Choroba Parkinsona

Jest to dosyć częsta choroba u osób starszych, stopniowo zmniejszająca ich sprawność ruchową, a nierzadko również intelektualną. U podstaw tej choroby leży proces zwyrodnieniowy ograniczony wybiórczo do jednej grupy neuronów (komórek nerwowych) umiejscowionych w śródmózgowiu i nazywanych istotą czarną. Komórki istoty czarnej wytwarzają substancję zwaną dopaminą i uwalniają ją na zakończeniach swoich wypustek w jądrach podkorowych. W chorobie Parkinsona liczba tych komórek systematycznie się zmniejsza, czemu towarzyszy postępujące zmniejszenie stężenia dopaminy w jądrach podkorowych.
Następstwem tego jest pojawienie się objawów niesprawności ruchowej w postaci:
●  spowolnienia ruchowego,
●  wzmożonego napięcia (sztywności) mięśni,
●  drżenia spoczynkowego.
Są to trzy najważniejsze, będące podstawą rozpoznania, objawy choroby Parkinsona.
Przyczyny powstawania i rozwoju zwyrodnienia komórek istoty czarnej w chorobie Parkinsona są nieznane. Bardzo podobne objawy mogą również wystąpić na skutek innej niż zwyrodnienie przyczyny uszkodzenia istoty czarnej, np. w przebiegu niedokrwienia, zapalenia lub toksycznego uszkodzenia tej struktury mózgu. Mogą być także następstwem działania silnych leków psychotropowych (neuroleptyki) stosowanych w leczeniu schizofrenii i innych psychoz. Przypadki te określa się mianem parkinsonizmu lub zespołu parkinsonowskiego objawowego. Objawom typowym dla choroby Parkinsona (spowolnienie, sztywność, drżenie) zazwyczaj towarzyszą wtedy objawy uszkodzenia innych struktur mózgu. Najczęstszą obecnie przyczyną parkinsonizmu jest miażdżyca naczyń mózgowych prowadząca do niedokrwienia różnych regionów mózgu, w tym jąder podkorowych.
Początek choroby Parkinsona przypada z reguły na 5 lub 6 dekadę życia. Rozwój choroby postępuje stale, ale raczej powoli, w ciągu kilku, a nawet kilkudziesięciu lat. Chorzy stają się coraz mniej sprawni ruchowo, poruszają się wolno, nie mogą samodzielnie zmienić pozycji w łóżku. Umierają z powodu powikłań wywołanych niesprawnością i unieruchomieniem, takich jak zapalenia płuc i zator tętnicy płucnej. Szybkość postępu choroby w indywidualnych przypadkach jest bardzo różna i niemożliwa do przewidzenia przynajmniej na początku choroby. Chorzy, u których objawem dominującym jest drżenie, mają lepsze rokowanie niż ci, u których na plan pierwszy wysuwa się spowolnienie. W ciągu ostatnich 20 lat głównie dzięki wprowadzeniu do terapii leków, przynajmniej na jakiś czas skutecznie zmniejszających objawy choroby, przeżycie chorych znacznie się wydłużyło i obecnie tylko nieznacznie różni się od osób zdrowych.

Objawy

Pierwszym objawem choroby jest zwykle drżenie, występujące głównie w kończynach górnych, często jednostronnie. Jeżeli dotyczy palców rąk, ma ono dosyć charakterystyczny obraz przypominający liczenie pieniędzy. Drżenie to występuje przede wszystkim w spoczynku, a wyraźnie zmniejsza się lub zupełnie zanika w czasie ruchu. U chorego można często zaobserwować wyraźne drżenie ręki opuszczonej wzdłuż ciała lub ułożonej na kolanie, a jednocześnie nie ma on większych problemów z sięganiem po przedmioty lub z podnoszeniem wypełnionej płynem szklanki do ust. Drżenie to również ustępuje całkowicie w czasie snu.
Drugim podstawowym objawem choroby jest spowolnienie ruchów i zubożenie ruchowe. Dołącza się ono do drżenia po roku lub kilku latach, rzadziej występuje od początku choroby. Zmniejszeniu ogólnej aktywności ruchowej chorego towarzyszy zwolnienie szybkości ruchów oraz zmniejszenie ruchów mimicznych twarzy. Obserwując osoby z chorobą Parkinsona, wyraźnie widać, że są one bardzo oszczędne w ruchach, a ich twarz pozostaje „maskowata”, nawet wtedy, kiedy przeżywają jakieś uczucia. Z powodu tej maskowatości twarzy chory sprawia często wrażenie przygnębionego, a nawet depresyjnego. Jego mowa jest cicha, zamazana, a po pewnym czasie trwania choroby przestaje być zrozumiała. Często spotykaną skargą, już we wczesnym okresie choroby, jest niemożność zmiany pozycji w łóżku. W zaawansowanych przypadkach spowolnienie prowadzi do całkowitego unieruchomienia chorego.
Charakterystyczną cechą choroby są trudności z rozpoczęciem, zakończeniem lub zmianą kierunku ruchu. Chory rozpoczyna chód z dużym opóźnieniem, stawiając na początku bardzo małe kroki, które stopniowo wydłużają się i przyspieszają. W trakcie chodzenia osoby chore nie „balansują” rękami, a ponownie trudności pojawiają się przy próbie zatrzymania – chory musi wykonać jeszcze kilka drobnych kroków, aby się zatrzymać.
Inne zaburzenia postawy i chodu wynikają z trzeciej podstawowej cechy choroby, jaką jest sztywność mięśni, najsilniej wyrażona w mięśniach zginających kończyn. Z jej powodu chory ma charakterystyczną sylwetkę ze zgięciem kończyn w kolanach i łokciach.
Z powodu sztywności i drżenia zmienia się pismo.
W trakcie pisania litery, od początku zniekształcone drżeniem, stają się coraz mniejsze i mniej wyraźne.
Rozpoznanie typowego i zaawansowanego przypadku choroby Parkinsona nie sprawia zwykle większych trudności. Czasem rozpoznanie można nawet postawić na pierwszy rzut oka, obserwując chód i inne elementy zachowania się chorego. W tym przypadku należy jedynie wykluczyć inne niż proces zwyrodnieniowy przyczyny parkinsonizmu. Znacznie większe trudności nasuwa wczesne rozpoznanie choroby, już przy pierwszych, niewielkich jej objawach. Przyczyną niewielkiego spowolnienia lub drżenia rąk może być bowiem inna choroba zwyrodnieniowa, miażdżyca naczyń mózgu, a nawet sam fizjologiczny proces starzenia się. W tym ostatnim przypadku nie obserwuje się jednak istotnego postępu choroby w ciągu lat. Wczesne i poprawne rozpoznanie choroby ma istotne znaczenie dla podjęcia odpowiedniego leczenia, dlatego chorzy z objawami choroby Parkinsona powinni być konsultowani przynajmniej co jakiś czas przez specjalistę neurologa.
 

Leczenie

Przełomem w leczeniu choroby Parkinsona było wprowadzenie do terapii w latach sześćdziesiątych lewodopy, tzn. substancji ulegającej w organizmie przemianie do dopaminy, której brakuje w mózgu. Uzupełnienie ilości dopaminy jest w stanie wyraźnie złagodzić, a nawet zlikwidować objawy choroby. Poważnym problemem leczenia lewodopą jest jednak jej działanie na inne narządy ciała i struktury mózgu. Nadmiar dopaminy powoduje między innymi spadek ciśnienia tętniczego, zaburzenia perystaltyki jelit, niepokój ruchowy, lęk, a nawet objawy psychotyczne, takie jak omamy lub urojenia. Z biegiem czasu trwania choroby skuteczność leków uzupełniających dopaminę staje się coraz mniejsza, a po 5-10 latach pojawiają się po nich tzw. późne objawy niepożądane. Są to bolesne skurcze kończyn, ruchy mimowolne, biegunowa zmienność stanu chorego (fluktuacje), nagłe upadki. Te objawy niepożądane leczenia lewodopą mogą nawet powodować więcej dolegliwości i problemów choremu niż sama choroba. Stąd decyzja o podjęciu leczenia lewodopą i zwiększaniu jej dawki nie jest łatwa. W typowych przypadkach rozpoczęcie leczenia lewodopą jeszcze przed pełnym rozwinięciem się objawów jest jednak koniecznością, zapobiegającą powikłaniom i zdecydowanie poprawiającą jakość życia chorych. Ma to szczególne znaczenie u osób starych, u których przewidywana długość życia wynosi kilka czy kilkanaście lat.
W świeżo rozpoznanych przypadkach z niewielkimi objawami, zwłaszcza z drżeniem, stosuje się leki, które obniżają stężenie antagonistycznego w stosunku do dopaminy neuroprzekaźnika – acetylocholiny, i w ten sposób wyrównują zaburzoną równowagę między stężeniem dopaminy i acetylocholiny. Leki te są szczególnie przydatne w leczeniu parkinsonizmu objawowego np. polekowego i miażdżycowego. W chorobie Parkinsona ich skuteczność może być wystarczająca w ciągu pierwszych kilku, kilkunastu miesięcy choroby. Także i one mogą jednak wywoływać różnorodne objawy uboczne, takie jak uczucie suchości w ustach, wysypka skórna, zatrzymanie moczu czy zaburzenia widzenia. Mają również liczne przeciwwskazania do stosowania, jak między innymi niewydolność krążenia, gruźlica i jaskra.
Jeszcze innymi lekami, którymi przynajmniej częściowo można zmniejszyć objawy parkinsonizmu, są środki imitujące działanie dopaminy, takie jak amantadyna lub bromokryptyna. Leki te można stosować w skojarzeniu z lewodopą w celu opóźnienia lub zmniejszenia nasilenia późnych objawów niepożądanych działania lewodopy.
Zarówno leczenie lewodopą, jak i wszystkimi innymi wymienionymi wyżej lekami, ma charakter leczenia objawowego, skierowanego na zwalczanie objawów choroby, a nie jej przyczyny, czyli procesu zwyrodnieniowego neuronów istoty czarnej. Próby leczenia przyczynowego nie wyszły jeszcze niestety poza fazę eksperymentu. Jedynym jak dotychczas lekiem, o którym sądzi się, że może spowalniać proces choroby jest selegilina, ale dowody na to są nikłe i podważane przez wielu badaczy.
Często niedocenianymi, a bardzo ważnymi z praktycznego punktu widzenia elementami leczenia choroby Parkinsona i parkinsonizmu objawowego są:
●  dieta,
●  odpowiedni tryb życia,
●  rehabilitacja ruchowa,
●  intensywne leczenie współistniejących zaburzeń, takich jak zaparcia czy depresja.
Dieta powinna być indywidualnie dobrana tak, aby zapewnić utrzymanie prawidłowej masy ciała, odpowiednią ilość płynu i błonnika (zapobieganie zaparciom) oraz zmniejszyć zagrożenie miażdżycą. Chorzy leczeni preparatami lewodopy powinni przyjmować mniejszą ilość białka. Lewodopa konkuruje bowiem z innymi, zawartymi w białkach aminokwasami przy wchłanianiu z przewodu pokarmowego.
W ramach programu rehabilitacyjnego poleca się regularne wykonywanie ćwiczeń zapobiegających rozwojowi zmian zwyrodnieniowych i zespołów bólowych wynikających z długotrwałego wzmożenia napięcia mięśni, a także poprawiających ogólną sprawność i koordynację ruchową.
 

Doc. dr hab. med. Andrzej Szczudlik, Dr med. Elżbieta Gryz, Lek. Paweł Szermer

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować