia i ogólnie złe samopoczucie. Może wystąpić wysypka skórna czy objawy nieżytu żołądkowo-jelitowego. Czasem w wyniku przejścia zarażenia pierwotnie węzłowego do ośrodkowego układu nerwowego może wystąpić niedowład kończyn, zajęcie nerwów czaszkowych, drgawki a także zaburzenia psychiczne o typie apatii, dekoncentracji czy otępienia.
Toksoplazmoza uogólniona może wiązać się z inwazją pasożyta do ośrodkowego układu nerwowego, dając obraz zapalenia mózgu. Występują wtedy bóle i zawroty głowy, zaburzenia równowagi, oczopląs, apatia, a także różnorakie objawy zależne od lokalizacji pasożyta w tkance mózgowej. Inne postaci uogólnionej toksoplazmozy mogą dać obraz zapalenia płuc, zapalenia wątroby, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu czy zapalenia mięśnia sercowego.
Toksoplazmoza gałki ocznej – powoduje zaburzenia widzenia, mroczki przed oczami, ból, światłowstręt i łzawienie zajętej gałki ocznej jako wyraz występującego zapalenia siatkówki i naczyniówki oka. Toksoplazmoza oczna ma charakter przewlekły, dający nawroty.
W miarę rozwoju procesów immunologicznych związanych ze stymulacją antygenową pasożyta faza ostra przechodzi w przewlekłą.
Toksoplazmoza przewlekła daje nietypowe objawy zapalenia wątroby, siatkówki lub naczyniówki oka, dróg oddechowych, a także okresowe stany podgorączkowe i gorączkowe oraz bóle głowy i bóle mięśniowo-stawowe kończyn.
Zarażenie przewlekłe u dorosłych ma niekiedy przebieg bezobjawowy. Jest ono szczególnie groźne i niebezpieczne u kobiet w ciąży.
W przypadku zajścia w ciążę utajone ogniska zarażenia mogą ulegać aktywacji. U tych kobiet występuje znaczna skłonność do poronień, porodów przedwczesnych czy porodów martwych dzieci z wadami wrodzonymi. Stąd obciążająca i niekorzystna przeszłość położnicza jest bezwzględnym wskazaniem do przebadania tych kobiet w kierunku ewentualnej toksoplazmozy. Nie należy jednak sądzić, że wszystkie niepowodzenia w donoszeniu ciąży i nieprawidłowości rozwojowe są następstwem zarażenia toksoplazmozą.
Przebycie niepowodzenia z jedną ciążą nie rokuje braku powodzenia przy następnej ciąży. Wymaga jednak wcześniejszego leczenia i nadzoru lekarskiego.
Wiele spostrzeżeń przemawia za tym, że zarażenie pierwotniakiem toksoplazmozowym – w przeciwieństwie do niemal wszystkich pasożytów – daje trwałą odporność co do powtórnego zarażenia.
W toksoplazmozie wrodzonej występują trzy główne objawy: wodogłowie, zwapnienia śródmózgowe oraz zapalenie siatkówki i naczyniówki oka. Poza tym może pojawiać się żółtaczka, powiększenie wątroby i śledziony. Postać kliniczna i przebieg toksoplazmozy wrodzonej zależy od okresu ciąży, w jakim nastąpiło zarażenie i choroba płodu. Gdy zarażenie miało miejsce w pierwszych dwóch trymestrach ciąży, uszkodzenia są ciężkie (wodogłowie lub małogłowie, zmiany oczne w postaci małoocza, braku gałki ocznej, zaćmy lub zaniku nerwu wzrokowego, czy też zwapnień śródmózgowych). Jeżeli zarażenie nastąpiło tuż przed porodem, dziecko rodzi się z objawami ostrej choroby toksoplazmozowej. Może wystąpić gorączka, wysypka, żółtaczka, drgawki, wzmożone napięcie mięśniowe, porażenia, zapalenia wątroby, zmiany oczne, zapalenie mięśnia sercowego czy śródmiąższowe zapalenie płuc. Jeśli dzieci te przeżyją, rozwijają się typowe uszkodzenia w obrębie mózgu i oka.
Leczenie. Może prowadzić wyłącznie lekarz.
Zapobieganie. Jest utrudnione ze względu na znaczne rozpowszechnienie tego pasożyta i występowanie długotrwałych okresów bezobjawowych w przypadkach przewlekłych zarażeń. Jest ono możliwe i konieczne zwłaszcza dla kobiet ciężarnych, przez:
●  ograniczenie kontaktu ze zwierzętami, które mogą być źródłem zarażenia,
●  wykluczenie spożywania surowego mięsa oraz picia niepasteryzowanego mleka,
●  przestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej i życia codziennego.

Toksokaroza

Choroba zwana toksokarozą wywoływana jest przez nicienie: glistę psią – Toxocara canis, bytującą w jelicie cienkim psowatych (pies, wilk, lis), lub glistę kocią – Toxocara cati. Człowiek jest żywicielem niespecyficznym dla tego pasożyta, gdyż pasożyt nie osiąga w organizmie ludzkim dojrzałości i nie rozmnaża się.
Głównym źródłem zarażenia dla człowieka jest ziemia zawierająca zapłodnione jaja wydalone przez młode psy i koty.
Zarażenie ma cechy zarażenia wieloogniskowego. Dochodzi do niego przez jamę ustną, następnie w początkowym odcinku jelita cienkiego wylęgają się larwy, które przez jego ścianę przenikają do naczyń krwionośnych. Larwy wędrują z prądem krwi, a gdy średnica naczynia jest mniejsza od rozmiarów larwy, przebijają się przez ścianę naczynia i przenikają do przyległych tkanek. Wokół larw usadowionych w tkankach powstają ziarniniaki. Najczęściej larwy docierają do wątroby. Tutaj zazwyczaj w większości pozostają obumierając, jednakże pewna ich liczba może przedostać się do płuc, rzadziej mięśni, mózgu czy gałek ocznych. Przeżywalność larw u ludzi wynosi do 10 lat.
Objawy. Przebieg toksokarozy jest różnorodny, co uwarunkowane jest nasileniem inwazji, lokalizacją larw w organizmie oraz stanem immunologicznym (odpornością) gospodarza. Toksokaroza może więc przebiegać bezobjawowo lub z różnie nasilonymi objawami wielonarządowymi.
Najczęściej występuje postać trzewna, oczna lub mózgowa. W początkowym okresie intensywnej inwazji larw może występować wysoka temperatura ciała, powiększenie wątroby, bóle brzucha, objawy dyspeptyczne. Zdarza się również zapalenie płuc czy objawy zmian ogniskowych w mózgu lub gałce ocznej, doprowadzające do zaburzeń, a nawet utraty widzenia jednym okiem. W okresie przewlekłej infekcji mogą występować nawracające bóle głowy, zaburzenia równowagi, zapalenie węzłów chłonnych. We krwi charakterystyczne zmiany to: hipereozynofilia, hipergammaglobulinemia, podwyższone stężenie transaminaz.
Leczenie: prowadzone przez lekarza.

Pełzakowica

Pełzakowica – określana czasem nazwą czerwonki pełzakowej – jest chorobą wywołaną, podobnie jak giardiaza lub rzęsistkowica, przez jednokomórkowy organizm pasożytniczy, zwany pełzakiem okrężnicy, bytujący u człowieka zazwyczaj w jelicie grubym.
Pasożyt ten występuje stosunkowo często w strefie tropikalnej i subtropikalnej. W Polsce szacuje się, że występuje u ok. 2% populacji i to zazwyczaj wśród ludzi przyjeżdżających z tych regionów lub mających kontakt z ludźmi, którzy stamtąd przyjechali. Dlatego przypadki pełzakowicy zazwyczaj notuje się w miastach portowych oraz wśród mieszkańców wybrzeża.
Pasożyt żywi się pochłoniętymi krwinkami czerwonymi, fragmentami innych komórek żywiciela, bakteriami, grzybami itp. Pasożytuje zazwyczaj w świetle jelita, w przestrzeniach międzykomórkowych ściany jelita, ale może także przemieszczać się do innych narządów, powodując np. groźne dla organizmu ropnie wątroby (ryc. 12.4).
Główne postacie rozwojowe pełzaka czerwonki
Zarażenie człowieka pełzakiem czerwonki następuje przez spożycie owoców lub innych środków spożywczych zakażonych cystami, lub też wypicie zarażonej wody. W rozprzestrzenianiu tego zarażenia dużą rolę odgrywają muchy przenoszące cysty z odkrytych ścieków, ustępów, dołów kloacznych lub innych miejsc zanieczyszczeń, w których znajdują się postaci cystowate tego pełzaka. Spożyta cysta – odporna na trawiące działanie soku żołądkowego – jest przemieszczana do końcowego odcinka jelita cienkiego lub początkowej części jelita grubego. Tam jej otoczka ulega rozpuszczeniu. Wyzwolone pierwotniaki bardzo szybko namnażają się i przemieszczają do jelita grubego jako mała postać pasożyta, praktycznie nieszkodliwa i niechorobotwórcza dla człowieka, gdyż żywiąca się przeważnie bakteriami i grzybami znajdującymi się obficie w treści przewodu pokarmowego.
Postać mała pełzaka może przebywać i rozmnażać się w organizmie żywiciela przez długie lata bez żadnych u niego objawów chorobowych. W tym czasie człowiek jest groźnym nosicielem tej postaci pasożyta, gdyż co pewien czas część postaci małych przemienia się w cysty i z kałem wydostaje się na zewnątrz.
Jednak w pewnych warunkach osłabiających organizm człowieka postaci małe mogą przekształcać się w postać dużą, będącą już groźnym chorobotwórczym pasożytem człowieka. Powstaje wówczas ostra lub przewlekła postać jelitowa pełzakowicy, zwana czerwonką pełzakową.
Chorobotwórcze pasożyty wnikają wówczas w nabłonek błony śluzowej jelita oraz w przestrzenie podnabłonkowe i śródmięśniowe, wchłaniają krwinki czerwone, uszkadzają ściany naczyń włosowatych, sprzyjając tworzeniu się owrzodzeń oraz mniej lub bardziej obfitym krwotokom z przewodu pokarmowego. Stąd też nazwa czerwonka pełzakowa. Równocześnie pozostawiają za sobą wrota dla zakażenia bakteryjnego, co przyczynia się do tworzenia ropni.
Również i pełzaki przez wspomniane drogi zarażenia mogą docierać drogą krążenia wrotnego do wątroby, a nawet dalej przez żyłę główną dolną, prawy przedsionek i komorę prawą do płuc, wywołując ropnie wątroby lub płuc.
W zależności od umiejscowienia pasożytów w pełzakowicy objawowej wyróżnia się postać jelitową, jelitowo-wątrobową oraz jelitowo-wątrobowo-płucną.
Objawy pełzakowicy zależą od intensywności zarażenia, zjadliwości pasożytów, ich lokalizacji oraz od wtórnych zarażeń.
Miejscowym zmianom pasożytniczym towarzyszą kliniczne objawy (bóle, wzdęcia lub kaszel i ropna plwocina) oraz zazwyczaj dolegliwości ogólne, jak: szybko postępujące silne osłabienie i odwodnienie organizmu, niedokrwistość, nudności i bóle głowy, rozlana bolesność w jamie brzusznej, a zwłaszcza wzdłuż przebiegu jelita grubego, przetoki okołoodbytnicze, częste i bolesne parcie na stolec, powiększenie i bolesność wątroby, stany podgorączkowe lub gorączkowe, dreszcze, wysypki alergiczne itp.
Rozpoznanie. Opiera się na stwierdzeniu żywych lub martwych pasożytów w próbkach świeżego kału lub też cyst w wycinkach z błony śluzowej jelita, pobranych w czasie rektoskopii, a pozwalających wykazać obecność pełzaka lub stwierdzić charakterystyczne owrzodzenia. Chorzy z rozpoznaną pełzakowicą powinni być izolowani.
Leczenie. Może prowadzić wyłącznie lekarz. Stosowane do zwalczania pasożyta leki są dość silnie trujące. Postać nie leczona może doprowadzić nawet do śmierci wskutek toksycznego uszkodzenia układu krążenia, a także innych narządów, mnogich przewlekłych ropni śródnarządowych, odwodnienia lub masywnych krwotoków.
Zapobieganie występowaniu i szerzeniu się pełzakowicy polega na:
●  przestrzeganiu higieny osobistej,
●  zapewnieniu odpowiedniego stanu sanitarnego wody,
●  ochronie środków spożywczych – zarówno w czasie produkcji, transportu, jak i podczas konsumpcji – przed dostępem owadów przenoszących pasożyta bądź jego cysty.

Zimnica (malaria)

Jest to choroba pasożytnicza warunkowana obecnością jednokomórkowego pasożyta (tzw. zarodźca) w komórkach śledziony, wątroby, szpiku kostnego i węzłów chłonnych oraz w czerwonych krwinkach u człowieka. Pasożyty w swoim rozwoju osobniczym wymagają żywiciela pośredniego, w którym przechodzą część swojego cyklu rozwojowego. Żywicielem pośrednim są komary, a przede wszystkim komar widliszek. Stąd występowanie tej choroby pasożytniczej jest ograniczone przede wszystkim do strefy bytowania tego komara, tj. między 60° północnej szerokości geograficznej a 30° południowej szerokości geograficznej. W Europie zimnicę spotyka się w krajach śródziemnomorskich. W Polsce notowana jest rzadko, przede wszystkim u osób, które przebywały w rejonach, gdzie ta choroba występuje endemicznie. Bezpośrednio po wojnie była chorobą częściej spotykaną. Ostatnio ze względu na praktyczne zlikwidowanie ognisk endemicznych występuje znacznie rzadziej. Niemniej ze względu na coraz częstsze podejmowanie przez wiele osób pracy za granicą oraz szybką komunikację należy liczyć się z możliwością zetknięcia się z nią.
Na człowieka zarazek zimnicy jest przenoszony przez zarażonego zarodźcami malarii komara. Do zarażenia dochodzi przez ukłucie człowieka przez komara, w którego ślinie zawarte są chorobotwórcze pierwotniaki. Źródłem zarażenia jest zawsze chory człowiek, którego krew wraz z pasożytami zawartymi w krwinkach czerwonych wessał wcześniej komar. W żołądku komara z zarażonych krwinek czerwonych człowieka uwalniają się zarodźce i przekształcają się w pasożytnicze osobniki żeńskie i męskie. Tam też dokonuje się zapłodnienie i powstają pierwsze stadia rozwojowe zapłodnionej komórki zarodźca zimnicy, czyli kolejne stadia wytwarzania sporozoitów. Sporozoity wnikają następnie do gruczołów ślinowych samicy komara, która przy nakłuciu zdrowego człowieka zaraża go wrzecionowatym zarodźcem zimnicy, czyli malarią.
W organizmie człowieka sporozoity zarodźca wnikają do komórek śledziony lub wątroby, gdzie następuje bardzo intensywne namnażanie kolejnych stadiów rozwojowych pasożyta. W ostatnim stadium pasożyty wnikają do krwinek czerwonych, w których przechodzą dalszy swój rozwój oraz dochodzi do tworzenia się osobników (komórek) płciowych.
Krwinki czerwone chorego człowieka zawierające pasożyty stają się źródłem zarażenia komara przy nakłuciu takiego człowieka i wessaniu ich do jego żołądka, gdzie odbywa się druga część cyklu rozwojowego pasożyta (ryc. 12.5). Komar taki staje się przenosicielem malarii. Okres pojawienia się objawów u człowieka wynosi przeciętnie od 10 do 30 dni, niekiedy nawet 250-300 dni.
Cykl rozwojowy zarodka zimnicy (wg L. Wiśniewskiego).
Objawy. Charakterystycznym objawem choroby są napadowe dreszcze i uczucie zimna, po których występuje bardzo wysoka gorączka, nagłe obniżenie temperatury, a następnie uczucie nadmiernego gorąca i zlewne poty. Napady dreszczów i gorączki są najprawdopodobniej wynikiem rozpadu krwinek czerwonych powodowanego rozwijającymi się w nich pierwotniakami (zarodźcami) i wydostawaniem się do osocza krwi nagromadzonych w krwinkach czerwonych pasożytniczych pierwotniaków oraz ich toksycznych produktów przemiany materii i obcogatunkowych białek.
