Niepokojące objawy związane z oddawaniem moczu przez dzieci

Zdrowe dziecko oddaje mocz bez żadnych niepokojących objawów. Ilość i częstość oddawania moczu zależą od wielu czynników, m.in. od ilości przyjmowanych płynów, potliwości dziecka, jego diety, oraz od skomplikowanych czynników „wewnętrznych”, zależnych od funkcji nerek. W tekście omówiono te nieprawidłowe objawy występujące przy oddawaniu moczu (mikcji), które wymagają konsultacji lekarskiej.
Do najczęstszych zaburzeń związanych z oddawaniem moczu przez dzieci należą: ból w czasie mikcji, zmiany ilości moczu (skąpomocz, częstomocz, wielomocz) i nieprawidłowa barwa moczu.

Ból przy oddawaniu moczu

Najczęściej dziecko wskazuje jako lokalizację bólu dół brzucha bądź krocze. Nie chce siadać na nocnik lub muszlę klozetową, broniąc się przed bólem. W przypadku niemowląt objawem bólu przy oddawaniu moczu jest niepokój o różnym nasileniu. Dobrze obserwująca swoje niemowlę matka jest czasem w stanie określić, że „niemowlę płakało, a za chwilę pieluszka była mokra”. W dobie pampersów skojarzenie ze sobą tych dwóch obserwacji jest jednak trudniejsze.
Najczęściej u dziecka występuje ból pęcherza, który może promieniować do cewki moczowej. Ból zazwyczaj mija po oddaniu przez dziecko moczu. Jednak przy trudnościach z opróżnianiem pęcherza może być bardzo dotkliwie odczuwany. Przyczyną bólu jest najczęściej zwężenie szyjki pęcherza, zastawka cewki moczowej, kamienie w pęcherzu, ciało obce w cewce moczowej (czasem „dla zabawy” dzieci wkładają sobie różne przedmioty do cewki moczowej), u nastolatków może to być również objaw masturbacji.
Bóle występujące u dziecka przy oddawaniu moczu nasilają się w trakcie opróżniania pęcherza i powodują, że dziecko przerywa mikcję lub się przed nią broni. Ból jest bardzo nieprzyjemny, starsze dzieci określają go jako „ból na końcu siusiania”. Ten typ bólu występuje przy stanie zapalnym pęcherza moczowego. Mogą mu towarzyszyć kurczowe, napadowe bóle brzucha.
Ból umiejscowiony w cewce moczowej, opisywany przez dziecko jako pieczenie „w trakcie siusiania”, jest objawem stanu zapalnego cewki, np. w przypadku stulejki (zwężenia napletka) u chłopców lub w tzw. załupka. Tą drugą nazwą określa się stan zapalny napletka odciągniętego poza główkę prącia. Wskutek podrażnienia, a następnie stanu zapalnego, napletka nie da się wówczas z powrotem „ściągnąć”.
Przed wizytą u lekarza rodzice mogą pomóc dziecku zmniejszyć nasilenie bólu przy oddawaniu moczu, stosując ciepły okład na podbrzusze, kąpiel w ciepłej wodzie lub sadzając malca na nocnik z ciepłą wodą. Woda nie może być jednak zbyt ciepła, ponieważ tkanki krocza są delikatne i łatwo może dojść do ich poparzenia.

Dziecko oddaje za mało moczu (skąpomocz)

