Niewydolność serca, niewydolność krążenia

Niewydolność krążenia, czyli nieprawidłowość krążenia krwi oraz pracy serca i naczyń, to przede wszystkim upośledzenie tłoczenia krwi przez serce. Mówi się wówczas o uogólnionej niewydolności krążenia. Jej przyczyną może być pierwotne uszkodzenie mięśnia sercowego. Prawidłowe tłoczenie krwi przez serce może być zakłócone na skutek wad zastawek – zaworów zapewniających właściwy przepływ krwi przez pompę (serce). Wady zaworów, ich nieszczelność lub zwężenie, upośledzają efektywność skurczów serca. Wady zastawkowe mogą być wrodzone (czasem wymagają operacji już niemowlęctwie) lub nabyte (np. w związku z chorobą reumatyczną serca). Niedostateczny przepływ krwi może być jednak również konsekwencją innych nieprawidłowości. Skuteczność pracy serca znacząco utrudnia jego niemiarowa, kulejąca czynność oraz nadciśnienie tętnicze, zwiększające jego obciążenie i zmuszające je do pompowania krwi pod zbyt wysokim ciśnieniem.

Miejscowa niewydolność krążenia może być wynikiem choroby tętnic, która przebiega ze zwężeniem ich światła – na przykład tętnic wieńcowych odżywiających serce czy tętnic dostarczających krew do mózgu lub kończyn.

Oczywiście, opisane nieprawidłowości układu krążenia są ze sobą wzajemnie powiązane. Miażdżycowe zwężenie lub zatkanie tętnic wieńcowych, zaopatrujących serce w tlen i składniki odżywcze, jest przyczyną uszkodzenia mięśnia sercowego, a czasem wręcz uniemożliwia jego czynność. Zmiany miażdżycowe w tętnicach doprowadzających krew do mózgu i kończyn wprawdzie nie pogarszają bezpośrednio krążenia ogólnego, ale bywają przyczyną ostrych incydentów udarowych lub niedokrwienia kończyn, utrudniającego chodzenie, a nawet – prowadzącego do obumarcia kończyny.

Objawy uogólnionej niewydolności krążenia są głównie konsekwencją gromadzenia się nawału krwi przed komorami serca, które nie nadążają z jej przepompowaniem. Przepełnienie przedsionków serca i żył oraz panujące w nich wzmożone ciśnienie prowadzą do powiększenia się wątroby i przechodzenia wody z naczyń do tkanek. Może się to objawiać dusznością, a czasem nawet ostrym obrzękiem płuc (stanem wysokiego zagrożenia), obrzękami na kończynach dolnych i w okolicy krzyżowej, a także wodobrzuszem. Zwykle oprócz tego chory łatwo się męczy i brakuje mu tchu, zwłaszcza w czasie niezbyt wielkiego wysiłku fizycznego (np. szybszego chodu).

Oczywiście, występowaniu niewydolności krążenia należy zapobiegać. Profilaktyka to przede wszystkim prowadzenie zdrowego trybu życia: niepalenie, zdrowa nietucząca dieta, redukcja nadwagi, umiarkowanie w używaniu alkoholu oraz aktywność fizyczna, zwłaszcza, jeśli prowadzi się siedzący tryb życia i pracy. U osób, u których występuje nadciśnienie lub cukrzyca, choroby te muszą być leczone jak najstaranniej, gdyż mogą stać się bezpośrednią lub pośrednią przyczyną niewydolności krążenia lub nasilać jej przebieg.

Wbrew oczekiwaniom, leki poprawiające kurczliwość mięśnia sercowego, np. glikozydy naparstnicy (zazwyczaj stosowana jest digoksyna), są umiarkowanie użyteczne w terapii niewydolności krążenia. Digoksyna jest natomiast używana głównie w celu zwolnienia nadmiernie szybkiej czynności serca i w niektórych zaburzeniach jego rytmu.

Najważniejszymi lekami w zwalczaniu niewydolności krążenia są środki moczopędne. Usuwają one z ustroju nadmiar wody, a także nadmiar (wiążącego wodę w tkankach) sodu (soli). Do leków moczopędnych należą: bardzo silnie działający – furosemid (także trochę obniża ciśnienie tętnicze), hydrochlorotiazyd (będący jednym z bardzo ważnych leków przeciwnadciśnieniowych), hygroton i nierzadko ostatnio stosowany – indapamid (na krajowym rynku lek ten jest dostępny pod nazwami handlowymi: Diuresin, Tertensif, Indapress, Indix, Ipress, Noliprel).

Leki moczopędne, a zwłaszcza furosemid, oprócz sodu usuwają z ustroju również potas. Czasem (nie zawsze) może więc być potrzebne uzupełnianie tego pierwiastka, najlepiej w postaci warzyw i owoców, a wyjątkowo – także w postaci preparatów farmaceutycznych. Hydrochlorotiazyd istnieje również w postaci preparatu złożonego (Tialorid), w skład którego wchodzi też lek zatrzymujący potas w ustroju. Trzeba również pamiętać, że spironolaktony (Verospiron, Spironol), zlecane czasem chorym z niewydolnością serca, usuwają z ustroju sód, ale zatrzymują potas. Podobnie, choć w mniejszym stopniu, zatrzymują potas powszechnie używane przeciw nadciśnieniu leki z grupy tzw. inhibitorów ACE, których nazwy międzynarodowe kończą się na „-pril” (np. enalapril).

Zawansowana niewydolność krążenia zmusza do ograniczenia aktywności fizycznej, nie trzeba jej jednak całkowicie unikać.