Okres przekwitania i problemy z nim związane

Przekwitanie to okres przejściowy w życiu kobiety – od pełnej dojrzałości płciowej do okresu starości. W okresie tym pojawia się ostatnie krwawienie miesiączkowe zwane menopauzą.
Okres ostatnich 6 lat poprzedzający menopauzę umownie określono jako tzw. okres przedmenopauzalny. W tym czasie najczęściej dochodzi do okresowych zaburzeń w przebiegu owulacji lub nawet braku jej występowania. Z tego też powodu u kobiet w tym okresie coraz częściej pojawiają się cykle z upośledzoną płodnością.
Największym jednak problemem tego okresu, w którym występują zaburzenia owulacji i zmniejszenie stężenia wydzielanego przez jajniki progesteronu, są często występujące nieregularne, wydłużające się cykle z nietypowymi krwawieniami o charakterze skąpych miesiączek. Prawdziwą jednak udręką są krwawienia miesiączkowe długo utrzymujące się, obfite, często o charakterze krwotocznym.
W okresie przejściowym na tle niedomogi hormonalnej pojawiają się również często krwawienia czynnościowe o różnym stopniu nasilenia niezwiązane z miesiączkami.
Czas, jaki upływa po ostatniej miesiączce, określono jako tzw. okres pomenopauzalny.
W obydwu tych okresach dochodzi do stopniowego samoistnego zmniejszenia stężenia hormonów jajnikowych – progesteronu, a następnie estrogenów. Ta głęboka, aczkolwiek naturalna, pojawiająca się niedoczynność jajników może być przyczyną zmian metabolicznych w organizmie, schorzeń układu krążenia, a zwłaszcza miażdżycy, z którą wiąże się zwiększona zachorowalność na zawały serca, a także wylewy krwi do mózgu. Istotne w tym okresie są także zmiany zanikowe nabłonka pochwy oraz szyjki macicy sprzyjające powstawaniu stanów zapalnych dolnego odcinka narządu płciowego. Te zmiany zanikowe oraz nasilający się niedobór estrogenów mają istotny wpływ na powolne powstawanie zmian anatomiczno-funkcjonalnych całego narządu moczowo-płciowego wraz ze stopniowym obniżaniem ścian pochwy oraz pojawianiem się objawów nietrzymania moczu. Dodatkową uciążliwością jest odczuwalna przez kobiety suchość pochwy, często znacznie utrudniająca współżycie płciowe.
W okresie pomenopauzalnym, tj. w okresie wygasania czynności hormonalnej jajników, pojawia się też zespół objawów obiektywnych i subiektywnych charakterystycznych dla tego okresu. Jest to tzw. klimakterium.
Charakterystyczne dla klimakterium jest występowanie zespołu dolegliwości tzw. wypadowych. Są to objawy nie tylko wegetatywne, ale także psychiczne. Kobiety w tym okresie uskarżają się na nagłe, niczym nieusprawiedliwione pojawienie się uczucia gorąca, przemieszczającego się po całym ciele, towarzyszącej tym odczuciom nadmiernej potliwości, a także najbardziej dokuczliwe uczucie „uderzeń krwi do głowy” w połączeniu z silnym zaczerwienieniem twarzy. W okresie tym kobiety często także uskarżają się na bóle i zawroty głowy. W sferze psychicznej stają się labilne ze znaczną tendencją do depresji.
Zauważalny jest ponadto znaczny wzrost drażliwości, a także osłabienie pamięci. To właśnie te dolegliwości są najczęstszą przyczyną, która zmusza kobietę do wizyty u lekarza.
W ostatnich latach jednym z najistotniejszych problemów chorobowych tego okresu stała się osteoporoza. Jest to choroba, w której dochodzi do utraty masy kostnej oraz zmiany mikroarchitektury kości. Wiążą się z nią najczęściej silne dolegliwości bólowe różnych odcinków kręgosłupa, a także trudno gojące się złamania kości, w tym szyjki kości udowej. Dolegliwości te potrafią na całe miesiące wyłączyć kobietę zarówno z życia zawodowego, jak i często utrudnić, a nawet uniemożliwić egzystencję dnia codziennego. Kobieta z tym schorzeniem może wymagać nawet stałej opieki drugiej osoby. Nierzadko powikłane złamanie kości może mieć charakter śmiertelny. Należy wspomnieć, że w ciągu całego życia w kościach zachodzą równolegle dwa procesy – zarówno ich budowanie, jak i ich niszczenie. Udowodniono, że po 35 roku życia proces niszczenia kości jest szybszy od jej odbudowy. Z tego też powodu profilaktyka osteoporozy powinna rozpoczynać się wcześnie i być prowadzona latami. Należy ją rozpoczynać od wczesnego dzieciństwa, uwzględniając aktywność ruchową, prawidłowe nasłonecznienie oraz przestrzeganie prawidłowości w żywieniu – dieta bogata w witaminy oraz mikroelementy, w tym zwłaszcza wapno.
