Zawroty głowy i zaburzenia równowagi

 Chorzy zgłaszają często zawroty głowy jako swoją główną dolegliwość, także wtedy, gdy mają inne poważniejsze zaburzenia, np. niedowład. Pod pojęciem „zawroty głowy” mogą się kryć różne stany i doznania. Jedne z nich, takie jak odczucie wirowania otoczenia lub własnego ciała, wrażenie padania lub zataczania się, nazywane są układowymi zawrotami głowy. Są to ściśle określone odczucia rzekomego ruchu ciała lub otoczenia, które chory potrafi dokładnie opisać, określając nawet kierunek tego rzekomego ruchu. Odczuciami o innym charakterze, chociaż również opisywanymi jako zawroty głowy, jest oszołomienie, ciemnienie przed oczami, „niepewność w głowie”. Te odczucia są mało precyzyjne, chory nie ma złudzenia ruchu, ale raczej ogólne zaburzenie wyobrażeń przestrzennych. Nazywane są one zawrotami nieukładowymi.

Zawroty głowy są subiektywnym wyrazem zaburzenia funkcji części układu nerwowego odpowiedzialnego za utrzymanie równowagi i właściwej postawy ciała. Strukturami układu nerwowego, które mają największe znaczenie w utrzymaniu równowagi jest błędnik (część ucha wewnętrznego, specyficzny narząd równowagi), nerw statyczno-słuchowy (przenosi informacje z błędnika do ośrodkowego układu nerwowego), tzw. jądra przedsionkowe w pniu mózgu oraz móżdżek. Wszystkie wymienione struktury oraz liczne inne ośrodki w pniu mózgu i korze mózgowej tworzą bardzo skomplikowany układ czynnościowy, otrzymujący informacje (impulsy nerwowe) o postawie, ułożeniu i ruchu ciała. Informacje te pochodzą nie tylko z błędnika, ale także z mięśni, stawów, a nawet z narządów wewnętrznych. Tłumaczy to fakt występowania zawrotów głowy w wielu ostrych chorobach narządów wewnętrznych, np. w zatruciach pokarmowych czy chorobach serca. Na czynność tego układu wpływ mają także bodźce wzrokowe – zamknięcie oczu w wielu sytuacjach nasila zawroty głowy i zaburzenia równowagi.

Nawet niewielkie uszkodzenie jednego z elementów układu równowagi prowadzi często do zaburzenia jego czynności. Sprawdza się tutaj ogólne prawo mówiące, że im bardziej układ jest skomplikowany (złożony), tym bardziej podatny jest na uszkodzenie.

Objawami tego uszkodzenia, poza zawrotami głowy, mogą być również:

●  chód na szeroko rozstawionych nogach,

●  wyraźne chwianie się i upadanie w pozycji stojącej ze złączonymi nogami, niekiedy tylko w jedną stronę,

●  oczopląs.

Objawy te, w przeciwieństwie do subiektywnych zawrotów głowy, mogą być obiektywnie obserwowane i rejestrowane. Występują one często łącznie z innymi objawami uszkodzenia określonej struktury układu równowagi, np. z zaburzeniami koordynacji ruchu w przypadku uszkodzenia móżdżku.

W praktyce lekarskiej zawroty głowy dzieli się na zawroty pochodzenia błędnikowego i pozabłędnikowego. W pierwszym przypadku ich przyczyną są choroby ucha. Może to być proces błahy, jak zatkanie ucha woszczyną, ale także zapalenie ucha środkowego lub inna sprawa zapalna, nowotwór albo następstwo urazu powodującego uszkodzenie błędnika. Może to być także bardziej specyficzny proces chorobowy obejmujący narząd równowagi, taki jak choroba Méni?re’a lub choroba lokomocyjna. We wszystkich tych chorobach obok zawrotów głowy, mających z reguły układowy charakter, występują zwykle objawy ze strony ucha: upośledzenie słuchu i szum w uszach.

Wśród pozabłędnikowych przyczyn zawrotów głowy wymienić można choroby ogólne, takie jak nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, cukrzyca (zmniejszenie stężenia cukru), zaburzenia rytmu serca, a także różne choroby układu nerwowego powodujące zaburzenia lub uszkodzenia w zakresie: nerwu statyczno-słuchowego, pnia mózgu, móżdżku i innych, wyżej leżących struktur mózgu. Przyczyną uszkodzenia tych struktur może być guz nowotworowy, szczególnie jeśli jest umiejscowiony między móżdżkiem a pniem mózgu, np. nerwiak nerwu statyczno-słuchowego lub oponiak. Może to być także krwotok lub zawał w obrębie tych struktur oraz wiele innych rzadziej spotykanych przyczyn.

Leczenie. W przypadku układowych zawrotów głowy skuteczne są leki, takie jak Aviomarin lub Betaserc, a także leki neuroleptyczne (psychotropowe) w małych dawkach. Należy pamiętać, że leki te mają działanie tylko objawowe – tzn. usuwają lub zmniejszają objawy, ale nie wpływają na ich przyczynę. Są one również znacznie mniej skuteczne w leczeniu zawrotów głowy nieukładowych.