Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego

Jest to wirusowa choroba układu nerwowego, praktycznie w Polsce już nie występująca. Należy zaznaczyć, że w znacznym stopniu przyczyniły się do tego szczepienia ochronne. Do zakażenia wirusem poliomyelitis dochodzi drogą pokarmową, ale możliwa też jest droga wziewna.

Okres wylęgania: ok. 3 tygodni.

Choroba ta bardzo często kończy się śmiercią lub prowadzi do trwałego kalectwa wynikającego z porażeń nerwów obwodowych i niedowładów.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych dotyczy wszystkich grup wiekowych okresu rozwojowego, ale najczęściej noworodków i niemowląt. Do głównych czynników chorobotwórczych (w zależności od wieku dziecka) zalicza się bakterie: Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae, a także bakterie: Haemophilus influenzae, Escherichia coli, Proteus, Klebsiella, Salmonella. Do zajęcia opon mózgowo-rdzeniowych najczęściej dochodzi drogą krwiopochodną z jamy nosowo-gardłowej, rzadziej skóry lub pępka. Istotne znaczenie mogą mieć niektóre wady rozwojowe (np. przetoki skórne, otwarte przepukliny oponowo-rdzeniowe), a także szczeliny kostne po urazach czaszki.

Wiek dziecka oraz droga zakażenia odgrywają zasadniczą rolę w kształtowaniu się obrazu choroby.

Objawy sugerujące chorobę u noworodków: mało charakterystyczne. W początkowym etapie występuje nie dające się wytłumaczyć innymi przyczynami ogólne pogorszenie stanu dziecka, spadek aktywności ruchowej lub odwrotnie – nadmierne pobudzenie, utrata łaknienia, zaburzenia oddychania, gorączka lub obniżenie temperatury ciała. Najwcześniej obserwowane objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego to oczopląs, drgawki, odgięciowe ułożenie głowy.

Objawy sugerujące chorobę u niemowląt: wysoka gorączka nie reagująca (bądź tylko na krótko) na ogólnie dostępne środki przeciwgorączkowe, wymioty, ogromna przeczulica, ogólny obraz cierpiącego, ciężko chorego dziecka, często z zaburzoną świadomością. Ciemiączko jest wypukłe, nadmiernie tętniące.

Należy tutaj nadmienić, iż w zakażeniu Neisseria meningitidis przebieg choroby może być dramatyczny, z wystąpieniem objawów posocznicy aż do zgonu dziecka włącznie.

Objawy sugerujące chorobę u dzieci starszych: gorączka, bóle głowy, wymioty, ogólne złe samopoczucie, sztywność karku (niemożność przygięcia przez dziecko głowy do mostka) i inne objawy oponowe.

Rozpoznanie: na podstawie obrazu choroby potwierdzonego wynikiem badania płynu mózgowo-rdzeniowego uzyskanego za pomocą punkcji lędźwiowej.

Leczenie: szpitalne.

Wrotami zakażenia wirusowego są najczęściej drogi oddechowe i układ pokarmowy, wyjątkowo skóra (kleszczowe zapalenie mózgu). W miejscu inwazji rozwija się pierwotne ognisko zakażenia. W tym okresie choroby występują różnorakie niecharakterystyczne objawy. Następnie z ogniska pierwotnego zakażenia wirus drogą krwionośną dostaje się do ośrodkowego układu nerwowego. Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zazwyczaj występuje u dzieci w wieku przedszkolnym i we wczesnym okresie szkolnym. Najczęściej wywoływane jest przez wirusa nagminnego zapalenia przyusznic.

Objawy. Przebieg choroby w większości przypadków (poza zakażeniem wirusem Herpes) jest dużo łagodniejszy niż w zapaleniach spowodowanych przez bakterie. Objawy oponowe są słabo wyrażone. Gorączka ma często charakter dwugarbny (dwa szczyty gorączki w ciągu dnia), występują wymioty, bóle głowy i brzucha, a także objawy charakterystyczne dla ogólnego zakażenia wirusowego. Choroba ta występuje wyjątkowo rzadko jako postać izolowana u niemowląt, wiąże się to z niedojrzałymi mechanizmami odpornościowymi i brakiem możliwości ograniczenia zakażenia u niemowląt wyłącznie do opon mózgowych. Z reguły proces zapalny obejmuje również tkankę mózgową.

Rozpoznanie. Badania diagnostyczne jak w bakteryjnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych.

Leczenie: szpitalne.

Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych występuje rzadko. Najczęściej u starszych dzieci leczonych lekami immunosupresyjnymi. Przebieg jest mało charakterystyczny.

Rozpoznanie i leczenie jak w poprzednich postaciach z uwzględnieniem odmiennego czynnika chorobotwórczego.

Przyczyny zapaleń mózgu u dzieci:

●  Wirusy: nagminnego zapalenia ślinianek przyusznych (świnki), Herpes simplex, enterowirusy, adenowirusy, wirus Epsteina-Barr, odry, różyczki, cytomegalii, grypy A i B, arbowirusy.

●  Bakterie: H. influenzae, N. meningitidis, S. pneumoniae, Mycobacterium tuberculosis, Borrelia, Leptospira, Treponema pallidum, B. pertussis, Mycoplasma.

●  Pasożyty: Toxoplasma, Toxocara, Trypanosoma, Plasmodium.

●  Grzyby: Cryptococcus.

Mogą przebiegać wyłącznie jako postać mózgowa lub łącznie z zapaleniem opon, czasem z towarzyszącym zajęciem nerwów czaszkowych. Choroba może przebiegać w różnoraki sposób – od postaci bardzo łagodnych do bardzo ciężkich. Występuje sezonowość zachorowań z przewagą w okresie jesienno-letnim.

Przebieg infekcji jest dwufazowy. Po okresie nieżytowym trwającym kilka dni i pozornym powrocie do zdrowia występują objawy mózgowe, jak zaburzenia świadomości, drgawki, niedowłady o różnym nasileniu i lokalizacji, niekiedy bardzo burzliwe i kończące się śmiercią. Objawom mózgowym towarzyszą objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego, również o różnym nasileniu, do niewydolności krążenia włącznie.

Postępowanie: jak w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych.

Zachorowania o podłożu bakteryjnym zdarzają się wyjątkowo rzadko.