Inne trucizny pochodzenia roślinnego

Przekazy ludowe odpowiedzialne były przez wieki zarówno za prawdę, jak i mit o potencjalnie trujących roślinach. Również historia starożytna pełna jest przypadków zatruć z wykorzystaniem roślin – Sokrates zginął w 399 r. p.n.e. po wypiciu napoju z cykutą, a starożytni Rzymianie stosowali trujące rośliny w celu eliminowania swoich politycznych rywali.
Wszystko to sprawiło, że uważamy rośliny za niebezpieczne. W istocie jednak, pochodzenia roślinnego była większość stosowanych wcześniej leków, a i obecnie ok. 38% z przepisywanych leków to specyfiki złożone z substancji roślinnych. Większość wszystkich zatruć roślinami występuje u dzieci poniżej 6 roku życia, a śmiertelność w wyniku tych zatruć jest stosunkowo mała.
Skuteczna profilaktyka (edukacja) może zmniejszyć ich liczbę i zapobiec rzadkim, niepomyślnym przypadkom. Poniżej przedstawiono rośliny, które są najczęstszą przyczyną zatruć.

Filodendron (Philodendron)

Te pnące rośliny są niezmiernie popularnymi roślinami domowymi i są częściej niż inne przyczyną zatruć. Podstawową substancją toksyczną zawartą w filodendronach jest szczawian wapnia w formie krystalicznej. Podczas żucia liści lub innych części rośliny, kryształy mogą wniknąć do tkanki miękkiej i błony śluzowej ust, czego skutkiem jest nasilone podrażnienie jamy ustnej. Może pojawić się również podrażnienie skóry i oczu. Natychmiastowe usunięcie resztek rośliny z ust dziecka i podanie płynów ogranicza jej toksyczność. Przeciwnie do popularnego przekonania, roślina ta nie jest wysoce toksyczna.

Difenbachia (Diffenbachia)

Odmiany difenbachii ze względu na duże nakrapiane liście i z powodu ich rozmiarów są najpopularniejszymi roślinami domowymi i często ozdabiają biura. W przeciwieństwie do filodendrona, który jest rośliną pnącą, difenbachia zwykle rośnie pionowo na dużej łodydze podobnej do trzciny, co sprawia, że roślina ta ustawiana jest często na podłodze, w miejscach łatwo dostępnych dzieciom. Podobnie jak filodendron difenbachia należy do rodziny Araceae i wykazuje te same właściwości toksyczne. Często przypisuje się jej nazwę „niema trzcina”, ponieważ osoby, które żuły łodygę, nie były zdolne mówić na skutek silnego podrażnienia i obrzęku jamy ustnej.

Wilczomlecz piękny (poinsecja, poinsecja nadobna, gwiazda betlejemska) (Euphorbia pulcherrima)

Poinsecja dziko rosnąca była otoczona większym mitem, dotyczącym jej toksyczności niż ta, która jest kolorową, dekoracyjną rośliną, niezwykle popularną w okresie Świąt Bożego Narodzenia. Ani badania na zwierzętach, ani przypadki opisane wśród ludzi nie potwierdziły wysokiej toksyczności poinsecji, uwalniając ją tym samym od miana rośliny trującej. Spożycie małych ilości nie wywołuje żadnych objawów. Sok wyciekający z uszkodzonych liści, podobny do lateksu, może wywołać niekiedy podrażnienia skórne.

Ostrokrzew (Ilex)

Ilex aquifolium i Ilex opaca z ich jasnoczerwonymi jagodami i zielonymi ozdobnymi liśćmi są uprawiane jako rośliny ozdobne na zewnątrz domu. Używa się ich do robienia dekoracji świątecznych. Spożycie małej ilości jagód rzadko łączy się z dużą toksycznością, jeśli jagody nie są żute. Wśród objawów zatrucia występuje zapalenie żołądka i jelit, biegunka i wymioty.
Ilex vomitoria, jak sugeruje jego nazwa botaniczna, jest silnym środkiem wymiotnym. Powinien on z łatwością być odróżniany od dwóch poprzednich gatunków ostrokrzewu, ponieważ inna jest struktura jego liści, a jagody są zazwyczaj żółte.

Pieprzowiec roczny – papryka (Capsicum annum)

Ostre odmiany papryki są szeroko stosowane
w kuchni. Najbardziej aktywnym składnikiem jest kapsaicyna, która wywołuje silne podrażnienie oczu i jamy ustnej. Chociaż ból skórny może być intensywny, rzadko pojawiają się pęcherzyki. Wprawdzie przypowieści ludowe mówiły o wielu panaceach łagodzących ból, nic nie jest bardziej skuteczne od kilkakrotnego mycia skóry wodą z mydłem.

Bluszcz trujący (Toxidendron radicans)

Bluszcz trujący jest znany jako roślina o złej sławie, ponieważ może wywołać kontaktowe zapalenie skóry. Większość ludzi nie jest w stanie zidentyfikować tej rośliny, która charakteryzuje się trzylistnymi skupiskami. Identyfikację utrudnia fakt, że roślina ta może rosnąć zarówno jako krzak, jak i jako drzewiaste pnącze wspinające się po drzewach i płotach.
Objawy podrażnienia skóry wywołane tą rośliną są bardzo charakterystyczne. W zależności od stopnia wrażliwości po kilku godzinach do kilku dni od kontaktu może pojawić się swędzący rumień i wysypka pęcherzykowa, które mogą utrzymywać się do 10 dni. Płyn z pęcherzyków skórnych nie ma zdolności rozprzestrzeniania trucizny na inne części ciała lub na innych ludzi. Zjedzenie bluszczu lub ziołowych środków leczniczych, które go zawierają, może być przyczyną groźnego zapalenia żołądka i jelit.
Leczenie. Przeważnie jest objawowe. Przemywanie wodą z mydłem podrażnionego obszaru jest bezcelowe, jeśli nie rozpocznie się go w ciągu pierwszych minut od kontaktu z rośliną.

Pokrzyk wilcza jagoda (wilcza jagoda) (Atropa belladonna L.)

Roślina wieloletnia, rośnie w górskich lasach liściastych, mieszanych i zaroślach. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Trujące są wszystkie części rośliny świeżej i suszonej, szczególnie nasiona. Do zatrucia może dojść przez skażenie skóry, a zwłaszcza spojówek oczu. U dzieci ciężkie zatrucie, niekiedy śmiertelne, występuje po spożyciu 2-3 jagód, u dorosłych po 15-20 jagodach. Składnikiem czynnym jest alkaloid atropina, która działa porażająco na nerwy przywspółczulne oraz pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy. Stosowana jest jako lek (Atropinum sulfuricum lub Belladonna Extract).
Objawy zatrucia. Występują od 10 minut do kilku godzin po spożyciu trucizny.
●  Objawy obwodowe: pragnienie, nudności i wymioty, suchość błon śluzowych, brak łez, śliny, zaburzenia połykania, chrypka, czerwona skóra, rozszerzenie źrenic i zaburzenia akomodacji oczu, zatrzymanie moczu, porażenie perystaltyki jelit, zaparcia, przyspieszenie akcji serca i zaburzenia rytmu, podwyższenie temperatury ciała.
●  Objawy centralne: zaburzenie psychoruchowe charakteryzujące się niepokojem, pobudzeniem ruchowym, przy ciężkich zatruciach utrata przytomności, dezorientacja, omamy wzrokowe i słuchowe, lęk, nieskoordynowane ruchy, drgawki, niewydolność oddechowa i krążenia, zaburzenia pamięci.
Leczenie. Patrz lulek czarny.

Lulek czarny (lulek jadowity, szalej czarny) (Hyoscyamus niger L.)

Roślina roczna lub dwuletnia o niemiłej, lekko odurzającej woni. Rośnie w ruderach, śmietnikach, przydrożach, pustkowiach. Kwitnie od czerwca do października. Trująca jest cała roślina w stanie świeżym i wysuszonym, prawdopodobnie najbardziej korzeń i nasiona. Substancją czynną są alkaloidy skopolamina i hioscyjamina. Alkaloidy te różnią się od atropiny tym, że działają hamująco na ośrodkowy układ nerwowy.
Objawy zatrucia. Są podobne do zatruć pokrzykiem wilczą jagodą. Charakterystyczne jest rozszerzenie źrenic i suchość jamy ustnej. Zwykle występuje zaczerwienienie skóry twarzy, zaczerwienienie pozostałych części ciała może nie wystąpić. Silnie wyrażone pobudzenie psychoruchowe.
Postępowanie przedlekarskie. Należy prowokować wymioty, szybko umieścić zatrutego w szpitalu.

Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium L.)

Roślina jednoroczna o nieprzyjemnej woni. Rośnie w ruderach, śmietnikach, ogrodach, podwórzach. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocuje od sierpnia do przymrozków. Trująca jest cała roślina, szczególnie nasiona. Zwykle zatrucia dzieci przez żucie i połykanie nasion. Do zatrucia może dojść przez wdychanie dymu z liści.
Objawy zatrucia. Jak w przypadku zatruć pokrzykiem wilczą jagodą. Zwykle nie ma drgawek. Faza pobudzenia, podobnie do zatruć wilczą jagodą, poprzedza śpiączkę.
Leczenie. Jak w przypadku zatrucia pokrzykiem wilczą jagodą i lulkiem czarnym.

Konwalia majowa (Convallaria majalis L.)

Roślina trwała. Rośnie w cienistych lasach i zaroślach. Uprawiana jako roślina dekoracyjna w ogrodach. Kwitnie w maju i czerwcu. Owocuje w sierpniu i wrześniu. Wszystkie części rośliny świeżej i wysuszonej są trujące, najbardziej kwiaty i liście. Woda, w której stały konwalie, jest również trująca. Trujące są także perfumy z konwalii. Kilka jagód może spowodować śmierć dziecka. Trucizny konwalii działają na serce, przewód pokarmowy i moczopędnie.
Objawy zatrucia. Zatrucie charakteryzuje się nudnościami, wymiotami, biegunką, zwiększoną ilością oddawanego moczu, odurzeniem, zawrotami głowy, osłabieniem, zaburzeniami widzenia (widzenie barwne), omamami, majaczeniem, uciskiem w klatce piersiowej i zaburzeniami czynności serca (zaburzenia rytmu serca, migotanie komór serca prowadzące do zgonu).
Pierwsza pomoc. W pierwszym etapie jego celem jest usunięcie trucizny z przewodu pokarmowego – prowokowanie wymiotów, płukanie żołądka i przeczyszczenie przewodu pokarmowego solnym środkiem przeczyszczającym. Dalsze leczenie w szpitalu.

Miłek wiosenny (gorzykwiat żółty, gorzekwiat) (Adonis vernalis L.)

Wieloletnia roślina chroniona. Rośnie rzadko w pasie wyżyn południowych. Uprawiana w ogródkach jako roślina ozdobna i w uprawach zielarskich. Kwitnie wiosną – od końca kwietnia do początku maja. Wszystkie części rośliny są trujące, świeże i suszone. Bardziej trująca jest w okresie kwitnienia. Trucizny miłka wiosennego działają głównie na serce i przewód pokarmowy.
Objawy zatrucia. Występują nudności, wymioty, biegunka i bóle brzucha, gorycz w ustach. Przy silnych zatruciach zaburzenia czynności serca podobne do stwierdzanych w zatruciu konwalią, wstrząs (spadek ciśnienia tętniczego, przyspieszenie akcji serca, zaburzenie przepływu tkankowego), drgawki.
Pierwsza pomoc. Należy usunąć niewchłoniętą truciznę z przewodu pokarmowego. Dalsze leczenie w szpitalu.

Cis pospolity (Taxus baccata L.)

Drzewko lub krzew szpilkowy, zielony w zimie. Rośnie w lasach, parkach, ogrodach. Owocowanie od września do listopada. Trująca jest cała roślina z wyjątkiem czerwonej osnówki nasienia. Najbardziej trujące są igły, szczególnie w zimie, a następnie nasiona. Główne trucizny działają na serce, ośrodkowy układ nerwowy (mózg) – porażają ośrodek oddechowy, drażniąco na przewód pokarmowy, uszkadzają nerki i wykazują działanie poronne.
Objawy zatrucia. Ujawniają się po 1/2 do 1 1/2 godziny od spożycia: nudnościami, wymiotami, silnymi bólami brzucha i biegunką. Mogą wystąpić również zawroty głowy i odurzenie, senność, osłabienie siły mięśniowej, duszność, drgawki, upośledzenie czynności nerek (krwiomocz i białkomocz), zaburzenie czynności serca (początkowo przyspieszenie, a następnie zwolnienie akcji serca, aż do zatrzymania) i oddychania, prowadzące do śmierci. W ciężkich zatruciach zgon może nastąpić bardzo szybko. Na skórze występują czerwone plamy. Stosowany w celu poronnym wcześniej doprowadza do śmierci.
Pierwsza pomoc. Polega na usunięciu niewchłoniętej trucizny z przewodu pokarmowego – płukanie żołądka i przeczyszczenie.

Wawrzynek wilczełyko (wilczełyko) (Daphne mezereum L.)

Roślina chroniona. Krzew rośnie w zaroślach. Kwitnie od marca do kwietnia. Owoce dojrzewają w czerwcu i lipcu. Cała roślina świeża i suszona jest bardzo trująca, szczególnie łyko i owoce. Zatrucie może wystąpić przy kontakcie z pyłem, szczególnie kory. Toksyczny składnik rośliny ma ostry, palący smak i silne drażniące działanie. U dzieci zjedzenie 1-2 jagód może spowodować ciężkie zatrucie. Duża śmiertelność! Trucizna wchłania się przez skórę i z przewodu pokarmowego, działa silnie miejscowo drażniąco i ogólnie ustrojowo w wyniku oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy, układ krążenia, nerki.
Objawy zatrucia. Przy kontakcie ze skórą występuje zapalenie: zaczerwienienie, obrzęk, pęcherze, w ciężkich przypadkach owrzodzenie skóry. Podobnie reaguje błona śluzowa przewodu pokarmowego i spojówki. Przy zatruciu doustnym zmiany zapalne w jamie ustnej i dalszym odcinku przewodu pokarmowego (żołądka i jelit), ból jamy ustnej i żołądka, ślinotok, pragnienie, zaburzenia połykania, nudności, wymioty, bóle kurczowe brzucha i biegunka, czasem krwawa.
Objawy ogólne: bóle i zawroty głowy, pobudzenie, gorączka, przyspieszenie akcji serca, osłabienie, duszność, u dzieci drgawki, trudności w oddawaniu moczu, krwiomocz, niewydolność krążenia i śmierć.
Pierwsza pomoc. Zmywać wodą skórę, spojówki, płukać jamę ustną. Podawać do picia mleko i(lub) białko jaj kurzych. Zatrutego szybko przewieźć do szpitala.

Dziki bez czarny (Sambucus nigra L.)

Krzew ten rośnie w lasach i zaroślach. Trujące są jagody, kora i liście. Zatrucia jagodami niedojrzałymi; przetwory owoców dojrzałych gotowane w odkrytych naczyniach nie powodują zatrucia. Trucizna zawiera związki cyjanogenne, prawdopodobnie zaburzające metabolizm i drażniące przewód pokarmowy.
Objawy zatrucia. Występują zawroty głowy, nudności, wymioty, biegunka, duszność, zaburzenia oddychania – częstości, głębokości oddechów, przyspieszenie akcji serca.
Pierwsza pomoc. Polega na usunięciu trucizny z przewodu pokarmowego – prowokowanie wymiotów, przeczyszczenie.

Prof. dr hab. med. Janusz Pach

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Filodendron (Philodendron)Difenbachia (Diffenbachia)Wilczomlecz piękny (poinsecja, poinsecja nadobna, gwiazda betlejemska) (Euphorbia pulcherrima)Ostrokrzew (Ilex)Pieprzowiec roczny – papryka (Capsicum annum)Bluszcz trujący (Toxidendron radicans)Pokrzyk wilcza jagoda (wilcza jagoda) (Atropa belladonna L.)Lulek czarny (lulek jadowity, szalej czarny) (Hyoscyamus niger L.)Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium L.)Konwalia majowa (Convallaria majalis L.)Miłek wiosenny (gorzykwiat żółty, gorzekwiat) (Adonis vernalis L.)Cis pospolity (Taxus baccata L.)Wawrzynek wilczełyko (wilczełyko) (Daphne mezereum L.)Dziki bez czarny (Sambucus nigra L.)Źródło