Bóle brzucha u dzieci przedszkolnych i młodzieży

Najważniejszym wyzwaniem diagnostycznym, tak dla lekarza, jak i dla rodziców dziecka, jest prawidłowe określenie ich charakteru. Nie zawsze bowiem bóle brzucha są objawem choroby somatycznej („cielesnej”) – mogą być również wynikiem istniejących u dziecka problemów psychologicznych.
Ostry ból brzucha u dzieci w wieku przedszkolnym może być wynikiem (według częstości występowania):
– wgłobienia jelita;
– zapalenia wyrostka robaczkowego,
– urazu – tu bardzo ważny wywiad!,
– wad rozwojowych,
– nowotworów.
Ostry ból brzucha u dzieci w wieku szkolnym i młodzieży może być spowodowany (według częstości występowania):
– zapaleniem wyrostka robaczkowego,
– urazem,
– uchyłkiem krętniczym Meckela,
– nowotworami (mogą prowadzić do wgłobienia jelita),
– chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy,
– atakiem kolki nerkowej,
– skrętem jądra,
– torbielą jajnika,
– ciążą pozamaciczną.
U nastoletnich dziewcząt nie należy zapominać o uwzględnieniu w wywiadzie możliwości ciąży – rodzice i lekarz nie powinni zadawać pytania wprost, lecz uzyskać informacje o terminie ostatniej miesiączki. W tej grupie wiekowej obowiązują te same zasady rozpoznawania przyczyny bólów brzucha, jak w wypadku małych dzieci.
U dzieci przedszkolnych i szkolnych dużym problemem zdrowotnym są przewlekłe bóle brzucha, które stanowią 9-15% dolegliwości bólowych występujących w tej grupie wiekowej. Przewlekły ból brzucha to taki, który trwa co najmniej 2 miesiące (wg niektórych lekarzy – dłużej niż miesiąc). Jest on często mylony z nawracającym bólem brzucha, który cechuje się występowaniem co najmniej 3 epizodów bólu w ciągu ostatnich 2 miesięcy, przy czym są to epizody na tyle poważne, że wpływają na normalną aktywność dziecka. Nie powinno się natomiast określać mianem „nawracającego” bólu brzucha związanego ze stresem, bólu czynnościowego i psychogennego.
Najczęstszą przyczyną przewlekłego bólu brzucha są zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego. Jednak można na nią wskazywać dopiero po wykluczeniu innych, tzw. organicznych, przyczyn bólów brzucha (tło infekcyjne lub metaboliczne). Czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego to stany kliniczne, w przebiegu których – zależnie od wieku dziecka – stwierdza się, zmienne kombinacje przewlekłych lub nawracających dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, których nie można wytłumaczyć nieprawidłowościami anatomicznymi, biochemicznymi (w badaniach dodatkowych krwi i moczu) lub w badaniu ultrasonograficznym (USG). Uważa się, że okres ostrej fazy to ból trwający mniej więcej 4 tygodnie. Jako przewlekły traktuje się go dopiero po kolejnych 4 tygodniach – stąd czasem ostateczne rozpoznanie można postawić dopiero po 2 miesiącach.
Alarmujące objawy związane z przewlekłym bólem brzucha to:
– przewlekający się ból w prawym górnym lub dolnym kwadrancie brzucha lub ból zlokalizowany dalej od pępka,
– zaburzenia połykania lub bolesne połykanie,
– przewlekające się wymioty lub wymioty z krwią,
– biegunka występująca w nocy,
– ból brzucha, który budzi dziecko w nocy,
– promieniowanie bólu do barku, pleców lub kończyn dolnych,
– objawy ogólne (niewyjaśniona gorączka, chudnięcie, zahamowanie wzrostu lub jego przyspieszenie, opóźnione dojrzewanie płciowe, bóle stawów, wiek poniżej 4 lat lub powyżej lat 15),
– w wywiadzie rodzinnym – nieswoiste zapalenia jelit, choroba trzewna, choroba wrzodowa, choroby układowe, np. stawów.
Możliwe przyczyny organiczne nawracających bólów brzucha u dzieci w omawianej grupie wiekowej i charakterystyczne dla nich objawy, to:
– choroba Hirschprunga – typowe to twarde, zbite masy kałowe, oddawane nawet co 2 tygodnie;
– choroba wrzodowa – typowy ból w nadbrzuszu, często na czczo i w nocy;
– zapalenia jelit – ubytek masy ciała, biegunka, krew w stolcu;
– choroba refluksowa – wymioty, zgaga;
– nieprawidłowy zwrot jelit – wymioty podbarwione żółcią;
– przepuklina pachwinowa – obecność bolesnego guzka w pachwinie;
– zapalenie wątroby – żółtaczka, pobolewania wątroby z jej powiększeniem;
– kamica pęcherzyka żółciowego – żółtaczka, bolesność pod prawym łukiem żebrowym;
– kamica układu moczowego – ból w okolicy lędźwiowej, promieniowanie bólu do pachwiny;
– torbiel jajnika – ból w podbrzuszu;
– cukrzyca – ubytek masy ciała, wzmożone pragnienie, duża ilość oddawanego moczu.

Kryteria diagnostyczne czynnościowego bólu brzucha u dzieci:

– ból występuje epizodycznie lub ciągle,
– nie ma wystarczających kryteriów, by rozpoznać inną przyczynę bólu,
– brak objawów wskazujących na organiczną przyczynę dolegliwości.
W tym zespole objawów występują często dodatkowo bóle głowy, kończyn, zaburzenia snu, pogorszenie codziennej aktywności.
A oto sytuacje, w których można podejrzewać psychosomatyczne podłoże bólów brzucha:
– początek nawracającego bólu jest związany lub nasila się w związku z negatywnym przeżyciem,
– ból utrzymuje się razem z trwaniem negatywnego przeżycia,
– po ustąpieniu stresu ból zmniejsza się lub ustępuje,
– przed postawieniem diagnozy dziecko wymaga co najmniej rocznej obserwacji,
– rodzice, pacjent i lekarz zgadzają się z diagnozą.
Ten rodzaj bólu brzucha stanowi około 10-15% przypadków nawracających dolegliwości bólowych i jest związany ze stresową sytuacją rodzinną, szkolną, rówieśniczą (niestabilność rodziny, rozwód rodziców, alkoholizm, przemoc rodzinna i szkolna, wykorzystywanie seksualne dziecka, złe warunki bytowe, brak akceptacji ze strony rówieśników).
Rodzice często już przy pierwszej wizycie żądają specjalistycznych badań dodatkowych (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny). Jednak należy podkreślić, że żadne badanie dodatkowe nie zastąpi badania lekarskiego, w skład którego wchodzi przede wszystkim dokładny wywiad oraz umiejętność różnicowania objawów przez lekarza oraz rodziców. Badania dodatkowe są natomiast niewątpliwie bardzo pomocne w diagnostyce różnicowej i ustaleniu ostatecznego rozpoznania.

Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Grażyna Słodek, specjalista pediatrii

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować