Zmiany nowotworowe w układzie oddechowym

Rak oskrzela występuje ostatnio coraz częściej. Wśród udowodnionych jednoznacznie czynników sprzyjających powstawaniu raka oskrzeli należy wymienić palenie tytoniu. Nikotyna, powodując pobudzenie gruczołów śluzowych do wytwarzania śluzu, sprzyja przewlekłym nieżytom oskrzeli, które sprawiają, że nabłonek migawkowy na skutek jakby „topienia się w śluzie” nie może spełniać właściwie swej roli oczyszczającej drogi oddechowe z różnorakich pyłów i zanieczyszczeń, które wnikają podczas oddychania. Wprowadzone do dróg oddechowych przyklejają się zatem na dłuższy czas do błony śluzowej oskrzela i drażnią zarówno mechanicznie, jak i chemicznie, przyczyniając się w sprzyjających okolicznościach do rozrostu nowotworowego.

Rozrastający się ze zmienionego nabłonka oskrzela nowotwór może wrastać zarówno do oskrzela, powodując postępujące zwężenie jego światła, jak również w otaczającą go tkankę płucną skutkując pogłębiającym się ograniczeniem przestrzeni (tkanki), w której dokonuje się zasadnicza wymiana gazowa. Stosunkowo szybko daje przerzuty do sąsiadujących węzłów chłonnych okołooskrzelowych i węzłów chłonnych śródpiersia oraz do innych narządów organizmu (wątroba, nerki, kości itp.).

Objawy. Wrastając do światła oskrzela może początkowo nie dawać żadnych objawów, a jeśli już daje, to:

●  najwcześniejszym zazwyczaj jego objawem jest suchy kaszel,

●  później dołącza się odpluwanie krwawej plwociny o wyglądzie galaretki malinowej,

●  następnie duszność – jako wyraz znaczniejszego już zwężenia światła oskrzela,

●  w dalszym etapie może dołączać się wysięk do jamy opłucnej.

Na skutek tego zwężenia dochodzi do gorszej wentylacji określonej części płuca i rozwoju niedodmy. Niedodma sprzyja zazwyczaj powikłaniom zapalnym w jej obszarze, a nawet tworzeniu się w ich obrębie ropni.

Rozpoznanie. Ustalenie ostatecznego rozpoznania wymaga obserwacji szpitalnej, badań radiologicznych klatki piersiowej i cytologicznego badania plwociny. Rozstrzygające jest badanie bronchoskopowe dróg oddechowych i histopatologiczne badanie wycinków z podejrzanych miejsc.

Leczenie. W zależności od lokalizacji i okresu choroby jest chirurgiczne bądź chemiczne. Wczesne ustalenie rozpoznania i wczesne podjęcie właściwego leczenia dają szansę wyleczenia.

Zapobieganie. Polega przede wszystkim na ogólnej profilaktyce nowotworowej (patrz rozdz. 25 – Choroby nowotworowe) oraz niepaleniu – zarówno czynnym, jak i biernym – tytoniu. Uważa się bowiem, że ponad 50% raków oskrzela u osób niepalących pochodzi z tzw. palenia biernego.

Jego cechą jest lokalizacja obwodowa w płucu, powolny rozrost i rzadkie, pojedyncze ogniska przerzutowe.

Opisane zmiany pierwotne w płucach należy odróżnić od wtórnych przerzutowych ognisk nowotworowych do płuc z ogniska pierwotnego, zlokalizowanego poza narządem oddechowym (np. żołądek, wątroba, gruczoł krokowy). Nowotwory przerzutowe płuc są częstsze niż pierwotne.

Rozpoznanie. W przypadku pierwotnego raka płuc jest trudne. Wymaga niekiedy dłuższej obserwacji szpitalnej, seryjnych badań radiologicznych, cytologicznych itd.

Postępowanie terapeutyczne i profilaktyczne. Jest analogiczne jak w przypadku raka oskrzela. Jeszcze raz należy podkreślić, że wczesne ustalenie rozpoznania i wczesne podjęcie właściwego leczenia dają szansę wyleczenia.

Nowotwory opłucnej – podobnie jak w płucach – mogą mieć charakter zmian pierwotnych lub – częściej – wtórnych.

Pierwotne nowotwory opłucnej to zwykle rzadko występujący śródbłoniak opłucnej, czyli nowotwór rozrastający się ze zmienionych komórek śródbłonka wyścielającego jamę opłucnej. Niekiedy występują inne typy komórkowe.

Objawy. Śródbłoniak opłucnej objawia się zazwyczaj bólem w klatce piersiowej, stanami gorączkowymi, niekiedy kaszlem, prawie zawsze krwistym i dość szybko narastającym płynem wysiękowym w jamie opłucnej (w osadzie płynu można spotkać komórki nowotworowe), utratą łaknienia oraz postępującym ogólnym osłabieniem i ubytkiem masy ciała.

Rozpoznanie. Jest możliwe na podstawie badania radiologicznego klatki piersiowej, wykazującego płyn w jamie opłucnej, stwierdzenia krwistego charakteru płynu, a przede wszystkim charakterystycznych komórek nowotworowych w jego osadzie.

Leczenie. Stosuje się chemioterapię oraz środki dostosowane do ogólnego stanu chorego i objawów choroby.

Wtórne nowotwory opłucnej są znacznie częstsze od pierwotnych. Obecnie powszechnie uważa się, że prawie każdy guz nowotworowy dający przerzuty może zająć opłucną, np. rak sutka, gruczołu tarczowego, jajnika, żołądka, oskrzela. Możliwe jest też przeniknięcie nowotworu z sąsiadującego ogniska pierwotnego (ściana klatki piersiowej, płuco).

Zapobieganie. W profilaktyce śródbłoniaka opłucnej zaleca się unikanie kontaktu z azbestem. Stąd konieczność likwidacji azbestu we wszelkich technologiach płyt i urządzeń, z którymi bezpośredni bądź pośredni kontakt (np. pył) mógłby mieć człowiek.