Urazy głowy

Wstrząśnienie mózgu charakteryzuje się nagłą, pourazową utratą przytomności, po której chory wraca do pełnej sprawności. Okres urazu pokryty jest zwykle niepamięcią, a splątanie po odzyskaniu przytomności jest z reguły bardzo niewielkie. Chorzy skarżą się na ból i zawroty głowy, są „oszołomieni” i mniej sprawni, ale w badaniu neurologicznym nie stwierdza się żadnych objawów uszkodzenia mózgu. Po kilku godzinach lub dniach chorzy czują się na tyle dobrze, że chcą powrócić do swojej normalnej aktywności.

Leczenie. Każdy uraz głowy z utratą przytomności jest jednak wskazaniem do kilkudniowej hospitalizacji, w celu obserwacji chorego oraz wykonania niezbędnych badań wykluczających obecność stłuczenia lub krwiaka. Zaleca się także kilkutygodniowy okres oszczędzającego trybu życia, tzn. unikania dużych wysiłków fizycznych i psychicznych, przebywania na słońcu itp.

Jest to stan, w którym utracie przytomności o różnym czasie trwania towarzyszą objawy uszkodzenia tkanki mózgowej.

Objawy. Wynikają z umiejscowienia uszkodzenia. W stłuczeniu płatów czołowych występują zaburzenia funkcji intelektualnych. Po okresie nieprzytomności i następowego splątania chorzy są niezorientowani, nie kontrolują swoich odruchów, zanieczyszczają się w łóżku. Stłuczenia o innej lokalizacji mogą powodować niedowład, niedoczulicę, zaburzenia mowy, widzenia i inne objawy. Czas trwania tych objawów zależy od rozległości stłuczenia, zwykle jednak nie jest krótszy niż kilka tygodni. Chorzy ze stłuczeniem mózgu narażeni są na różne powikłania, takie jak obrzęk mózgu lub wtórny krwotok do zniszczonej tkanki.

Leczenie. Obowiązuje zasada bezwzględnej hospitalizacji przez okres kilku tygodni. Objawy mogą ustąpić lub znacznie się zmniejszyć po kilku tygodniach lub miesiącach. Mogą jednak utrzymywać się do końca życia i być przyczyną trwałego inwalidztwa.

Najcięższym następstwem urazu głowy jest krwiak śródczaszkowy. Wynaczynienie krwi może nastąpić w obrębie tkanki mózgowej i wtedy mamy do czynienia z krwiakiem śródmózgowym, którego objawy nie różnią się w zasadzie od stłuczenia mózgu, oprócz bardziej burzliwego przebiegu i większego zagrożenia powikłaniami. Wynaczynienie może także nastąpić między zewnętrzną i wewnętrzną blaszką opony twardej (krwiak nadtwardówkowy) lub pod oponą twardą (krwiak podtwardówkowy). Te dwa rodzaje krwiaków, nazywane często łącznie krwiakiem przymózgowym, różnią się pochodzeniem wynaczynionej krwi. W krwiaku nadtwardówkowym krew pochodzi z pękniętego naczynia tętniczego, a w krwiaku podtwardówkowym z naczyń żylnych.

W typowym przebiegu krwiaka przymózgowego wyróżnić można okres zaburzeń przytomności bezpośrednio po urazie, a następnie okres tzw. przejaśnienia, w którym chory odzyskuje przytomność i nie ma żadnych objawów uszkodzenia mózgu oraz okres narastania objawów neurologicznych, zarówno ogniskowych, np. w postaci niedowładu, jak i ogólnych, z narastaniem zaburzeń przytomności aż do śpiączki włącznie. Szybkość narastania krwiaka może być różna w zależności od wielkości pękniętego naczynia. W skrajnych przypadkach możemy mieć do czynienia z wynaczynieniem się dużej ilości krwi w ciągu kilku minut lub z bardzo powolnym, wielotygodniowym, a nawet wielomiesięcznym gromadzeniem się krwi. W pierwszym przypadku zagrożenie nagłą śmiercią jest bardzo duże, w drugim, bóle głowy i często zaburzenia psychiczne narastają powoli, dopiero po kilku tygodniach lub miesiącach od urazu, o którym chory w ogóle nie pamięta lub go bagatelizuje.

Rozpoznanie. Jest możliwe dopiero na podstawie wyniku badania tomografii komputerowej.

Leczenie. Większe krwiaki powinny być jak najszybciej operowane. Wynaczyniona krew jest bowiem „guzem” mózgu prowadzącym do powstania ciasnoty śródczaszkowej i przemieszczania się struktur mózgu poza jego naturalne granice, co wiąże się z jego dalszym uszkodzeniem. Chorzy z niewielkimi krwiakami powinni leżeć przez kilka tygodni, aż do zupełnego wchłonięcia się krwi. Wymagają oni stałej obserwacji lekarskiej, najlepiej w oddziale intensywnej terapii.

W wyniku każdego z wymienionych następstw urazu głowy może nastąpić powrót do całkowitego zdrowia, utrzymywanie się resztkowych objawów neurologicznych lub tzw. subiektywny zespół pourazowy. Przez pojęcie to rozumie się długotrwałe utrzymywanie się bólów głowy oraz innych objawów, takich jak: zawroty głowy, zaburzenia koncentracji i uwagi, zaburzenia pamięci, ogólne osłabienie. W badaniu neurologicznym ani w powtarzanych badaniach dodatkowych nie stwierdza się żadnych objawów uszkodzenia mózgu.

Wśród licznych, możliwych powikłań po urazach głowy znajduje się padaczka pourazowa. Napad padaczkowy związany z urazem może wystąpić bezpośrednio po urazie lub po pewnym czasie, nawet do dwóch lat od urazu. Padaczka rozwija się często po urazach z uszkodzeniem tkanki mózgowej, szczególnie po otwartych złamaniach ze zranieniem mózgu, znacznie rzadziej po innych, niewielkich urazach. Najczęściej przejawia się ona w postaci napadów dużych lub napadów ogniskowych, związanych z określonym obszarem pourazowego uszkodzenia. Bardzo rzadko są to napady chwilowej utraty świadomości, tzw. napady małe.

W przypadku otwartego złamania ze zranieniem mózgu istnieje wskazanie do profilaktycznego leczenia padaczki, zanim pojawią się napady. We wszystkich innych przypadkach leczenie rozpoczyna się dopiero po wystąpieniu pierwszego napadu.

Jeszcze innym, niekorzystnym, późnym następstwem urazu może być otępienie, rozwijające się stosunkowo szybko, po rozległym lub wielomiejscowym stłuczeniu lub krwiaku, lub powoli, nawet po niewielkim uszkodzeniu mózgu. Z reguły jest to otępienie stabilne, bez tendencji do dalszego narastania w czasie. Objawy zaburzeń funkcji intelektualnych oraz zachowania się chorego nie różnią się od innych rodzajów otępień.

Jak przedstawiono wyżej, następstwa urazu mogą pojawiać się bezpośrednio po nim lub z pewnym opóźnieniem. W każdym przypadku utraty przytomności, nawet chwilowej, powstałej po urazie chory wymaga obserwacji. W razie narastania bólu głowy, pojawienia się nudności, wymiotów i zawrotów głowy konieczna staje się konsultacja neurologiczna.

Objawem szczególnie niepokojącym jest powtórne narastanie zaburzeń przytomności oraz wystąpienie objawów neurologicznych, takich jak:

●  rozszerzenie źrenicy jednego oka,

●  opadnięcie powieki,

●  niedowład kończyn,

●  zaburzenia mowy,

●  ubytki w polu widzenia.

Chorzy ci wymagają natychmiastowej hospitalizacji, a w wielu przypadkach szybkiego zabiegu operacyjnego. Szybkość rozpoznania niepokojących objawów i transportu do szpitala decyduje o życiu chorego i nasileniu późnych następstw urazu.