Rak płuca – największy zabójca wśród nowotworów

Z dwóch powodów rak płuca jest największym zabójcą wśród nowotworów złośliwych. Po pierwsze – jest bardzo częsty. W Polsce jest pierwszym pod względem częstotliwości nowotworem złośliwym występującym u mężczyzn i drugim (po raku piersi) u kobiet. Co roku na raka płuc zapada prawie 25 tysięcy Polaków – czyli tyle osób, ile zamieszkuje w sporym mieście powiatowym.
Po drugie – rokowanie u pacjentów z rakiem płuc jest złe. Tylko co dziesiąty chory z przeżywa ponad pięć lat od rozpoznania choroby – pozostałe 90% pacjentów umiera przed upływem tego czasu.
Nałożenie się na siebie dwóch powyższych prawidłowości prowadzi do pesymistycznej, ale zasadnej konkluzji, będącej tytułem niniejszego artykułu.

Profilaktyka

Zasadniczo działania profilaktyczne dzielą się na pierwotne i wtórne. Przez profilaktykę pierwotną rozumie się zapobieganie zachorowaniom. Profilaktyka wtórna polega na wczesnym wykrywaniu choroby, co stwarza większe możliwości efektywnej terapii.
Istnieje jeden skuteczny sposób profilaktyki pierwotnej raka płuc – unikanie palenia (w tym biernego). Nie ma bowiem żadnych wątpliwości, że palenie papierosów zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc. Powstrzymanie się od palenia nic nie kosztuje, przeciwnie – może prowadzić do sporych oszczędności w budżecie domowym. Nie powiodły się natomiast próby farmakologicznej profilaktyki pierwotnej raka płuc.
Profilaktyka wtórna – czyli wczesne wykrywanie choroby – spowodowała zmniejszenie umieralności z powodu wielu nowotworów złośliwych (sztandarowym przykładem są rak szyjki macicy i rak piersi). Dotychczas nie udało się wykazać, aby badania przesiewowe, obejmujące zdjęcie radiologiczne klatki piersiowej i badanie cytologiczne plwociny, prowadziły do zmniejszenia umieralności z powodu raka płuca. Nie oznacza to jednak, że w przyszłości, dzięki użyciu w badaniach przesiewowych innych narzędzi diagnostycznych, nie uda się osiągnąć poprawy rokowania. Niemniej póki co, badania przesiewowe w raku płuca nie spełniły pokładanych w nich nadziei. Należy też podkreślić, że każda, nawet najprostsza, profilaktyka wtórna kosztuje. Natomiast zaprzestanie palenia, nie dość że skuteczne, jest również bezpłatne.
Uwzględniając przedstawione fakty należy stwierdzić, że osobami, w przypadku których badania diagnostyczne w kierunku raka płuca są szczególnie wskazane, są pacjenci (szczególnie palacze) z objawami chorób płuc.

Obraz kliniczny

Pod pojęciem raka płuc kryje się wiele różnych jednostek chorobowych, cechujących się odmienną biologią, przebiegiem i sposobami leczenia. Wyróżnia się wśród nich dwie główne grupy:
1. niedrobnokomórkowego raka płuc (NDRP) – około 80% ogółu zachorowań;
2. drobnokomórkowego raka płuc (DRP) – pozostałe 20% ogółu zachorowań.
Raki należące do obu grup różnią się między sobą wyglądem komórki nowotworowej (głównie jądra komórkowego). Dzięki temu histopatolog potrafi je zróżnicować na podstawie oceny materiału cytologicznego (czyli bardzo drobnych fragmentów tkankowych, zawierających pojedyncze komórki), uzyskanego drogą biopsji cienkoigłowej bądź wymazów z drzewa oskrzelowego pobranych w trakcie bronchoskopii. Do identyfikacji typu raka płuca nie jest więc konieczna ocena histopatologiczna większego fragmentu guza, tzw. wycinka. Odróżnienie drobnokomórkowego raka płuca od raka niedrobnokomórkowego jest niezmiernie ważne, gdyż nowotwory tych dwóch grup leczy się odmiennie. Zdarza się natomiast, żę terapię raka płuca trzeba rozpocząć szybko, nie czekając na wyniki dokładniejszych badań histopatologicznych, do których materiał nie zawsze łatwo jest pobrać.
Do grupy niedrobnokomórkowego raka płuca zalicza się szereg typów histopatologicznych o nieznacznie odmiennym przebiegu klinicznym. Do najpowszechniejszych należą: rak płaskonabłonkowy, gruczolakorak i rak wielkokomórkowy. Również grupa raka drobnokomórkowego dzieli się na podgrupy – podział ten jednak nie ma większego znaczenia klinicznego.
Niedrobnokomórkowy rak płuca (szczególnie w postaci płaskonabłonkowej) zazwyczaj rozwija się względnie powoli; początkowo rośnie miejscowo, dopiero po jakimś czasie dając przerzuty. Natomiast rak drobnokomórkowy rozwija się bardzo gwałtownie, bardzo szybko daje masywne przerzuty i – nieleczony – zabija w ciągu kilku miesięcy.
Niezależnie od opisanych powyżej istotnych różnic, każdy rak płuc może powodować następujące objawy:
– pojawienie się kaszlu lub zmianę jego charakteru,
– nawracające zapalenia płuc,
– okresowe krwioplucie,
– duszność,
– chrypkę,
– bóle w klatce piersiowej bądź w miejscach zajętych przez przerzuty/nacieki raka (głównie kości i wątroba),
– utratę masy ciała,
– osłabienie i wiele innych.
Pacjenci, u których występuje jeden lub kilka spośród wyżej wymienionych objawów, powinni być diagnozowani celem wyjaśnienia ich przyczyny (oczywiście mogą one być związane nie tylko z rakiem, ale również z wieloma innymi chorobami).
Należy też pamiętać, że spora część raków płuc rozwija się bardzo podstępnie, niemal bezobjawowo.

Diagnostyka

W wyniku procesu diagnostycznego należy ustalić następujące fakty, niezbędne do rozpoczęcia optymalnego leczenia:
– czy mamy do czynienia z rakiem płuca,
– jeżeli tak, to z jakim (NDRP, DRP),
– jakie jest zaawansowanie nowotworu,
– jaki jest stan ogólny, wydolność oddechowa i pozaonkologiczne obciążenia pacjenta.
Nie wdając się w zbędne szczegóły należy stwierdzić, że ustaleniu powyższych faktów służą:
1) Badanie fizykalne.
2) Badania obrazowe, w tym:
a) klasyczne prześwietlenie klatki piersiowej wykonane w dwóch projekcjach,
b) badanie z użyciem tomografii komputerowej,
c) badanie z użyciem pozytronowej tomografii emisyjnej (PET),
d) badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej (USG),
e) scyntygrafia kośćca i inne.
Dzięki powyższym badaniom można zobrazować guz pierwotny i ustalić zaawansowanie nowotworu – w tym stwierdzić, czy dał on przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych i narządów odległych.
3) Bronchoskopia, pozwalająca na ocenę guzów leżących przywnękowo i umożliwiająca pobranie materiału do badania histopatologicznego lub cytologicznego.
4) Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa, wykonywana przez ścianę klatki piersiowej i pozwalająca na pobranie z guzów leżących obwodowo materiału do badania cytologicznego.
5) Mediastinoskopia – zabieg polegający na pobraniu do badania histopatologicznego węzłów chłonnych śródpiersia, celem ustalenia czy zawierają one przerzuty raka.
6) Badanie spirometryczne, oceniające stopień wydolności oddechowej.
7) Inne badania, stosowane w specjalnych sytuacjach klinicznych.

Decyzje terapeutyczne i cel leczenia

W wyniku przeprowadzonego procesu diagnostycznego otrzymuje się rozpoznanie, na które składa się określenie typu nowotworu i jego zaawansowania. Ponadto znana jest kondycja pacjenta, która jest bardzo istotna przy planowaniu agresywnego leczenia onkologicznego.
Stopień zaawansowania niedrobnokomórkowego i drobnokomórkowego raka płuca określa się odmiennie. W przypadku NDRP używa się klasycznego systemu TNM, gdzie T oznacza cechy guza pierwotnego, N – zajęcie regionalnych węzłów chłonnych, a M – występowanie przerzutów odległych. Różne kombinacje tych trzech cech pozwalają na określenie zaawansowania raka w stopniach: od I do IV. Leczenie radykalne, czyli takie, którego celem jest próba uzyskania wyleczenia, możliwe jest w stopniach zaawansowania I i II oraz w części przypadków w stopniu III. Chorzy w IV stopniu zaawansowania i niektórzy pacjenci w stopniu III leczeni są z założeniem paliatywnym. Celem leczenia jest wówczas poprawa jakości życia chorego i próba jego wydłużenia.
W raku drobnokomórkowym określa się dwa stadia zaawansowania: chorobę ograniczoną (LD) i chorobę rozsianą (ED). Tylko w stadium choroby ograniczonej można (i to rzadko) uzyskać wyleczenie.
U chorych na NDRP w I stopniu zaawansowania można uzyskać ponad 60% wyleczeń, w stopniu IV praktycznie się one nie zdarzają, a stopnie II i III zajmują miejsca pośrednie.
W dobrych ośrodkach wyleczalność drobnokomórkowego raka płuca w stadium LD kształtuje się na poziomie 20%. Jak już wspomniano, w stadium ED nie odnotowuje się wyleczeń.

dr n. med. Grzegorz Świątoniowski, specjalista onkologii klinicznej, specjalista chorób wewnętrznych; Klinika Chorób Wewnętrznych, 4. Wojskowy Szpital Kliniczny we Wrocławiu (2007-09-16)

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować