Obrzęki

Obrzęki są skutkiem zarówno zwiększenia przestrzeni wodnej śródnaczyniowej, jak i przedostawania się płynu wolnego z łożyska naczyniowego do przestrzeni pozanaczyniowej, międzykomórkowej.
Zwiększenie przestrzeni wodnej śródnaczyniowej może być następstwem tworzenia się zastoju, a więc i zwolnienia przepływu krwi (np. w niewydolności krążenia), lub też utrudnienia przesączania w kłębkach nerkowych (np. w chorobach nerek).
Zwiększenie przedostawania się płynu z łożyska naczyniowego do przestrzeni wodnej pozanaczyniowej jest następstwem wzmożonego przesączania płynu przez ściany naczyń włosowatych przy wzmożonym ciśnieniu hydrostatycznym w naczyniach lub zmniejszenia ciśnienia onkotycznego białek w łożysku naczyniowym w stosunku do tegoż ciśnienia w płynie pozakomórkowym.
Powstawaniu obrzęków – obok innych jeszcze czynników – sprzyja też wzrost ciśnienia hydrostatycznego w odcinku żylnym naczyń włosowatych.

Stąd też w zależności od tego, który z mechanizmów powstawania obrzęków dominuje, wyróżniamy:

●  obrzęki alergiczne,
●  obrzęki pochodzenia sercowego lub zastoinowego,
●  obrzęki pochodzenia nerkowego,
●  obrzęki w chorobach wątroby,
●  obrzęki charłacze (głodowe).

Obrzęki alergiczne

Obrzęki alergiczne, które mają zazwyczaj charakter ograniczony, powstają mniej lub bardziej przelotnie w następstwie reakcji alergicznej, np. po ukąszeniu przez komara, użądleniu przez pszczołę lub po spożyciu niektórych potraw (np. truskawek), które są dla danego organizmu alergenem wyzwalającym jego reakcję z przeciwciałami. Są one wynikiem przejściowego zwiększenia przepuszczalności naczyń włosowatych.
Obrzęki alergiczne stają się bezpośrednim zagrożeniem wtedy, gdy umiejscowią się głównie w obrębie głowy, a szczególnie języka, lub w krtani.

W domowym postępowaniu przedlekarskim w takich sytuacjach należy:

●  stosować zimne okłady lub przykładać zimne przedmioty metalowe na miejsce reakcji alergicznej, jeżeli, oczywiście, jest ono dostępne,
●  podać jednorazowo preparaty przeciwalergiczne, np. u dorosłych 1 tabletka preparatu Clemastinum lub 1 tabletka preparatu Calcium albo Satural po rozpuszczeniu; dzieciom powyżej 1 roku 1/4 tabletki preparatu Calcium lub 1/2 do 1 porcji (zależnie od wieku) preparatu Satural po rozpuszczeniu w 1/4 szklanki letniej wody, lub 1/2 łyżeczki sir. Clemastinum, lub 1 łyżeczka sir. Diphergan,
●  udać się wraz z osobą poszkodowaną do lekarza, zwłaszcza gdy objawy są gwałtowne i reakcja alergiczna dotyczy górnej części tułowia, aby skrócić maksymalnie czas uzyskania pomocy lekarskiej.

Obrzęki pochodzenia nerkowego

Zwiększenie objętości krwi krążącej w następstwie zmniejszonego przesączania lub nasilenie zwrotnego wchłaniania wody w nerkach może być przyczyną tego typu obrzęków. Prowadzi to do zmniejszenia ilości wydalanego moczu. Obrzęki tego typu mogą też być skutkiem zmniejszenia ciśnienia onkotycznego (zależnego od stężenia białka w osoczu krwi) w następstwie nadmiernej, niefizjologicznej utraty tego białka do moczu, np. w zespole nerczycowym.
Cechą charakterystyczną obrzęków z powodu upośledzenia przesączania w chorobach nerek jest to, że występują lub nasilają się zazwyczaj w ciągu nocy, tzn. uwydatniają się szczególnie rano (na twarzy, w okolicy powiek), a następnie stopniowo ustępują w ciągu dnia.

Domowe przeciwdziałanie ich występowaniu polega na:

●  zapobieganiu wszelkim chorobom narządu moczowego,
●  systematycznym, dokładnym leczeniu stwierdzanych stanów chorobowych tego narządu, w tym także zakażeń i stanów zapalnych dróg moczowych,
●  ograniczeniu ilości wypijanych płynów.

Obrzęki pochodzenia sercowego lub zastoinowego

Najczęstszym podłożem obrzęków pochodzenia sercowego lub zastoinowego jest niewydolność krążenia, zwłaszcza serca, upośledzająca odpływ krwi z obwodu do serca prawego, co doprowadza do zastoju w głównym łożysku żylnym. Konsekwencją tego jest podwyższenie ciśnienia żylnego i powstawanie przesięków płynu w następstwie przepuszczalności ścian naczyń oraz zmniejszenia ciśnienia onkotycznego osocza na skutek upośledzonej czynności białkotwórczej wątroby w wyniku m.in. wspomnianego zastoju żylnego w jej obrębie. Obrzęki tego typu wykazują bardzo dużą zależność od położenia ciała. U chorych leżących lokalizują się w okolicy krzyżowo-lędźwiowej, a u chorych chodzących powstają najpierw w okolicy kostek, na podudziach i stopniowo wyżej na nogach itd.
Cechą charakterystyczną obrzęków pochodzenia sercowego lub zastoinowego jest jeszcze to, że u chorych chodzących nasilają się one w ciągu dnia, a w nocy – zwłaszcza w początkowym okresie – ustępują.

W domowym postępowaniu przedlekarskim, zmierzającym do ograniczenia obrzęków pochodzenia sercowego lub zastoinowego, należy:

●  ograniczyć chodzenie w ciągu dnia, zwłaszcza jeśli powoduje ono uczucie męczenia się i zadyszkę,
●  ograniczyć siedzenie ze spuszczonymi w dół nogami, zwłaszcza na siedzeniach twardych (uciskających nogi ostrym kantem), aby w ten sposób eliminować zastój krwi spowodowany przez utrudnienie jej odpływu,
●  ograniczyć ilość spożywanej soli, która sprzyja zatrzymywaniu się wody w łożysku naczyniowym,
●  ograniczyć ilość wypijanych płynów, aby nie zwiększać objętości krwi krążącej,
●  przyjmować kilkakrotnie w ciągu dnia (przez pół do przynajmniej jednej godziny) pozycję leżącą w celu przeciwdziałania zastojowi i tworzeniu się obrzęków w kończynach dolnych,
●  układać w czasie leżenia stopy i podudzia nieco wyżej, aby ułatwiać odpływ krwi z kończyn dolnych i przeciwdziałać wpływom hydrostatycznym sprzyjającym tworzeniu się obrzęków, zwłaszcza w przewlekłej niewydolności krążenia.
Wszelkie inne postępowanie przeciwobrzękowe musi być związane z dokładnym określeniem przyczyny obrzęków, czyli ukierunkowane przyczynowo, po zbadaniu chorego przez lekarza.
Obrzęki w chorobach wątroby
Mechanizmy powstawania obrzęków w chorobach wątroby są różnorodne. Na ich tworzenie się mają wpływ: upośledzona czynność wątroby w zakresie syntezy białek niezbędnych dla zachowania prawidłowego (przeciwobrzękowego) ciśnienia onkotycznego, obserwowana zwłaszcza w chorobach przewlekłych wątroby, zwiększona przepuszczalność naczyń włosowatych (zwłaszcza w chorobach zapalnych wątroby), zaburzona przy uszkodzonej wątrobie gospodarka sodem, sprzyjająca zaleganiu sodu, a tym samym wody w łożysku naczyniowym, i wreszcie utrudnienie odpływu krwi w stanach marskich wątroby, powodujące nadciśnienie w łożysku naczyniowym przedwątrobowym, które sprzyja nie tylko tzw. obrzękom obwodowym, ale także i tworzeniu się płynu przesiękowego w jamie otrzewnowej.

W domowym postępowaniu przedlekarskim wskazane jest:

●  ograniczenie wysiłku w celu eliminowania ewentualnej nakładającej się niewydolności krążenia na niewydolność wątroby,
●  stosowanie diety oszczędzającej oraz wzmacniającej czynność wątroby,
●  zażywanie leków wzmacniających czynność komórek wątrobowych,
●  zażywanie witamin.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Stąd też w zależności od tego, który z mechanizmów powstawania obrzęków dominuje, wyróżniamy:Obrzęki alergiczneW domowym postępowaniu przedlekarskim w takich sytuacjach należy:Obrzęki pochodzenia nerkowegoDomowe przeciwdziałanie ich występowaniu polega na:Obrzęki pochodzenia sercowego lub zastoinowegoW domowym postępowaniu przedlekarskim, zmierzającym do ograniczenia obrzęków pochodzenia sercowego lub zastoinowego, należy:W domowym postępowaniu przedlekarskim wskazane jest:Źródło

Zobacz także