Reaktywne zapalenie stawów – pytania i odpowiedzi

Pod nazwą reaktywnego zapalenia stawów kryją się automimmunologiczne procesy zapalne dotyczące układu ruchu i związane z przebyciem infekcji.
Istnieje prawdopodobieństwo, że we wczesnej fazie zakażenia dochodzi do przejściowej obecności czynnika patogennego w obrębie zajętych stawów. W dalszych etapach choroby nie stwierdza się obecności żywych bakterii w obrębie zajętych stawów, toczy się w nich natomiast nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego. Przebieg ten odróżnia reaktywne zapalenie stawów od procesu ropnego, w którym bezpośrednią przyczyną objawów jest obecność drobnoustrojów w stawie. Reaktywne zapalenie stawów należy obok zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, łuszczycowego zapalenia stawów oraz zapalenia stawów towarzyszącego zapaleniu jelit do tzw. zapaleń seronegatywnych.

Dlaczego seronegatywne?

W surowicy chorych nie stwierdza się obecności czynnika reumatoidalnego klasy IgM. Na tej podstawie seronegatywne zapalenie można odróżnić od reumatoidalnego zapalenia stawów, w którym najczęściej czynnik reumatoidalny jest obecny. Do innych cech rozróżniających te dwie choroby należy łagodniejszy przebieg oraz brak symetrii w lokalizacji objawów stawowych u osób z reaktywnym zapaleniem stawów.

Kto zachoruje?

Do seronegatywnego zapalenia stawów dochodzi najczęściej po infekcjach przenoszonych droga płciową, przebyciu zakażeń dolnych dróg moczowych, zapaleniu szyjki macicy, rzadziej – w następstwie infekcji prostaty, najądrza, jajowodów, przewodu pokarmowego czy układu oddechowego. Istnieją wrodzone predyspozycje do zachorowań na seronegatywne zapalenia stawów. Dotychczas udowodniono związek zapadalności na to zapalenie z obecnością antygenu zgodności tkankowej HLA-B27. U osób z tym antygenem przebieg zapalenia stawów jest zazwyczaj cięższy. Choroba występuje zwykle w trzeciej dekadzie życia, dziesięciokrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet.
Udowodniono związek pomiędzy reaktywnym zapaleniem stawów a infekcjami z udziałem następujących drobnoustrojów:
Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae, Ureaplasma urealyticum (odpowiedzialne za infekcje dróg moczowych i infekcje przenoszone drogą płciową),
Salmonella typhimurium, Salmonella enteritidis, Yersinia enerocolitica, Camphylobacter jejuni, Shigella flexneri (pałeczki jelitowe),
Chlamydia pneumoniae (bakteria typowo wywołująca infekcje układu oddechowego, przez niektórych uznawana za czynnik rozwoju miażdżycy i astmy),
– wirus HIV.

Jaki jest przebieg choroby?

Obok skąpoobjawowych przypadków reaktywnego zapalenia stawów, występują postaci z wysoką gorączką i złym stanem ogólnym. Objawy choroby rozwijają się w okresie kilku tygodni od przebycia infekcji. Występuje duża zmienność pod względem lokalizacji objawów.
Układ ruchu. Ból, wysięk, obrzęk, ocieplenie i zaczerwienienie może dotyczyć jednego lub kilku stawów. Niekiedy spotyka się postać z wędrującymi objawami. U ponad 70% chorych objawy występują w stawach kolanowych. Rzadziej zajęte są stawy skokowo-goleniowe, stawy stóp i rąk – z charakterystycznym obrzękiem palców. Proces zapalny może umiejscowić się także poza stawami. U 30-50% chorych dochodzi do zapaleń przyczepów mięśniowych – najczęściej w okolicy kolana, łokcia, palców rąk. Bóle pleców są tym częstsze, im bardziej przewlekła jest choroba. Zajęcie stawów krzyżowo-biodrowych w przebiegu reaktywnego zapalenia stawów (zwłaszcza u osób za pozytywnym antygenem HLA-B27) świadczy niekiedy o przekształcaniu się schorzenia w zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Bóle w obrębie łydek i stóp bywają związane z zapaleniem ścięgna Achillesa i zapaleniem rozcięgna podeszwowego.
Układ moczowy. Objawy zapalenia dróg moczowych należą do najczęstszych skarg zgłaszanych przez pacjentów z reaktywnym zapaleniem stawów. Zapalenie może dotyczyć pęcherza, cewki moczowej, prostaty, jąder, jajników, jajowodów, będąc czasem przyczyną bezpłodności. U mężczyzn często występuje owrzodzenie prącia przy ujściu cewki moczowej, co sprawia, że rozpoznanie reaktywnego zapalenia stawów stawiane bywa nieraz przez dermatologa lub wenerologa.
Skóra. Do dermatologicznych manifestacji tego autoimmunologicznego schorzenia należą plamisto-grudkowe łuszczące zmiany skóry podeszew i dłoni, niekiedy powodujące uszkodzenia paznokci. Rzadziej zmiany skórne pojawiają się na innych obszarach skóry kończyn i tułowia. Szczególnie trudne jest różnicowanie z łuszczycą, ponieważ w jej przebiegu również dochodzi do zapalenia stawów spowodowanego reakcjami autoimmunologicznymi.
Przewód pokarmowy. Występujące u osób dotkniętych chorobą bóle brzucha i biegunka (niekiedy krwista) mają różne przyczyny. Przyczynowy związek z seronegatywnym zapaleniem stawów miewają infekcje przewodu pokarmowego. Istnieją jednak również autoimmunologiczne choroby jelit (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego) o naturze zbliżonej do reaktywnego zapalenia stawów.
Oczy. Narząd wzroku bywa kolejnym siedliskiem stanu zapalnego u chorych z reaktywnymi reakcjami stawowymi. Bóle oka i zaburzenia widzenia mogą mieć związek z zapaleniem spojówek (objaw częsty – stwierdzany u co trzeciej osoby z reaktywnym zapaleniem stawów), tęczówki, naczyniówki, twardówki, a także zapaleniem oraz owrzodzeniem rogówki. Współistnienie autoimmunologicznych zmian zapalnych w obrębie oka, cewki moczowej i stawów określane jest mianem zespołu Reitera.
Układ sercowo-naczyniowy. Zajęcie serca i naczyń w przebiegu reaktywnego zapalenia stawów jest na szczęście rzadkie, jednak powikłania związane z chorobą bywają groźne. Zapalenie aorty może prowadzić do destrukcji zastawek półksiężycowatych i niewydolności krążenia. Zapalenie mięśnia sercowego bywa przyczyną zaburzeń rytmu serca, stanowiących nieraz wskazanie do wszczepienia stymulatora.
Jak leczy się reaktywne zapalenie stawów?
U większości chorych po paru miesiącach dochodzi do samoistnego wyleczenia. Szacuje się jednak, że u co piątej osoby choroba przechodzi w postać przewlekłą z objawami utrzymującymi się ponad pół roku.
Skuteczność leczenia zapalenia stawów antybiotykami jest przedmiotem kontrowersji – reakcje zapalne nie są powodowane przez sam drobnoustrój, lecz raczej – przez kompleksy immunologiczne związane z reakcją organizmu na jego obecność. Z drugiej strony, podanie antybiotyków może wyeliminować drobnoustroje przebywające w organizmie w formie nieaktywnej – jak to bywa w przypadku infekcji Chlamydia. W przypadku, w którym przyczyną zapalenia było zakażenie z udziałem Chlamydia trachomatis, konieczne jest również leczenie partnera seksualnego. Obecnie brak jednoznacznych dowodów wskazujących na efektywność stosowania antybiotyków w leczeniu reaktywnego zapalenia stawów związanego z infekcjami jelitowymi.
W ostrej fazie choroby wskazane jest ograniczenie aktywności fizycznej i odpoczynek, zaś w okresie przewlekłym – podjęcie usprawniania ruchowego w celu zapobieżenia konsekwencjom unieruchomienia oraz poprawy zakresu ruchu w stawach i siły mięśniowej.
W leczeniu objawów stanu zapalnego przydatne jest miejscowe stosowanie zimnych okładów, zaś ogólnie – niesteroidowe leki przeciwzapalne. W wybranych przypadkach zasadne jest podanie iniekcji sterydowej do chorego stawu lub w okolicę zmienionego zapalnie ścięgna.
W opornych przypadkach stosuje się leki silniej hamujące reakcje odpornościowe, m.in. encorton, sulfasalazynę, metotreksat czy azatioprynę.

Aktualizacja: 2017-01-10
dr n. med. Piotr Tederko, ortopeda, traumatolog, specjalista rehabilitacji medycznej; Klinika Rehabilitacji Akademii Medycznej w Warszawie; Centrum Rehabilitacji STOCER w Konstancinie; Klinika PROMED w Warszawie

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Dlaczego seronegatywne?Kto zachoruje?Jaki jest przebieg choroby?