Nowe substancje psychoaktywne

Nowe substancje psychoaktywne (NSP) znane są w Polsce pod nazwą „dopalacze” albo „środki zastępcze”. Są to jednak raczej „nowe narkotyki”, w oficjalnym opisie – „analogi środków odurzających lub substancji psychotropowych, stosowane w takich samych celach jak te środki czy substancje, które są wymienione w załącznikach do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, a których posiadanie jest uznane za nielegalne i jest karane”.
Według definicji ONZ są to nadużywane substancje, mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia, a które nie są kontrolowane przez Konwencję o narkotykach z 1961 r. lub Konwencję o substancjach psychotropowych z 1971 r.
W rzeczywistości NSP są owocem kreatywności różnych osób oraz grup przestępczych je produkujących i rozprowadzających; głównym celem projektowania i syntetyzowania NSP jest wprowadzanie na rynek środków, które jeszcze nie zostały zdelegalizowane.
Obejmują one różnego rodzaju substancje lub ich mieszanki o działaniu psychoaktywnym, w szczególności stymulującym, relaksującym lub halucynogennym, które nie znajdują się na liście substancji kontrolowanych. W nomenklaturze anglosaskiej znane są pod nazwami: „smart drugs”, „designer drugs”, „legal highs”, „club drugs”, „research chemicals” lub „new psychoactive substances (NPS)”.
Nowość w nazwie nie oznacza jedynie innowacyjnych substancji chemicznych służących wywołaniu efektu psychoaktywnego – wraz z ich wejściem na rynek NSP nowy jest sposób ich dystrybucji i zdobywania, nowy jest użytkownik, odbiegający od tradycyjnego narkomana, nowe są efekty działania oraz konsekwencje zażywania, niekiedy niosące nowe, nieznane dotąd zagrożenia zdrowotne i nowe, bardzo wysokie ryzyko śmierci.
Zasadnicza różnica między NSP a tradycyjnymi narkotykami polega na tym, że prawie wszystkie nowe substancje są syntetyczne, zaprojektowane i produkowane po to, by naśladować narkotyki kontrolowane, takie jak marihuana, kokaina, heroina, LSD, ekstazy czy metamfetamina.
Są sprzedawane pod postacią proszku, tabletek, płynów, nasączonych kartoników, nasączonych preparatów ziołowych (aby naśladować marihuanę). Niektóre środki sprzedaje się w kolorowych opakowaniach o kuszących nazwach.
Każdego dnia pojawiają się nowe substancje, które są wykreowane w efekcie zaprogramowanej komputerowo syntezy chemicznej, przewidującej efekty psychoaktywne danego środka. Ich liczba rośnie zatem w postępie geometrycznym, z roku na rok jest ich coraz więcej, znanych jest już blisko 1000 NSP. W międzyczasie te najbardziej powszechnie używane i groźne dla zdrowia udało się wpisać na listę środków zakazanych, np. mefedron, co niestety wcale nie ograniczyło ich popularności.
Używanie NSP rośnie z roku na rok, w niektórych krajach i grupach wiekowych osiąga niepokojące rozmiary. Na przykład, zgodnie ze Światowym Raportem Narkotykowym ONZ z 2016 r., wśród młodzieży 4,7% używa ketaminy, 13,2% zażywa syntetyczne kannabinoidy, a aż 19,9% młodych ludzi przyjmuje różne inne NSP.
Według danych Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA – European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction) w Lizbonie 8% Europejczyków używało NSP w ciągu życia, a 3% – w ostatnim roku.
W Polsce około 9% Polaków miało kiedykolwiek kontakt z NSP, nieznacznie mniej używa ich regularnie. Wśród młodzieży licealnej w naszym kraju 13–16% potwierdza używanie NSP w ciągu swojego życia. Bardzo niepokojące dane zadeklarowali użytkownicy NSP w Polsce w badaniu internetowym itrend na dużej grupie respondentów: aż 46% z nich nie wie, jakie środki przyjmowali w czasie ostatniej okazji.
Tradycyjne narkotyki można podzielić na 3 zasadnicze grupy pod względem ich kluczowego efektu psychoaktywnego: środki pobudzające (stymulanty, takie jak amfetaminy, ekstazy, kokaina), środki tłumiące (opioidy, BZD i barbiturany, GHB) oraz środki halucynogenne (LSD, psylocybina, ketamina).
W przypadku NSP („nowych narkotyków”) podział już nie jest tak jednoznaczny, choć wyróżnia się również 3 zasadnicze grupy. Nowe środki psychostymulujące (syntetyczne katynony, piperazyny, benzofurany i inne) i nowe środki halucynogenne (syntetyczne kannabinoidy, tryptaminy, NBOMe, metoksetamina) nie dają się definitywnie rozdzielić, gdyż wiele z substancji w obu grupach pokrywa się w swoich efektach.
Nadal natomiast dają się wyodrębnić nowe substancje działające tłumiąco na ośrodkowy układ nerwowy, do których zaliczamy przede wszystkim γ-butyrolakton (GBL) i syntetyczne opioidy.
Do głównych grup NSP należą syntetyczne kannabinoidy (agonisty receptora kannabinoidergicznego), syntetyczne stymulanty, środki dysocjacyjne (ketamina), halucynogeny (np. tryptaminy), syntetyczne opioidy oraz wiele innych, które nie dają się zaklasyfikować do żadnej z grup.
Nowe substancje psychoaktywne wnoszą również „nową jakość” pod względem ich produkcji, dostępu i pozyskiwania. Są to z reguły środki innowacyjne, dotąd nieznane, zaprojektowane i zsyntetyzowane z farmaceutyczną precyzją i czystością.
Jest znacznie więcej rodzajów i wariantów tych substancji niż moglibyśmy kiedykolwiek skontrolować. W większości mogą być z łatwością wyszukane i zamówione przez internet, także na Facebooku.
Transakcji towarzyszy zawsze zabezpieczona płatność, nie do wytropienia w sieci, chroniąca znakomicie zarówno dystrybutorów, jak i użytkowników; zamówione środki mogą być dostarczone we wskazane miejsce przez kuriera, który w dużych miastach przywozi towar w ciągu 15–20 minut.
Większość NSP jest nierozpoznawalna przez psy tropiące narkotyki, szkolone do wyczuwania klasycznych środków. Trudność w identyfikacji NSP zwiększa fakt, że większość z nich nie może być wykrytych dostępnymi testami w moczu lub we krwi, a ich zażycie prowadzi do nieznanych wcześniej efektów i wywołuje całkowicie nowy obraz kliniczny.
Do „nowych narkomanów” w Polsce należy w większości eksperymentująca młodzież i młodzi dorośli (1–-24 lat), osoby dobrze sytuowane z wyższym wykształceniem, sprawnie operujące komputerem i poruszające się w internecie. Rzadko rekrutują się z dotychczasowych narkomanów przechodzących na NSP z używania klasycznych „twardych” narkotyków. Warto podkreślić bardzo łatwy dostęp przez internet, także w naszym kraju (www.hyperreal.info).

Kluczowe problemy zdrowotne związane z używaniem NSP

Wiele niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych związanych z używaniem NSP jest analogicznych do tych obserwowanych po tradycyjnych narkotykach, choćby takich jak przedawkowanie, uzależnienie, indukowane zaburzenia psychiczne czy następstwa somatyczne i społeczne. Większość z nich wynika z nadużywania substancji psychoaktywnych.
Negatywne efekty zdrowotne NSP są specyficzne dla rodzaju przyjmowanych środków i można je podzielić na:
□  Ostre następstwa zdrowotne:
○     toksyczność środków i zatrucia (obejmujące przedawkowania),
○     związane z ostrą intoksykacją (np. wypadki, ostry zespół abstynencyjny, psychozy indukowane NSP).
□  Przewlekłe następstwa psychospołeczne, związane z częstym i długotrwałym zażywaniem NSP:
○     uzależnienie – tolerancja, zespół abstynencyjny,
○     następstwa psychiatryczne – zaburzenia nastroju, stany psychotyczne, w szczególności u osób z podatnością wrodzoną,
○     następstwa społeczne – wpływ na relacje w rodzinie lub funkcjonowanie w roli zawodowej,
□  Bardzo częste powikłania somatyczne:
○     posocznica,
○     zaburzenia rytmu serca, zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-komorowego,
○     uszkodzenia zastawek serca (walwulopatie),
○     rabdomioliza,
○     ostra i przewlekła niewydolność nerek,
○     ostra niewydolność oddechowa,
○     zakrzepica żylna,
○     uszkodzenie układu moczowego i dróg żółciowych (ketamina),
○     niedobory immunologiczne (mefedron),
○     napady drgawkowe (GBL, syntetyczne kannabinoidy),
○     dysfunkcje seksualne (mefedron).
□  Zachowania wysokiego ryzyka związane z używaniem iniekcyjnym – niektóre NSP, podobnie jak wiele tradycyjnych narkotyków, są przyjmowane drogą dożylną, co wiąże się z określonymi konsekwencjami wysokiego ryzyka, w szczególności zakażeniami oraz przenoszeniem HIV i chorób zakaźnych przez krew wskutek korzystania ze wspólnych igieł i strzykawek. Przyjmowanie iniekcyjne niektórych NSP związane jest z większym ryzykiem miejscowych stanów zapalnych i uogólnionych zakażeń (np. po wstrzykiwaniu mefedronu).
□  Zachowania seksualne wysokiego ryzyka – używanie NSP sprzyja podejmowaniu ryzykownych kontaktów seksualnych; niektóre NSP bywają wręcz używane jako środki proseksualne, prowokują do podejmowania współżycia seksualnego z przypadkowymi partnerami i bez zabezpieczeń (tzw. chem-sex).
Ponadto do stanów nagłych związanych z używaniem NSP, z którymi może zetknąć się lekarz pracujący na oddziale ratunkowym, należą:
○     nadmierna sedacja lub śpiączka,
○      napady drgawkowe,
○      ostre epizody sercowo-naczyniowe,
○      hipertermia,
○      lęk,
○      silne pobudzenie psychoruchowe,
○     ostre psychozy.
 

Dodano: 2019-06-26

Fragment pochodzi z książki

M. Jarema (red. nauk.), Uzależnienia i substancje psychoaktywne w praktyce lekarza POZ, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2018

Książki


Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować