Bóle w jamie brzusznej

Bóle brzucha nie stanowią odrębnej jednostki chorobowej, są natomiast bardzo ważnym i często najistotniejszym objawem w nagłych lub zaostrzających się przewlekłych procesach chorobowych dotyczących takich narządów jamy brzusznej, jak żołądek, dwunastnica, jelita, nerki, moczowody, pęcherz moczowy, wątroba, pęcherzyk żółciowy, trzustka, narząd rodny.
Niektóre bóle brzucha mogą być objawem chorób narządów spoza jamy brzusznej (np. serca, płuc). W zależności od przyczyny mają one różne umiejscowienie, charakter i nasilenie. Szczegółowa ich charakterystyka znajduje się w rozdziałach omawiających przebieg choroby poszczególnych narządów.
Rozpoznanie rodzaju choroby, której objawem jest ból brzucha, nie jest łatwe i może być dokonane jedynie przez lekarza. Ból brzucha bywa w niektórych chorobach pierwszym sygnałem alarmowym, informującym o konieczności wykonania operacji. Może też być objawem procesu chorobowego, który przekroczył granice możliwości leczenia domowego i wymaga podjęcia obserwacji szpitalnej na oddziale chirurgicznym lub leczenia operacyjnego.
W razie wystąpienia bólów brzucha nie należy zwlekać z zasięgnięciem porady lekarskiej, gdyż w porę wykonana operacja ratuje życie choremu, a zabieg przeprowadzony zbyt późno może skończyć się niepowodzeniem.
Nie należy podejmować na własną rękę leczenia, ponieważ opóźnia to wezwanie lekarza lub też dowiezienie chorego do szpitala.
Pragnienie zaspokaja się w takich przypadkach zwilżając tylko wargi lub usta wilgotnym gazikiem nawiniętym na szpatułkę lub patyk.

W razie silnych bólów brzucha bez wyraźnego zlecenia lekarza nie wolno:

●  podawać jakichkolwiek środków przeczyszczających (np. oleju rycynowego) oraz picia i jedzenia,
●  przykładać gorących okładów,
●  uciskać mocno brzucha.
Doraźna pomoc domowa do chwili przybycia lekarza polega na odpowiednim ułożeniu chorego oraz zapewnieniu mu spokoju. Można położyć choremu na brzuchu (wtedy gdy ból jest zlokalizowany) zimny, wilgotny okład i dość często go zmieniać (gdy okład przestanie chłodzić).
Brak poprawy, a zwłaszcza nasilenie dolegliwości bólowych, którym towarzyszy wstrzymanie odchodzenia gazów i stolca oraz ewentualnie wymioty sugerują niedrożność jelit i są bezwzględnym wskazaniem do pilnego wezwania lekarza.

Spośród ważniejszych jednostek chorobowych, charakteryzujących się nagłymi bólami brzucha, należy wymienić następujące:

●  zapalenie wyrostka robaczkowego,
●  zapalenie pęcherzyka żółciowego,
●  choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy,
●  przedziurawienie żołądka lub dwunastnicy,
●  kolka nerkowa,
●  kolka wątrobowa (żółciowa),
●  niedrożność jelit,
●  choroby trzustki,
●  zapalenie jelit.
Zapalenie wyrostka robaczkowego oraz bardzo często pęcherzyka żółciowego, zwłaszcza stany pod-ostre i ostre z towarzyszącą kamicą, przedziurawienie żołądka, dwunastnicy lub jelit oraz ich niedrożność wymagają leczenia chirurgicznego.

Bóle brzucha po stronie prawej

Najczęstsze przyczyny występującego nagle bólu brzucha po stronie prawej:
●  ostre zapalenie wyrostka robaczkowego,
●  zaostrzenie przewlekłego zapalenia wyrostka robaczkowego,
●  ostre zapalenie jajnika prawego.

Objawy w zapaleniu wyrostka robaczkowego:

●  umiejscowienie w punkcie oddzielającym dolną 1/3 linii łączącej tzw. kolec przedni talerza kości biodrowej z pępkiem: ból nasila się, gdy będąc w pozycji leżącej unosimy prawą nogę pod kątem 90° z jednoczesnym uciskiem obszaru bólu,
●  towarzysząca mu zwykle mniej lub bardziej zaznaczona mimowolna obrona mięśniowa i wzmożone napięcie mięśni brzucha.

Objawy w zapaleniu jajnika:

●  większy zasięg jego lokalizacji,
●  zmienność natężenia,
●  niekiedy przesuwalność umiejscowienia centrum nasilenia bólu,
●  często towarzyszący ból symetrycznie po drugiej stronie,
●  rzadziej występująca tzw. obrona mięśniowa i wzmożenie napięcia mięśni brzucha.

Postępowanie:

●  Należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.
Uwaga! Nie należy podawać środków przeciwbólowych, aby nie „zamazać” obserwacji.

Bóle w podbrzuszu

Przyczyny:
●  zapalenie wyrostka robaczkowego,
●  zapalenie uchyłków jelitowych,
●  nieswoiste zapalne choroby jelit,
●  zakażenie układu moczowego, kamica nerkowa,
●  choroby ginekologiczne u kobiet (zapalenie przydatków, skręt lub pęknięcie torbieli, ciąża pozamaciczna),
●  ropnie miednicy mniejszej,
●  przepukliny,
●  ostre niedokrwienie jelit,
●  niedrożność, skręt jelit.

Bóle w nadbrzuszu

Przyczyny:
●  choroba wrzodowa,
●  zapalenie przełyku,
●  ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego, zapalenie dróg żółciowych,
●  kolka wątrobowa, ostre zapalenie wątroby,
●  zapalenie trzustki,
●  zawał, ropień, pęknięcie śledziony,
●  nieswoiste choroby zapalne jelit,
●  ostre niedokrwienie jelit,
●  niedrożność,
●  zapalenie wyrostka robaczkowego położonego zakątniczo,
●  ropnie podprzeponowe,
●  odmiedniczkowe zapalenie nerek, kolka nerkowa,
●  zapalenie dolnego płata prawego lub lewego płuca,
●  tętniak aorty, zawał serca.

Kolka jelitowa

Kolką nazywamy nagły, napadowy, bardzo silny i ostry ból powstający w następstwie intensywnego skurczu mięśni gładkich. Może ona dotyczyć każdego z narządów zbudowanych z tych mięśni.
Kolką jelitową nazywamy ostry ból w jamie brzusznej o różnym, często zmiennym umiejscowieniu, nasilający się falowo w zależności od tego, który odcinek jelita w danej chwili ulega patologicznym skurczom.
Przyczyny – kolka jelitowa jest wyzwalana przez wiele różnych przyczyn, takich jak: błąd dietetyczny, kamienie kałowe, ciało obce w przewodzie pokarmowym (np. połknięcie pestki lub innych przedmiotów czy też twardych kęsów), których charakter może ustalić jedynie lekarz po dokładnym przebadaniu chorego.
Postępowanie – ścisła dieta, przestrzegana aż do momentu ustąpienia bólu, jednorazowy krótkotrwały kompres rozgrzewający lub zwykły okład wysychający, a także działania opisane pod hasłem „bóle brzucha”.

Kolka nerkowa

Napadowe, nawracające, bardzo silne bóle kurczowe mięśni gładkich dróg moczowych (miedniczki nerkowej i moczowodów, znacznie rzadziej pęcherza moczowego), powstające w następstwie nagłego wzrostu ciśnienia moczu w górnych drogach moczowych, nazywamy kolką nerkową. Wzrost ciśnienia spowodowany jest przez przeszkodę w odpływie moczu z miedniczki nerkowej. Ból jest zazwyczaj jednostronny (aczkolwiek nie można wykluczyć możliwości wystąpienia kolki nerkowej dwustronnej), promieniuje od okolicy lędźwiowej (okolicy nerki) ku przodowi i dołowi (wzdłuż przebiegu moczowodu) aż do spojenia łonowego, ku zewnętrznym narządom płciowym bądź do pachwiny.
Objawy – bolesne parcie na mocz, potrzeba bardzo częstego – choć w niewielkich ilościach – oddawania moczu, nudności, wymioty, wzdęcia brzucha. W przypadku dłuższej blokady odpływu moczu, jeśli współistnieje zakażenie i stan zapalny w drogach moczowych, może wystąpić także wzrost ciśnienia tętniczego krwi i gorączka.

Postępowanie przedlekarskie:

●  należy położyć termofor na bolesną okolicę,
●  starać się raczej chodzić niż leżeć, aby umożliwić kamieniowi przemieszczanie się moczowodem w dół do pęcherza moczowego,
●  zastosować jeden z posiadanych preparatów przeciwbólowych, rozkurczowych (Spasticol lub Spasmophen, lub No-Spa) oraz środki intensyfikujące wytwarzanie i wydalanie moczu, np. wodę mineralną „Jan” (1-2 butelki na dobę), zwykłą przegotowaną wodę (1-2 l w ciągu 12 godzin), gotowany korzeń pietruszki, napar mieszanki ziołowej „Urosan” (3-5 razy dziennie 1 szklankę) lub granulat „Urogran” (po 1/2 łyżeczki 3-5 razy dziennie),
●  w razie wysokiej gorączki i współistniejących dreszczy podać środki przeciwgorączkowe i przeciwbakteryjne.
Brak efektów łagodzących po 1-2 dawkach zaleconych leków jest sygnałem, iż należy skontaktować się z lekarzem.

Kolka wątrobowa (żółciowa)

Kolką wątrobową określa się napad silnych bólów w prawym podżebrzu lub nadbrzuszu, spowodowany stanami kurczowymi dróg żółciowych (pęcherzyka żółciowego, przewodów żółciowych), wskutek ich podrażnienia, najczęściej przez poruszone kamienie żółciowe. Ból w przebiegu kamicy żółciowej zjawia się nagle i jest bardzo silny. Lokalizuje się w prawej górnej części jamy brzusznej, promieniuje do prawej łopatki i dołka podsercowego, niekiedy ma charakter opasujący, rozpierający i jest odczuwany w całej górnej części jamy brzusznej. Zazwyczaj bywa następstwem spożycia pokarmów tłustych, smażonych, pieczonych, wędlin tłustych, sosów itp.
W razie napadu bólów u chorego na kamicę żółciową należy wezwać lekarza, gdyż istnieje ryzyko ujawnienia się – nie mającej nic lub niewiele wspólnego z kamicą – ostrej choroby chirurgicznej w jamie brzusznej wymagającej natychmiastowego wykonania zabiegu operacyjnego.

Postępowanie przedlekarskie. Do czasu przybycia lekarza można jedynie:

●  położyć kompres wysychający z odstanej wody na okolicę prawego podżebrza,
●  w przypadku bardzo silnych bólów kurczowych i opóźniającej się wizyty lekarskiej zastosować jednorazowo, doodbytniczo, 1 czopek preparatu Spasticol, Tolargin, a przy bardzo silnych bólach Scopolan,
●  podać jednorazowo dawkę łagodnych środków uspokajających.
W innych rozdziałach omówiono bóle brzucha w nieżycie żołądka, w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, jak również w chorobach trzustki i w nieżytach jelit.
zobacz jeszcze: Bóle brzucha u dzieci

Wzdęcia brzucha

Wzdęciem brzucha, czyli bębnicą, nazywamy wzmożoną ilość gazów (wiatrów) w obrębie przewodu pokarmowego. Jest to bardzo częsty objaw. Chory odczuwa nadmierną pełność w jamie brzusznej, rozdęcie i rozpieranie brzucha, połączone niekiedy z bolesnymi, często napadowymi skurczami jelit, dusznością i bolesnością w klatce piersiowej przy głębszych oddechach (z powodu naciągnięcia i wysokiego ustawienia przepony), a ponadto często z głośnym kruczeniem i przelewaniem w jamie brzusznej oraz nadmiernym oddawaniem gazów.

Wyróżniamy:

●  bębnicę żołądka, gdy nadmiar gazów zalega głównie w żołądku,
●  bębnicę jelitową, gdy nadmiar gazów zalega głównie w jelitach.

Przyczynami nadmiernych wzdęć najczęściej są:

●  zwiększone tworzenie się gazów w jelitach z powodu nadmiernej fermentacji i zwolnionego pasażu mas kałowych,
●  nadmierne połykanie lub mimowolne zasysanie powietrza ustami,
●  utrudnienie wydalania gazów, np. z powodu niedrożności jelit,
●  upośledzenie resorpcji gazów w jelitach przy porażeniu ich czynności,
●  wykonany wcześniej zabieg operacyjny w obrębie jamy brzusznej,
●  upośledzenie procesów trawiennych w przebiegu chorób wątroby, trzustki, dróg żółciowych, jelita grubego,
●  choroby ośrodkowego układu nerwowego, rozlane zapalenie otrzewnej.
Przewlekające się nadmierne gromadzenie gazów w jelitach, zwłaszcza jeśli towarzyszą mu trudności w oddawaniu gazów i kału, dokuczliwe bóle w jamie brzusznej i ewentualnie wymioty, stanowią wskazanie do pilnego przebadania szpitalnego chorego.

W przedlekarskim postępowaniu domowym należy:

●  ograniczyć w diecie pokarmy stałe i podawać jedynie płynne,
●  wykonać dokładną lewatywę z następowym pozostawieniem w odbycie końcówki dla ułatwienia odchodzenia gazów,
●  wykonać delikatny masaż brzucha.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

W razie silnych bólów brzucha bez wyraźnego zlecenia lekarza nie wolno:Spośród ważniejszych jednostek chorobowych, charakteryzujących się nagłymi bólami brzucha, należy wymienić następujące:Bóle brzucha po stronie prawejObjawy w zapaleniu wyrostka robaczkowego:Objawy w zapaleniu jajnika:Postępowanie:Bóle w podbrzuszuBóle w nadbrzuszuKolka jelitowaKolka nerkowaPostępowanie przedlekarskie:Kolka wątrobowa (żółciowa)Postępowanie przedlekarskie. Do czasu przybycia lekarza można jedynie:Wzdęcia brzuchaWyróżniamy:Przyczynami nadmiernych wzdęć najczęściej są:W przedlekarskim postępowaniu domowym należy:Źródło