Na objętość wydalanego moczu ma wpływ wiele czynników. Dla przykładu, dziecko, które dużo się poci i nie pije dostatecznej ilości płynów (ma to miejsce w czasie upałów), oddaje mniej moczu i nie należy tego traktować jako objawu choroby.
Ilość moczu oddawanego w ciągu doby zależy od wieku dziecka i kształtuje się następująco:
– do 2. dnia życia – 30-60 ml,
– 3.-10. dzień życia – 100-300 ml,
– 10. dzień życia – 2. miesiąc – 250-450 ml,
– 2-12 miesięcy – 400-500 ml,
– 1 rok-3 lata – 500-600 ml,
– 3-5 lat – 600-700 ml,
– 5-8 lat – 650-1000 ml,
– 8-14 lat – 800-1400 ml,
– powyżej 14 lat – 1000-1600 ml.
O prawdziwym skąpomoczu mówimy, gdy nerki wytwarzają mniejsze niż normalnie ilości moczu. Dzieje się tak przy:
– niewydolności krążenia, po ciężkim krwawieniu, np. urazie komunikacyjnym lub innym urazie połączonym z krwotokiem,
– niektórych zatruciach, np. aspiryną, muchomorami, gentamycyną,
– ciężkim odwodnieniu u dziecka, spowodowanym biegunką, wymiotami,
– wysokiej gorączce, zwłaszcza, gdy dziecko nie otrzymuje dostatecznej ilości płynów,
– uszkodzeniu nerek w procesach zapalnych, zespole nerczycowym, w następstwie ciężkich zakażeń,
– gdy dochodzi do zaburzeń odpływu moczu przy jego prawidłowym wytwarzaniu w nerkach.
Najczęstszą przyczyną zaburzeń odpływu moczu u dzieci jest wada wrodzona moczowodów, pęcherza lub cewki moczowej. Przepełniony pęcherz daje objawy „guza” podbrzusza, zaś dotkliwy ból pęcherza powoduje, że dziecko jest bardzo niespokojne.
Odpływ moczu może być również utrudniony wskutek zablokowania moczowodu lub cewki moczowej kamieniem nerkowym (na szczęście kamienie rzadko występują u dzieci) lub guzem uciskającym pęcherz z zewnątrz.
Dość często dzieci mają „skąpomocz”, który w rzeczywistości jest zatrzymaniem oddawania moczu na tle psychogennym – dzieci „wstydzą się siusiać”. Takim zachowaniom sprzyja pobyt w szpitalu, długa podróż pociągiem, pójście do przedszkola lub szkoły. Należy pamiętać, że przedłużający się stan utrudnionego odpływu moczu może doprowadzić u dziecka do uszkodzenia nerek.

Dziecko oddaje dużą ilość moczu (wielomocz)

W przypadku podejrzenia występowania u dziecka wielomoczu zasadniczą sprawą jest jego odróżnienie od częstomoczu. Częstomocz to częste oddawanie minimalnych lub małych ilości moczu. Matki często mówią wówczas, że „dziecko biega do ubikacji, albo siada na nocnik i nic, lub oddaje kilka kropli moczu”. Natomiast wielomocz to oddawanie moczu w ilościach przewyższających (czasem wielokrotnie) normę dla określonej grupy wiekowej. Zwykle wielomoczowi towarzyszy wzmożone pragnienie. Najczęściej wymienione objawy występują w cukrzycy dziecięcej. Mogą one pozostawać niezauważone przez otoczenie kilkanaście dni, zwłaszcza u starszego dziecka, które samo kupuje sobie w szkole płyny do picia. Powyższe objawy oraz wyraźne chudnięcie dziecka powinny być dla rodziców wskazaniem do pilnej wizyty u lekarza.
Chorobą rzadko występującą w wieku dziecięcym, a mogącą przebiegać z wielomoczem, jest tzw. moczówka prosta. Może ona mieć swoje źródło w nerkach. Jest to choroba dziedziczna, objawiająca się już u niemowlęcia. Gdy nie jest w porę rozpoznana i właściwie leczona, może spowodować objawy ciężkiego odwodnienia, drgawki, gorączkę. Kiedy przyczyną moczówki jest brak produkcji w przysadce mózgowej hormonu odpowiedzialnego za zagęszczanie moczu, objawy pojawiają się w późniejszym wieku. Poza wielomoczem dziecko ma bardzo duże pragnienie, wypija nawet 4-10 litrów płynów na dobę, moczy się w nocy, ma suchą skórę, bardzo mało się poci. Mocz dziecka jest jasny, niekiedy – bezbarwny. Moczenie dzienne i nocne to również nieprawidłowe objawy ze strony układu moczowego – tej kwestii poświęcony został osobny artykuł.

Barwa moczu

Prawidłowa barwa moczu świeżo oddanego przez dziecko jest żółta, jasna. Po śnie nocnym może być nieco ciemniejsza. Mocz stojący w słoiku w zimnym pomieszczeniu mętnieje wskutek wytrącania się składników mineralnych i nie należy traktować tego jako wskaźnika choroby. Typowe jest również występowanie na powierzchni moczu żółtej piany przy wstrząsaniu naczynia, w którym się on znajduje.
Mocz bezbarwny może występować przy wielomoczu. Natomiast mleczno-mętno-żółta barwa moczu może świadczyć o zwiększonej ilości śluzu, leukocytów lub składników mineralnych. Może również wskazywać na istnienie zakażenia układu moczowego lub zwiększone wydalanie soli moczanowych albo fosforanowych. U niemowlęcia dość często (ale nie przy każdym oddaniu moczu) na pieluszce widoczna jest niewielka ilość pomarańczowej wydzieliny – są to moczany. Ich obecność nie jest powodem do niepokoju.
Najczęstszą przyczyną zmian zabarwienia moczu od koloru pomarańczowego do brunatnego jest jego zagęszczenie występujące w długotrwałej gorączce oraz przy masywnym rozpadzie krwinek czerwonych, tzw. hemolizie. U noworodka ma to miejsce przy intensywnej żółtaczce, u starszych dzieci – przy hemolizie spowodowanej chorobami genetycznymi oraz pewnymi rodzajami zatruć przebiegających z rozpadem krwinek.
Zdecydowanie czerwony kolor moczu towarzyszy najczęściej obecności krwi w moczu. Intensywność zabarwienia zależy od ilości krwi. Przyczyną krwiomoczu może być krwotoczne zapalenie pęcherza, urazy cewki moczowej, kamica moczowodów. Mocz przybiera czerwone zabarwienie także wtedy, gdy zawiera w swoim składzie nie tyle krwinki, co hemoglobinę (czerwony barwnik krwinek). Sytuacja taka może dotyczyć dzieci po ciężkich oparzeniach, pourazowych zmiażdżeniach mięśni, anemiach hemolitycznych, zatruciu naftaliną (w tym przypadku mocz zostawiony na pewien czas przybiera kolor czarny).
Znajomość wpływu niektórych leków i pokarmów na zabarwienie moczu pozwoli uniknąć rodzicom niepotrzebnego stresu. I tak – czerwone zabarwienie moczu może wystąpić u dziecka przyjmującego kwas salicylowy (aspiryna, polopiryna, sachol), rifampicynę (antybiotyk stosowany w leczeniu gruźlicy i jej zapobieganiu, gdy w otoczeniu dziecka jest dorosły chory na gruźlicę), adriamycynę (cytostatyk stosowany m.in. w leczeniu białaczki). Czerwone zabarwienie moczu może wystąpić także po spożyciu buraczków, malin.
Czerwone zabarwienie moczu towarzyszy również rzadko występującej dziedzicznej chorobie, zwanej porfirią. W napadowej porfirii mają miejsce silne, napadowe bóle brzucha; może wystąpić również porażenie kończyn. Natomiast w typie wrodzonym porfirii objawy występują od pierwszych tygodni życia. Oprócz czerwonego zabarwienia moczu stwierdza się nadwrażliwość na światło, manifestującą się występowaniem pęknięć skory i następowych blizn; czerwone zabarwienia mają też zęby chorego dziecka.
Przy leczeniu furaginą oraz preparatami witamin z grupy B, zwłaszcza B2, mocz dziecka może mieć intensywnie żółty kolor, barwiąc bieliznę osobistą czy pieluszki. Ciemnobrązowy mocz może natomiast występować u dziecka z zapaleniem wątroby, w żółtaczce miąższowej lub zaporowej – rzadko występującej u dzieci.
Wiedza na temat nieprawidłowych objawów „związanych z moczem” jest istotna, ponieważ umożliwia odróżnienie choroby od objawów niechorobowych. Dobrym przykładem tych ostatnich jest czerwono zabarwiony mocz po spożyciu buraczków ćwikłowych!

Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Grażyna Słodek, specjalista pediatrii

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować