Pomyślne starzenie się

Czym jest pomyślne starzenie się? To stan, gdy możliwe jest zachowanie niemal do końca niezależności w czynnościach codziennego życia. Sprawdź, jakie czynniki mają na to wpływ.
Życie człowieka można umownie podzielić na 3 okresy, z których każdy liczy około 30 lat: rozwojowy, twórczy i starości. Starzenie się jest procesem powszechnym, nieuchronnym, postępującym i prowadzącym do śmierci. Znamiennym zjawiskiem współczesności jest postępujący proces starzenia się społeczeństw.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2009 roku 19% ludności Polski osiągnęło wiek ≥60 lat. W tej grupie 49% stanowiły osoby w przedziale 60-69 lat (3,3 mln osób), 35% w przedziale 70-79 lat (2,4 mln osób) i 16% w wieku ≥80 lat (1,1 mln osób).
W bardzo dobrym lub dobrym stanie zdrowia znajdowało się w poszczególnych przedziałach wiekowych odpowiednio 28%, 15% i 14%, a w złym lub bardzo złym stanie – odpowiednio 24%, 39% i 50%.
Długotrwałymi problemami zdrowotnymi dotknięte było odpowiednio 79%, 90% i 94% osób, a chorobami przewlekłymi – odpowiednio 84%, 92% i 96% osób.
Pod względem wpływu na jakość życia można wyróżnić starzenie pomyślne, przeciętne i niepomyślne.
Podstawowym wyróżnikiem jest stopień niepełnosprawności umysłowej lub fizycznej, rozwijającej się w okresie starości; pomyślne starzenie oznacza zachowanie niemal do końca niezależności w czynnościach codziennego życia.
W Polsce średnie ograniczenia w samoobsłudze dotyczą 11% osób w wieku 60-69 lat, 24% w wieku 70-79 lat i 35% w wieku ≥80 lat, natomiast poważne ograniczenia – odpowiednio 2,4%, 6% i 15%.
Spośród starszych osób z ograniczeniami w samoobsłudze, potrzebujących pomocy drugiej osoby, nie otrzymuje jej blisko 300 tysięcy osób (odpowiednio w poszczególnych przedziałach wieku 57 tysięcy, 125 tysięcy i 95 tysięcy osób).
Według kryterium Unii Europejskiej, poważną biologiczną niepełnosprawnością dotkniętych jest 15%, 26% i 40% w wieku 60-69 lat, 70-79 lat i ≥80 lat; wg kryterium Narodowego Spisu Powszechnego – niesprawnych (prawnie lub biologicznie) jest odpowiednio 31%, 42% i 52% osób (dane GUS za rok 2009).
U osób starszych obserwuje się duże rozbieżności między wiekiem metrykalnym, a wiekiem biologicznym, dlatego określenie początku okresu starości ma charakter umowy: przyjmuje się 60 albo 65 lat.
Granica ta stopniowo jest przesuwana w związku z wydłużaniem się średniego czasu trwania życia.
Stan zdrowia w okresie starości odzwierciedla skumulowany wpływ zdarzeń zdrowotnych oraz oddziaływań środowiskowych całego dotychczasowego życia, łącznie z okresem prenatalnym.
Dlatego promocja pomyślnego starzenia powinna rozpoczynać się od pierwszych dni życia, obejmując także poprzednie pokolenia (ważne znaczenie ma stan zdrowia rodziców w chwili poczęcia).
Starzenie się organizmu dotyczy wszystkich poziomów jego struktury oraz wszystkich narządów i układów.
Dominują zmiany zanikowe (inwolucyjne) i zwyrodnieniowe, ale znaczenie mają także przewlekłe procesy zapalne.
Zmniejsza się proporcja ogólnoustrojowej zawartości wody do tłuszczu, co wpływa na farmakokinetykę leków (zmniejszenie objętości dystrybucji leków hydrofilnych zwiększenie aktywności biologicznej; odwrotnie w przypadku leków lipofilnych).
Najważniejsze zmiany czynnościowe obejmują zmniejszenie:
– zdolności adaptacji,
– zdolności naprawy i odnowy,
– rezerwy czynnościowej wszystkich narządów i układów.
Zmiany związane ze starzeniem znacząco oddziałują na zdrowie:
– mogą prowadzić do rozwoju zespołu słabości,
– sprzyjają rozwojowi chorób i typowych zaburzeń starszego wieku, określanych jako wielkie problemy geriatryczne (ang. geriatric giants),
– wpływają na przebieg chorób i rokowanie, efekty leczenia, ryzyko działań niepożądanych,
– zwiększają ryzyko ostrej niewydolności układowej w przypadku stresu lub choroby,
– prowadzą do zmniejszenia sprawności psychicznej i fizycznej.
Niepełnosprawność starszego wieku jest problemem dotkniętych nią osób, ich rodzin oraz całego społeczeństwa.
Jest podstawową przyczyną obniżenia jakości życia, elementem błędnego koła prowadzącego do dalszego pogorszenia stanu zdrowia oraz wiąże się z zapotrzebowaniem na opiekę.
Można wyróżnić 3 rodzaje niepełnosprawności starszego wieku: szybko postępującą, długoterminową oraz cyklicznie nawracającą.
Inny podział, oparty o niepełnosprawność ostatniego roku życia wyróżnia 5 jej typów:
– zachowanie pełnosprawności do ostatnich dni życia,
– katastrofalna (przejście od sprawności do ciężkiej niepełnosprawności w 3 ostatnich miesiącach życia),
– przyspieszona (przejście od sprawności do ciężkiej niepełnosprawności w 10 ostatnich miesiącach życia),
– postępująca (przejście od łagodnej do ciężkiej niepełnosprawności w ostatnim roku życia),
– ciężka trwała (ciężka niepełnosprawność trwająca dłużej niż rok).
Granica między zdrowiem a chorobą jest często nieostra. Starzenie znacząco wpływa na funkcjonowanie w sferze psychicznej i społecznej, które jest ważnym elementem stanu zdrowia.
W osób w starszym wieku rozpowszechnione jest występowanie chorób w fazie utajenia (bez objawów klinicznych).
Najważniejszą cechą epidemiologii geriatrycznej jest wielochorobowość, którą charakteryzuje:
– nakładanie się różnych chorób,
– częste współistnienie chorób somatycznych i zaburzeń psychicznych,
– częste występowanie powikłań,
– częste współistnienie niepełnosprawności związanej z powikłaniami.
Niektóre z chorób rozpowszechnione są już w populacji średniego wieku (na przykład nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2).
Procesy starzenia sprzyjają jednak zwiększeniu zachorowalności oraz modyfikują ich przebieg.
Inna grupa to typowe choroby starszego wieku (otępienia, choroba Parkinsona, osteoporoza), rzadkie u młodszych osób.
Związane z wiekiem zaburzenia o szczególnym znaczeniu, takie jak otępienie, majaczenie, zaburzenia wzroku i słuchu, upadki, niesprawność ruchowa, nietrzymanie moczu, nietrzymanie stolca, czy odleżyny, określa się jako wielkie problemy geriatryczne.
W ostatnich dekadach w populacji starszego wieku obserwuje się narastającą zachorowalność na otyłość, cukrzycę, niewydolność serca i astmę, raka gruczołu krokowego u mężczyzn, raka płuca i sutka u kobiet, raka jelita grubego i czerniaka u obu płci.
Zmniejsza się zachorowalność na raka żołądka, raka szyjki macicy i raka płuca u mężczyzn.
W miarę starzenia i pogarszania stanu zdrowia, dolegliwości i objawy większości chorób stają się coraz bardziej nietypowe.
Zaczynają dominować objawy ogólne i nieswoiste, jak osłabienie, niechęć do wstawania z łóżka, nudności oraz pogorszenie stanu psychicznego.
Pod maską takich objawów mogą się kryć tak różne choroby i zaburzenia, jak ostre zakażenie bakteryjne lub wirusowe, udar mózgowy, zawał serca, niedokrwistość, nadczynność lub niedoczynność tarczycy, hiperglikemia lub hipoglikemia, odwodnienie, hiponatremia, a nawet złamanie szyjki kości udowej.
Mniej charakterystyczne mogą być także wyniki badań dodatkowych, na przykład rzadziej obserwuje się uniesienie odcinka ST w EKG w ostrym zespole wieńcowym.
Dlatego w każdym przypadku pogorszenia stanu zdrowia potrzebne jest staranne zbadanie chorego, uzupełnione o niezbędne badania dodatkowe (do podstawowych należy zaliczyć morfologię krwi obwodowej, stężenie glukozy, kreatyniny, sodu i potasu oraz TSH w surowicy, badanie ogólne moczu, EKG).
Z powodu uogólnionego ograniczenia fizjologicznej rezerwy czynnościowej, ostra niewydolność jednego z układów może szybko prowadzić do rozwoju niewydolności wieloukładowej („efekt domina”) i gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia. Czynnikiem pogarszającymi rokowanie jest wystąpienie zespołu majaczeniowego.
Skuteczność opieki zdrowotnej nad osobą w starszym wieku, z wielochorobowością i wielonarządową patologią zależną od wieku, zależy od kompleksowego rozwiązywania problemów zdrowotnych i opiekuńczych, obejmujących świadczenia lekarskie, pielęgniarskie, rehabilitacyjne, psychologiczne, opiekuńcze, pomoc społeczną oraz wolontaryjną.
 
Dodano: 2017-09-28

Fragment pochodzi z książki

J. Duława (red. nauk.), Vademecum medycyny wewnętrznej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2015

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować