Zalecenia żywieniowe w chorobie refluksowej

Chorobę refluksową żołądkowo-przełykową, GERD (ang. Gastro-Esophageal Reflux Disease) definiuje się jako zarzucanie treści żołądkowej do przełyku, powodujące pogorszenie jakości życia i/lub uszkodzenie nabłonka przełyku. Etiopatogeneza choroby jest złożona i zależy od wielu czynników. Refluks fizjologiczny zdarza się u osób zdrowych, na ogół po obfitych posiłkach. Nie powoduje on istotnych objawów klinicznych i nigdy nie występuje w nocy. Natomiast refluks patologiczny jest długotrwały i często prowadzi do uszkodzenia śluzówki przełyku. Może wywoływać takie objawy, jak przewlekły kaszel czy chrypka.
W etiopatogenezie choroby refluksowej przełyku odgrywa rolę spadek ciśnienia oraz skrócenie długości dolnego zwieracza przełyku. W ostatnich latach zwraca się również uwagę na istotne znaczenie przejściowej spontanicznej relaksacji dolnego zwieracza przełyku. Przypuszcza się, że może być ona następstwem pobudzania mechanoreceptorów, które znajdują się w dnie i wpuście żołądka. Dochodzi do niego na skutek rozciągania żołądka (np. po obfitych posiłkach) oraz gromadzenia się w dnie żołądka powietrza, połykanego w trakcie szybkiego jedzenia.
W ciągu ostatnich 50 lat można obserwować systematyczny wzrost zapadalności na chorobę refluksową przełyku. Typowe objawy to zgaga, kwaśne odbijania, dysfagia (problemy z przełykaniem), zwracanie treści żołądkowej, uczucie kuli w gardle oraz zmiany zapalne w przełyku, widoczne w badaniu endoskopowym górnego odcinka przewodu pokarmowego. Należy jednak pamiętać, że u niektórych pacjentów choroba refluksowa może dawać objawy nietypowe. Mogą one sugerować chorobę niedokrwienną serca (bóle w klatce piersiowej), schorzenia laryngologiczne (chrypka, bezgłos) czy płucne (kaszel, napady duszności). Objawy choroby refluksowej przełyku mogą pojawiać się również w sytuacjach niezwiązanych z patologią, np. w czasie ciąży, po znieczuleniu ogólnym, po zgłębnikowaniu żołądkowym czy przy stosowaniu niektórych leków.
Tabela. Objawy kliniczne choroby refluksowej przełyku.
Powikłaniami choroby refluksowej żołądkowo-przełykowej są: zwężenie przełyku, owrzodzenie, perforacja owrzodzenia, krwotok, krwawienia, przełyk Baretta.
W leczeniu niefarmakologicznym choroby refluksowej ma znacznie zmniejszenie wpływu licznych czynników, które zaburzają funkcję dolnego zwieracza przełyku. Stąd, wskazane są: zmiana trybu życia, modyfikacja diety oraz unikanie czynników zaostrzających chorobę.
Udokumentowano, że stres może nie tylko wpływać na pojawienie się objawów choroby refluksowej, ale również być jej następstwem. W miarę możliwości należy więc unikać sytuacji stresowych.
Jednym z istotnych czynników, wpływających na częstość epizodów refluksu, jest palenie tytoniu. U palaczy ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku ulega zmniejszeniu. Palenie jest również przyczyną spadku wydzielania śliny. W rezultacie, utrudnione jest oczyszczanie przełyku z zarzucanej treści żołądkowej. U pacjentów z chorobą refluksową zaleca się więc zaprzestanie palenia tytoniu.
Zmniejszenie do należnego poziomu masy ciała pacjenta z chorobą refluksową często pozwala uniknąć stosowania farmakoterapii. Udowodniono, że redukcja wagi powoduje spadek ciśnienia śródbrzusznego, przez co wpływa na zmniejszenie dolegliwości.
Przyjmowanie po jedzeniu pozycji leżącej, zwłaszcza po spożyciu obfitego posiłku, może utrudniać oczyszczanie przełyku. Nie zaleca się więc leżenia bezpośrednio po posiłkach. Ważna jest również pozycja podczas snu. Spanie z górną częścią ciała uniesioną o 10-20 cm ułatwia oczyszczanie przełyku z kwaśnej treści żołądkowej. Proces ten jest natomiast upośledzony podczas snu w leżeniu na płasko. Spożycie przed snem obfitego posiłku może być przyczyną bardzo przykrego epizodu refluksu, który obudzi chorego w ciągu nocy. Dlatego ostatni posiłek należy przyjmować nie później, niż 3 godziny przed snem.