Dalszym etapem choroby jest postępująca niedokrwistość i ogólne wyniszczenie organizmu człowieka. Równolegle do tych raczej ostrych napadowych objawów dołączają się przewlekłe bóle głowy, nudności, wymioty, postępujące osłabienie, niekiedy biegunka, sensacje ze strony serca, opryszczka wargowa oraz bóle w lewym podżebrzu jako efekt powiększania się śledziony. Po kilku tygodniach opisanych wyżej burzliwych i napadowych objawów zimnicy może ona przejść w postać przewlekłą bezobjawową, uzewnętrzniającą się ponownie przy zmniejszeniu ogólnej odporności organizmu.
W zależności od tego, którym typem zarodźca człowiek został zarażony, tzn. w zależności od długości okresu jego rozwoju płciowego w komórkach wątroby, śledziony i krwinkach zakażonego człowieka, napady dreszczy i gorączki występują np. co 3 lub 4 dni. Stąd poszczególne odmiany malarii potocznie określa się jako trzeciaczka, czwartaczka itp.
Rozpoznanie. Ustala się na podstawie wykazania na szczycie napadu gorączki lub bezpośrednio po nim obecności charakterystycznych pasożytów w krwinkach czerwonych lub w ich pobliżu.
Leczenie może prowadzić wyłącznie lekarz. Leki nie są bowiem obojętne dla organizmu ludzkiego.
Zapobieganie zimnicy polega na:
●  skutecznym leczeniu chorych w celu m.in. likwidowania źródeł zarażenia,
●  likwidowaniu rezerwuarów komara (osuszanie terenów bagnistych oraz chemiczne niszczenie samych owadów),
●  ochronie pomieszczeń lub samych ludzi przed komarami przenosicielami.
Zwalczanie tej choroby w skali światowej prowadzi Światowa Organizacja Zdrowia.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Ilustracje

Cykl rozwojowy zarodka zimnicy (wg L. Wiśniewskiego).
Cykl rozwojowy zarodka zimnicy (wg L. Wiśniewskiego). 1 Osobniki męski i żeński niedojrzałe, występujące w czerwonych krwinkach człowieka. 2 Żołądek komara, a w nim dojrzały osobnik żeński (a) i powstające 4 osobniki męskie (b). 3 Zapłodnienie osobnika żeńskiego przez męskiego. 4 Zapłodniona komórka żeńska zarodźca. 5-8 Kolejne stadia rozwojowe wytwarzania sporozoitów. 9 Sporozoity wnikające do gruczołów ślinowych samicy komara. 10 Sporozoity wnikające do komórek śledziony lub wątroby człowieka. 11-15 Rozwój sporozoitów w komórkach śledziony. 16-19 Rozwój sporozoitów w czerwonych krwinkach człowieka. 20 Tworzenie się komórek osobników) płciowych w czerwonych krwinkach człowieka.
rys. Archiwum Ilustracji PZWL © Wydawnictwo Lekarskie PZWL
Główne postacie rozwojowe pełzaka czerwonki
Główne postacie rozwojowe pełzaka czerwonki: a – cysta (stadium niechorobotwórcze - forma zarażająca), b - trofozoit (stadium chorobotwórcze - forma inwazyjna).
rys. Archiwum Ilustracji PZWL © Wydawnictwo Lekarskie PZWL
Pierwotniaki toksoplazmozowe (wg E. R. i G. A. Noble).
Pierwotniaki toksoplazmozowe (wg E. R. i G. A. Noble).
rys. Archiwum Ilustracji PZWL © Wydawnictwo Lekarskie PZWL
Rzęsistek pochwowy
Rzęsistek pochwowy: a, b - trofozoity (wg R. Kadłubowskiego).
rys. Archiwum Ilustracji PZWL © Wydawnictwo Lekarskie PZWL
Giardia jelitowa (lamblia)
Giardia jelitowa (lamblia) (wg Jiroveca za R. Kadłubowskim), pow. 1000 x.
rys. Archiwum Ilustracji PZWL © Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować