Okres pokwitania i jego zaburzenia

Na pojęcie pokwitania składa się zespół procesów dojrzewania, w czasie którego dziewczynka wchodzi w okres dojrzałości. Okres pokwitania zakończony jest osiągnięciem ostatecznego wzrostu osobniczego oraz pełnej dojrzałości płciowej.

Mechanizmy odpowiedzialne za inicjację procesu pokwitania nie są do chwili obecnej jeszcze w pełni wyjaśnione. Polegają one na uaktywnieniu osi podwzgórzowo-przysadkowo-jajnikowej. W wyniku tej aktywacji jajniki zaczynają wytwarzać hormony, których obecność warunkuje rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych, tzn. prawidłowy rozwój narządu rodnego (sromu, pochwy, trzonu macicy, a zwłaszcza jej błony śluzowej), sutków, owłosienia okolicy łonowej oraz pachowej. Należy zaznaczyć, że na długo przed okresem pokwitania zauważalne jest zwiększenie stężenia androgenów nadnerczowych. Wydaje się prawdopodobne, że to zwiększenie stężenia odgrywa istotną rolę w aktywacji niektórych procesów dojrzewania, a także jest czynnikiem biorącym udział w rozpoczęciu pojawiania się owłosienia wyżej wymienionych okolic.

Zmiany zachodzące w okresie pokwitania występują w określonej kolejności i w określonym czasie. Zazwyczaj pierwszym objawem rozpoczynającego się pokwitania jest pojawienie się zmian w obrębie rozwijających się gruczołów sutkowych. Zmiany te poprzedzają pojawienie się owłosienia łonowego i pachowego. Rozwój gruczołów sutkowych najczęściej poprzedza także wystąpienie pierwszej miesiączki (menarche) o ok. 2 lata.

Pierwsza miesiączka występuje najczęściej pomiędzy 11 a 14 rokiem życia. Pierwsze cykle miesiączkowe są zazwyczaj cyklami bezowulacyjnymi, z tego też powodu mogą być nieregularne. W okresie dojrzewania zmienia się także sylwetka ciała, w wyniku gromadzenia się tkanki tłuszczowej, głównie w okolicy bioder oraz wzgórka łonowego. Nadaje to sylwetce typowy kobiecy wygląd. Na ten okres przypada także największe tempo wzrostu ciała.

Zaobserwowano, że na okres rozpoczęcia procesów pokwitania mają istotny wpływ takie czynniki, jak: dziedziczność, klimat, odżywienie. Bardzo istotną rolę przypisuje się także wpływowi środowiska.

W razie wcześniejszego uczynnienia osi podwzgórze-przysadka-jajniki-nadnercza może wystąpić tzw. przedwczesne dojrzewanie płciowe. Objawia się ono rozwojem drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych oraz pojawieniem się miesiączkowania przed 9 rokiem życia. Należy szczególną uwagę zwrócić na pojawienie się u dziecka przedwcześnie nadmiernego, nietypowego owłosienia.

Opóźnione dojrzewanie płciowe natomiast charakteryzuje się brakiem drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych po 14 roku życia oraz brakiem miesiączkowania po 16 roku życia.

Najczęstszymi dolegliwościami występującymi w okresie dojrzewania u dziewcząt są zaburzenia miesiączkowania. Dotyczy to zwłaszcza długości trwania cyklu. Za prawidłowy przyjmujemy cykl, w którym odchylenia w długości jego trwania nie przekraczają 1-3 dni. Samo krwawienie powinno trwać od 3 do 5 dni, a szacowana utrata krwi nie powinna przekraczać 20-100 ml. Za nieprawidłowe przyjmujemy cykle o okresach międzymiesiączkowych krótszych niż 21 dni lub miesiączki rzadko występujące, o cyklach znacznie przekraczających 33 dni. Należy zwrócić także uwagę na zbyt skąpe i krótkotrwałe lub bardzo obfite, połączone z dużą utratą krwi, nieregularnie występujące krwawienia miesiączkowe.

Najcięższymi zaburzeniami miesiączkowania mogącymi powodować wiele zaburzeń ogólnoustrojowych są tzw. krwawienia młodocianych. Krwawienia te przebiegają niecyklicznie. Mają one charakter przewlekłych, obfitych, o charakterze krwotocznym i ponad 10 dni trwających miesiączek. Krwawienia nierzadko trwają miesiącami, tylko z niewielkimi przerwami i wykazują skłonność do nawrotów. Krwawienia o tak masywnym przebiegu mogą powodować znaczne pogarszanie ogólnego stanu zdrowia, a w najcięższym swoim przebiegu mogą stanowić nawet zagrożenie życia.

Jak wynika z powyższego, wszystkie objawy i dolegliwości występujące w okresie pokwitania u dziewcząt powinny być bacznie przez nie same obserwowane, a także przez ich matki, w celu wczesnego „uchwycenia”, diagnozowania i ewentualnego leczenia wszelkich nieprawidłowości, które mogą mieć wpływ na późniejsze życie – dojrzałej już kobiety. Z tego też powodu bardzo istotna jest więź rodzinna, ciepło i nieskrępowana szczerość dorastającej przyszłej kobiety. Z punktu psychologicznego jest to bardzo trudny okres, w którym łatwo można utracić zaufanie dorastającego dziecka. W takich sytuacjach niezbędna może okazać się pomoc wykwalifikowanego psychologa.