Nasileniu epizodów refluksu sprzyja też schylanie się oraz ciężka praca fizyczna. Warto jednak pamiętać, że regularna aktywność fizyczna usprawnia oraz wzmacnia przeponę, co może mieć korzystny wpływ na funkcję dolnego zwieracza przełyku.
Przyczyną wzrostu ciśnienia śródbrzusznego, a tym samym czynnikiem ryzyka wystąpienia epizodów refluksowych może być również noszenie zbyt obcisłej odzieży czy mocno ściśniętego paska.
Zmiana stylu życia pacjentów z chorobą refluksową wiąże się z nierozerwalnie z zaleceniami dietetycznymi. Wiadomo, że unikanie niektórych składników pożywienia i produktów spożycznych, np. tłuszczów, czekolady, owoców cytrusowych i wyciśniętych z nich soków sprzyja ustępowaniu objawów GERD. Zmiany w diecie chorego winny dotyczyć zarówno rodzaju spożywanych pokarmów, jak i objętości posiłków i tempa, w jakim są one spożywane.
Zaleca się spożywanie mniejszych objętościowo, ale częstych i regularnych posiłków (5-6 w ciągu dnia). Mniejsze porcje pożywienia nie rozciągają żołądka tak silnie, jak posiłki obfite, które istotnie obniżają napięcie dolnego zwieracza przełyku. Posiłki należy spożywać powoli, w spokoju. Podczas szybkiego jedzenia wraz z pożywieniem połykane jest również powietrze, co skutkuje wzmożonym rozciąganiem ścian żołądka i przyczynia się do wzrostu ciśnienia śródbrzusznego.
U pacjentów z chorobą refluksową niewskazane jest picie większych ilości soków z owoców cytrusowych czy soku pomidorowego. Mogą one być przyczyną zgagi lub nawet bólu w zmienionym zapalnie przełyku. Podobne niekorzystne działania mogą wywierać ostre przyprawy. Z tego względu zaleca się więc unikanie ich spożycia w większych ilościach – dotyczy to zwłaszcza pieprzu, ostrej papryki, curry, chilli. Przykre dolegliwości, spowodowane spożyciem soków owocowych i ostrych przypraw są wynikiem drażnienia prze nie na drodze chemicznej znajdujących się w przełyku zakończeń nerwów czuciowych.
Kawa wzmaga wydzielanie w żołądku kwasu solnego. Spożycie kawy przy nieprawidłowym funkcjonowaniu dolnego zwieracza przełyku nasila więc działanie drażniące treści żołądkowej podczas jej cofania do przełyku. Podobne działanie wywierają napoje gazowane. Dlatego unikanie ich spożycia, zwłaszcza w większych ilościach, często pozwala ograniczyć dolegliwości związane z występowaniem choroby refluksowej.
Obfite i bogatotłuszczowe posiłki spowalniają opróżnianie żołądka, powodując wzrost ciśnienia wewnątrzżołądkowego. Jeśli przewyższy ono ciśnienie napięcia spoczynkowego dolnego zwieracza przełyku, może dojść do nasilenia objawów GERD. Dlatego pacjenci z chorobą refluksową powinni ograniczać objętość spożywanych jednorazowo posiłków.
Wykazano, że niektóre produkty spożywcze powodują obniżenie napięcia dolnego zwieracza przełyku, prowadząc tym samym do nasilenia epizodów refluksu. Omawiane produkty to min. czekolada i wyroby czekoladowe, ciasta i ciastka z dodatkiem kremów, mięta pieprzowa, alkohole, kawa, mocna herbata, tłuszcz i tłuste potrawy. Podobne działanie wykazują również niektóre leki (blokery kanału wapniowego, leki antycholinergiczne, barbiturany, diazepam, dopamina, prostaglandyny PGE1 i PGE2, kofeina, teofilina i hormony – progesteron i estrogeny). Przejściowe spontaniczne relaksacje dolnego zwieracza przełyku (TLESRs) mogą również nasilać warzywa cebulowe: surowa cebula, szparagi i karczochy. Tym samym przy ich spożyciu wzrasta ryzyko narażenia błony śluzowej przełyku na drażniące działanie kwasu żołądkowego.
Pacjentom z refluksem zaleca się unikanie spożycia alkoholu. Etanol, przyjmowany w większych ilościach, zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku. Jest także silnym stymulatorem wydzielania kwasu solnego.
W leczeniu farmakologicznym GERD najczęściej zaleca się środki zmniejszające kwaśność treści żołądkowej. Leki z tej grupy, choć nie wpływają bezpośrednio na przyczyny choroby refluksowej, zmniejszają narażenie błony śluzowej przełyku na drażniące działanie kwasu solnego.
dr Katarzyna Wolnicka, specjalista dietetyk; Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie (2007-11-17)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować