Zespół nabytego upośledzenia odporności (AIDS)

Cały świat jest zaniepokojony wzrostem zachorowań na AIDS. Postępy w medycynie doprowadziły do zrozumienia mechanizmów zakażenia, sposobów rozwoju choroby, ale skuteczność zapobiegania rozprzestrzenianiu się jest różna w różnych grupach zwiększonego ryzyka.
AIDS jest to nabyty zespół upośledzenia odporności, którego skrót (AIDS) pochodzi od pierwszych liter nazwy angielskiej: (A)cquired (I)mmune (D)eficiency (S)yndrome.
Przyczyny zakażenia. Czynnikiem chorobotwórczym AIDS jest wirus niedoboru odporności (HIV).
Wyizolowano dwa podtypy wirusa: HIV-1 – częściej występujący m.in. w Ameryce Północnej i Europie, oraz HIV-2 występujący głównie w Afryce i Azji.
Wirus łatwo podlega inaktywacji przy użyciu detergentów, środków zawierających chlor, podczas ogrzewania lub suszenia.
Zakażenie następuje głównie przez krew, np. przez wstrzyknięcie lub przetoczenie krwi osoby zakażonej (np. narkomani stosujący narkotyki dożylnie) lub przetoczenie tzw. produktów krwiopochodnych. Innym źródłem infekcji mogą być nieodpowiednio odkażone nożyki do golenia, cążki czy narzędzia fryzjerskie. Możliwe jest również zakażenie wertykalne – wewnątrzmaciczne, okołoporodowe oraz przez karmienie piersią, a także podczas stosunków seksualnych. Uważa się, że zakażeniu HIV sprzyjają choroby przenoszone drogą płciową, co wynika ze znacznie łatwiejszej penetracji tkanek przez wirusa przez uszkodzoną błonę śluzową. Obecność niektórych infekcji (np. zakażenie wirusem zapalenia wątroby) również może sprzyjać zakażeniu HIV.
W codziennych kontaktach, przy braku tzw. wrót zakażenia (bez naruszania ciągłości skóry lub błon śluzowych), np. przez zwykły towarzyski pocałunek, zwyczajowe podanie ręki, wspólne używanie naczyń i nakryć stołowych, kichanie czy kaszel, kąpiel we wspólnej wannie czy basenie kąpielowym, wspólne używanie ubikacji, przebywanie w publicznych środkach komunikacji, ukąszenie przez owada itp., zakażenie HIV jest praktycznie niemożliwe. Następuje dopiero wówczas, gdy przez wspomniane wrota zakażenia przeniesiona zostanie odpowiednia ilość wirusa HIV wprost do krwi. Stężenie wirusa HIV w innych wydzielinach czy wydalinach człowieka, np. w ślinie, plwocinie, łzach, jest na tyle niewielkie, że zakaźność jest praktycznie żadna.
Przebieg zakażenia HIV. Po wniknięciu do ustroju wirus dostaje się do krwi i rozpoczyna się jego namnażanie. Jest to pierwszy okres zakażenia HIV, nazywany fazą inkubacji. Trwa on różnie długo – od paru dni do kilku miesięcy, zwykle jednak ok. 3 tygodni. Najczęstsze objawy tego okresu to uczucie ogólnego osłabienia, łatwe męczenie się, bóle głowy, mięśni i stawów, zapalenie gardła, wysypka umiejscowiona najczęściej na twarzy i tułowiu, niekiedy na kończynach, powiększenie węzłów chłonnych. Często występują zmiany wrzodziejące w jamie ustnej, przełyku i okolicach narządów płciowych. Charakterystyczne dla tego okresu są również nawracające stany podgorączkowe i gorączkowe, półpasiec, poty nocne i przewlekające się biegunki. Nierzadko dochodzi do znacznej utraty masy ciała. W niewielkim procencie przypadków pierwszymi objawami zakażenia HIV mogą być objawy ze strony układu nerwowego w postaci zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Po ustąpieniu ostrych objawów zakażenie przechodzi w fazę utajenia. W tym okresie w zasadzie nie występują żadne dolegliwości, osoba zakażona czuje się dobrze. Nadal jednak utrzymują się i postępują zaburzenia układu odpornościowego, towarzyszące namnażaniu się wirusa.
Kolejny okres to faza przetrwałego uogólnionego powiększenia węzłów chłonnych – może trwać nawet do 10 lat. Mimo że nie występują objawy, wirus intensywnie namnaża się w węzłach chłonnych. Dochodzi do powiększenia różnych grup węzłów chłonnych, czasem z jednoczesnym powiększeniem wątroby czy śledziony. Węzły są różnej wielkości – od drobnych, twardych i niebolesnych do bardzo dużych, bolesnych i asymetrycznych. Zmiany stwierdzane w tym okresie często zanikają, aby pojawić się ponownie. W tej fazie osoby zakażone stanowią szczególne niebezpieczeństwo dla osób zdrowych, często bowiem same nie zdają sobie sprawy z istnienia u nich zakażenia HIV.
Trzy pierwsze fazy zakażenia wiążą się ze stale zmiejszającą się, aczkolwiek jeszcze wydolną do spełniania swych funkcji, liczbą limfocytów.
AIDS jest czwartą fazą zakażenia HIV, charakteryzującą się dalszym sukcesywnym zmniejszeniem stężenia limfocytów, aż do wartości uznanych za wskaźnik narastającego ryzyka zgonu. Wystarczająca obrona immunologiczna przestaje być już możliwa i powstają korzystne warunki dla ujawnienia się oportunistycznych zakażeń, jak też nowotworów. Zdarza się również przebieg AIDS z występowaniem jedynie objawów ogólnoustrojowych, wynikających z postępującego wyniszczenia organizmu i to wyniszczenie pogłębiających.
Odrębna postać to taka, w której dominują jedynie zmiany ze strony układu nerwowego postępujące w miarę rozwoju choroby podstawowej.
Zwykle występuje kilka infekcji oportunistycznych i(lub) postaci nowotworu nie poddających się leczeniu. W pełnoobjawowym AIDS najczęściej występują objawy ze strony układu oddechowego, takie jak: duszność, kaszel, poty nocne. Towarzyszą im niekiedy objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego w postaci bólów głowy, niezborności, dezorientacji, przedwczesnej demencji lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Może wystąpić grzybica w obrębie przewodu pokarmowego, ostre i przewlekające się biegunki, bolesne kolki jelitowe. Na skórze pojawiają się różnego typu wysypki, częste jest łysienie, węzły chłonne obwodowe są powiększone.
Praktyczny podział rozwoju zakażenia HIV obejmuje trzy stadia:
Stadium I: obserwacji.
Stadium II: profilaktyki.
Stadium III: intensywnego nadzoru leczniczego.
Zapobieganie. Nadal, mimo postępu wiedzy na temat zakażenia HIV, profilaktyka pozostaje podstawowym sposobem ustrzeżenia się zakażenia. Postępowanie profilaktyczne dotyczy pojedynczej jednostki oraz całych grup społecznych.
Profilaktyka indywidualna to unikanie zachowań, które mogą prowadzić do zakażenia HIV. Na przykład jest to unikanie przypadkowych partnerów seksualnych, stosowanie zabezpieczenia, jeśli do takich stosunków dochodzi, np. prezerwatywy, co ma znaczenie nie tylko w zapobieganiu zakażeniu HIV, ale także służy jako zabezpieczenie przed innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, które – jak wiadomo – także sprzyjają łatwiejszemu zakażeniu się HIV. Nie bez znaczenia jest liczba partnerów – im jest ona większa, tym większe jest ryzyko zakażenia. Ważne jest również unikanie ryzykownych form współżycia seksualnego; jak wiadomo stosunki analne są znacznie bardziej ryzykowne dla transmisji HIV od innych, dochodzi bowiem wówczas do uszkodzenia błony śluzowej i drobnych naczyń, co sprzyja łatwiejszemu ewentualnemu zakażeniu.
Zakażenia przez krew najczęściej dotyczą narkomanów. Dlatego bardzo istotne jest uświadamianie o rozprzestrzenianiu się zakażenia przez wielokrotnie używane igły i strzykawki czy zakażony narkotyk.
Profilaktyka w szerszym rozumieniu to zapewnienie właściwej informacji różnym grupom społecznym o możliwości zakażenia się HIV.
Należy pamiętać, że zmniejszenie możliwości zakażenia zależne jest od ochrony przed narkomanią, uświadamiania seksualnego, a jeśli dojdzie do zakażenia – od świadomości własnej zakaźności dla innych osób.
Od początku problematyce zakażenia HIV towarzyszą negatywne emocje. Jedną z nich był i często nadal pozostaje lęk, jaki budzi ono w różnych grupach społecznych. Chociaż wydawać by się mogło, że kilkanaście lat to okres długi dla poznania nowej choroby, jak też „oswojenia” się z nią w związku z postępem wiedzy i szerzeniem oświaty, bardzo często nie ma to nic wspólnego z rzeczywistością.
Podejście do zakażenia i osób zakażonych HIV z pewnością będzie się stale zmieniać. Lęk uda się zastąpić rozsądnym działaniem i coraz bardziej będziemy w stanie pomóc osobom zakażonym HIV, a tym samym sobie, aby ograniczyć tym sposobem ryzyko przenoszenia infekcji. Być może powiodą się próby ze szczepionką, nad którą stale prowadzone są intensywne badania, a wtedy będziemy mogli zapomnieć o HIV, tak jak udało się to w stosunku do wielu dziesiątkujących ludność chorób zakaźnych w minionych latach.
AIDS u dzieci – patrz w części poświęconej chorobom zakaźnym wieku dziecięcego.
lek. med. Jolanta Czyżowska

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować