Uszkodzenia nerwów obwodowych (neuropatia)

Ponieważ większość nerwów obwodowych zawiera w sobie zarówno włókna czuciowe, jak i ruchowe, objawem ich uszkodzenia są nie tylko zaburzenia czucia, ale również objawy ruchowe. Najczęściej jest to osłabienie, aż do zupełnego porażenia, mięśni unerwianych przez nerw. Pozbawione impulsów nerwowych mięśnie ulegają stopniowemu zanikowi. Niektóre nerwy obwodowe zawierają również dużą liczbę włókien autonomicznych, co powoduje, że ich uszkodzenie objawia się zaburzeniami potliwości, zabarwienia (zblednięcie, zaczerwienienie, zasinienie), ucieplenia oraz wyglądu skóry (ścieńczenie, zanik).

Uszkodzenie nerwów może dotyczyć pojedynczego nerwu (mononeuropatia) lub wielu nerwów obwodowych (polineuropatia).

Przyczyną uszkodzenia pojedynczych nerwów jest najczęściej uraz, niedokrwienie lub ucisk, a wielu nerwów uogólnione choroby, takie jak cukrzyca, choroby nerek, niedobór witamin i innych substancji odżywczych, np. w przebiegu alkoholizmu.

Ucisk na nerw może być spowodowany przez pogrubiały mięsień, więzadło lub wyrośl kostną, a dochodzi do niego w czasie szczególnie głębokiego np. poalkoholowego snu lub w czasie znieczulenia operacyjnego. Ten rodzaj neuropatii, nazywany neuropatią z ucisku, występuje zwykle u ludzi, którzy mają genetycznie uwarunkowaną zwiększoną wrażliwość nerwów na ucisk i wtórnie – niedotlenienie. Bardzo często współistnieją też u nich inne choroby i stany predysponujące do wystąpienia neuropatii, takie jak cukrzyca czy niedobór witamin.

Najczęstszymi neuropatiami z ucisku są:

●  neuropatia łokciowa,

●  zespół cieśni nadgarstka,

●  uszkodzenie nerwu strzałkowego.

Neuropatia nerwu łokciowego. Spowodowana jest zwykle uciskiem w okolicy łokcia, gdzie nerw ten przebiega w stosunkowo płytkim rowku kostnym, tuż pod skórą. Jest to najczęściej uszkadzany nerw ustroju. Pierwszym objawem jest ból i parestezje w obrębie IV i V palca oraz zewnętrznej strony ręki i przedramienia. Następnie pojawia się osłabienie siły palców i zanik mięśni kłębika oraz mięśni międzykostnych ręki. Znaczny zanik mięśni międzykostnych powoduje, że ręka przybiera kształt „szponiastej”.

Uciskowa neuropatia nerwu promieniowego. Występuje także charakterystyczny niedowład ręki. Wskutek wielogodzinnego ucisku ramienia przez ciężar własnego ciała lub głowę drugiej osoby dochodzi do porażenia prostowników i ręka przybiera kształt opadający. Uszkodzenie to nazywane jest również „porażeniem sobotniej nocy”, gdyż zdarza się najczęściej po nadużyciu alkoholu i nagłym zaśnięciu.

Zespół cieśni nadgarstka. W tym zespole dochodzi do ucisku nerwu pośrodkowego w miejscu jego przebiegu przez wąski kanał nadgarstka, utworzony przez kości i więzadło poprzeczne nadgarstka. Początkowe objawy to obrzęk, ból i uczucie drętwienia ręki, głównie pierwszych trzech palców, które występuje rano, zaraz po obudzeniu i ustępuje w ciągu dnia. Dopiero potem dochodzi do osłabienia czucia i siły ręki, a w bardziej zaawansowanych przypadkach do zaniku mięśni.

Na zespół ten cierpią głównie kobiety w piątej, szóstej dekadzie życia, jakkolwiek spotyka się także zachorowania wśród młodszych kobiet, szczególnie w ciąży, lub wykonujących pracę wymagającą ciągłych ruchów w nadgarstku (maszynistki, sprzątaczki, kucharki).

Neuropatia strzałkowa (uszkodzenie nerwu strzałkowego). Do uszkodzenia najczęściej dochodzi w okolicy główki kości strzałki, często jako wynik noszenia wysokiego, twardego obuwia lub urazu w tej okolicy (np. upadek na motocyklu). Objawia się opadaniem stopy zmuszającym do wysokiego unoszenia kolan w czasie chodzenia.

Uszkodzenie wielu nerwów (polineuropatia). Może mieć przebieg bardzo powolny lub gwałtownie narastający. Przykładem wolno narastającej polineuropatii jest symetryczna, obwodowa, czuciowo-ruchowa polineuropatia cukrzycowa. Zaczyna się ona zwykle zaburzeniami czucia na obu stopach w postaci niedoczulicy lub przeczulicy w charakterystycznym zakresie skarpetek. Towarzyszą temu często zaburzenia funkcji autonomicznych, takie jak zmniejszenie potliwości lub obrzęk. Dopiero potem dochodzi do zajęcia kończyn górnych (zaburzenia czucia w formie rękawiczek) oraz zaburzeń ruchowych w postaci niedowładu bardziej nasilonego w obwodowych częściach kończyn.

Często występującym objawem, niekiedy już od początku choroby, jest ból mający charakterystyczne cechy tzw. bólu neuropatycznego. Jest on piekący, rozlany, nasilający się pod wpływem dotyku, niepodatny na „zwykłe” leki przeciwbólowe.

Szczególną formą polineuropatii jest zespół Guillaina-Barrégo. Jest to szybko narastająca polineuropatia wywołana zaburzeniem w zakresie układu odpornościowego, prowadzącym do powstawania przeciwciał przeciwko nerwom obwodowym, głównie przeciwko tworzącej ich otoczkę mielinie. Początek objawów wiąże się zwykle z przebytą w poprzedzających tygodniach infekcją wirusową. W zespole tym dominuje osłabienie kończyn, które stopniowo obejmuje kolejne grupy mięśniowe, prowadząc w końcu do niewydolności mięśni oddechowych. Chorzy wymagają natychmiastowej hospitalizacji i specjalistycznego leczenia.