Leczenie dolegliwości okresu przekwitania prowadzone jest w ramach coraz powszechniej stosowanej tzw. hormonoterapii zastępczej. W pierwszej fazie, gdy pojawiają się omówione zaburzenia związane z nieprawidłowościami owulacji oraz niedoborem progesteronu, leczeniem z wyboru jest podawanie w drugiej połowie cyklu progestagenów. Ta forma podawania leku powoduje przywrócenie regularności w miesiączkowaniu. W następnym etapie, gdy zmniejsza się stężenie estrogenów, należy je stosować w sposób ciągły lub sekwencyjny.
Tradycyjnie preparaty estrogenowe podawane są doustnie. Jest to metoda tania, a zarazem wygodna. Estrogeny można także podawać w terapii pozajelitowej, w postaci preparatów żelowych lub plastrów. Ten sposób podawania leku zapewnia większą stabilność stężenia hormonu we krwi, a także zapobiega nadmiernemu wyzwalaniu wątrobowych czynników krzepnięcia. Tak więc ta forma podawania leku zmniejsza ryzyko powikłania w postaci choroby zakrzepowo-zatorowej. Progestageny stosowane w hormonoterapii zastępczej również podawane są w ten sposób. Ostatnio u kobiet w okresie postmenopauzalnym coraz popularniejsze jest stosowanie ciągłej terapii estrogenowo-progestagenowej, często nazywanej „terapią bez krwawień”. Niemniej ten rodzaj hormonoterapii powinien być zalecany dopiero po upływie pewnego czasu od menopauzy, gdyż okresowe wyrzuty własnych, endogennych, estrogenów mogą w połączeniu z tak właśnie prowadzoną hormonoterapią doprowadzić do nieregularnych, o różnej obfitości plamień lub krwawień.
Zatem sposób podawania leków powinien być ściśle uzależniony od wieku, a także decyzji kobiety co do chęci miesiączkowania.
Dawki stosowanych hormonów powinny być dobrane w taki sposób, aby nie tylko zmniejszały uciążliwe w odczuciach dolegliwości okresu klimakterium, ale także pozwoliły uzyskać cel wprowadzonej hormonalnej terapii zastępczej, jakim jest zwłaszcza zapobieganie i leczenie miażdżycy oraz osteoporozy.
Jak wynika z powyższego, okres przejściowy w życiu kobiety jest czasem wielu przemian ogólnoustrojowych, nie tylko dotyczących narządu rodnego.
Z tego też powodu dolegliwości z nim związane powinny być leczone wspólnie przez ginekologa, endokrynologa oraz internistę.
Leczenie powinno być prowadzone przez odpowiednio doświadczonych lekarzy. Nieprawidłowe bowiem stosowanie leków może doprowadzić do poważnych, negatywnych następstw. Decyzja o wdrożeniu hormonalnej terapii zastępczej powinna być poprzedzona badaniem ginekologicznym, obejmującym badanie ultrasonograficzne (dopochwowe) narządu rodnego, cytologiczne, mammografię, a także badanie endokrynologiczne oraz dokładne internistyczne.
Badania te mają na celu ewentualne wykrycie wszystkich zmian w organizmie kobiety, które uniemożliwiałyby stosowanie leczenia hormonalnego. Zmiany te dotyczą obecności stanów przednowotworowych i nowotworów złośliwych, schorzeń upośledzających w znacznym stopniu funkcję wątroby, przebytych procesów zapalno-zakrzepowych żył głębokich. Należy również wyłonić kobiety, które są obciążone tymi zmianami rodzinnie. Leczenie należy wówczas dobierać szczególnie dokładnie i powinno być ono poprzedzone badaniem układu krzepnięcia. Tradycyjnie, za przeciwwskazanie w stosowaniu hormonoterapii zastępczej przyjmuje się przebycie przez kobietę schorzenia wywołanego nowotworem estrogenozależnym. Obecnie jednak na temat stosowania leków hormonalnych po przebytej lub w czynnie trwającej chorobie nowotworowej panują różne i często kontrowersyjne zdania.
Należy pamiętać, że zarówno leki stosowane w ramach hormonalnej terapii zastępczej, jak i ich dawki nie spełniają wymogów środków antykoncepcyjnych.
Prof. dr hab. med. Antoni Basta, Dr n. med. Andrzej Szczudrawa, Dr n. med. Kazimierz Pityński

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować