Inne stany chorobowe układu oddechowego

Istotą rozstrzeni w oskrzelach są balonowate lub cylindryczne odcinkowe rozszerzenia ich światła na skutek wrodzonego osłabienia sprężystości ściany lub w następstwie przewlekłych zapaleń oskrzeli.

Przez dłuższy czas dana osoba może nawet nie wiedzieć, że ma tego typu zmiany, gdyż mogą one nie dawać żadnych objawów.

Wykrycie ich obecności może być przypadkowe, podczas wykonywania specjalistycznych badań z innych powodów, np. przy bronchografii, tj. kontrastowym badaniu radiologicznym światła drzewa oskrzelowego. W tym okresie mogą one już być przyczyną okresowego krwioplucia na skutek żylakowato rozszerzonych w ich obrębie naczyń krwionośnych.

Z czasem jednak, zazwyczaj po przebytych procesach zapalnych w drogach oddechowych, suche do tej pory rozstrzenie oskrzeli ulegają wtórnemu zakażeniu. Dochodzi wówczas do przewlekłych stanów zapalnych, wytwarzania się bardzo obfitej wydzieliny i jej zalegania w tych rozstrzeniach. Wydzielina do oskrzela dostaje się z nich praktycznie dopiero wówczas, gdy nieomal cała przestrzeń „rozstrzeni” zostanie nią wypełniona. Stąd też zakażone rozstrzenie oskrzeli mogą być podłożem przewlekłych, zazwyczaj ropnych nieżytów oskrzeli. Przewlekły kaszel i związana z tym okresowa zmiana ciśnień w drogach oddechowych obciążają krążenie. Zmiany tego typu mają charakter nieodwracalny. W konsekwencji prowadzą zwykle do tzw. zespołu serca płucnego.

Leczenie. Można tylko leczyć ich wtórne zakażenia i zazwyczaj długotrwałe, nawracające uporczywie, odczyny zapalne.

●  Powikłania te są jednak oporne i mało podatne na leczenie ze względu na trudności dotarcia leku do miejsca zalegania ropnej wydzieliny.

●  Korzystne niekiedy wyniki daje leczenie klimatyczne lub sanatoryjne.

●  Można też stosować zabiegi inhalacyjne z lekami rozszerzającymi oskrzela lub rozluźniającymi ich gęstą wydzielinę, ułatwiając w ten sposób jej wykrztuszanie.

●  Można też podobnie, tzn. przez inhalację, stosować leki bakteriostatyczne bądź bakteriobójcze.

●  W uporczywych, dokuczliwych, ograniczonych rozstrzeniach oskrzeli można rozważyć leczenie operacyjne, polegające na wycięciu tych segmentów tkanki płucnej, w których zlokalizowane są rozstrzenie.

Palenie tytoniu utrudnia leczenie, sprzyjając utrzymywaniu się przewlekłych nieżytów.

Podobnie niekorzystnie wpływają wszelkie inne przewlekłe i nawracające stany zapalne dróg oddechowych.

Zapobieganie. W przypadku rozstrzeni oskrzeli oraz ich wtórnych zakażeń należy przede wszystkim podkreślić konieczność:

●  likwidacji nałogu palenia tytoniu jako czynnika sprzyjającego zwiększonemu wydzielaniu śluzu w oskrzelach i ich przewlekłym nieżytom,

●  likwidacji zawilgocenia i zagrzybienia mieszkań jako czynników sprzyjających przewlekłym nieżytom oskrzeli oraz wtórnym zakażeniom nie tylko bakteryjnym, ale i grzybiczym,

●  praktycznego realizowania szeroko pojętej profilaktyki zapaleń oskrzeli i konsekwentne skuteczne ich zwalczanie.

Istotą rozedmy płuc jest przeważnie trwałe rozdęcie pęcherzyków płucnych, a często i drobnych oskrzelików z wtórną utratą elastyczności tych pęcherzyków, a w konsekwencji całych dużych partii płuc.

Jest ona zazwyczaj następstwem wzrostu z jednej strony ciśnienia powietrza w drogach oddechowych (zwłaszcza w oskrzelach, oskrzelikach i pęcherzykach płucnych), a z drugiej strony skutkiem zmniejszenia sprężystości i zaniku ścian pęcherzyków płucnych. Zjawisku temu towarzyszy zazwyczaj ścieńczenie ścian pęcherzyków płucnych, a nawet zanik przegród międzypęcherzykowych, co umożliwia powstanie w miejscu drobnych pęcherzyków mniejszej liczby większych pęcherzy.

W konsekwencji tego typu zmian anatomicznych dochodzi do zmniejszenia powierzchni wymiany gazowej w płucach, zmniejszenia ogólnej objętości naczyń krążenia płucnego, wzrostu ciśnienia w tętnicy płucnej i w jej rozgałęzieniach, a w końcu do dodatkowego obciążenia prawej komory serca większą pracą. Wskutek rozdęcia pęcherzyków płucnych, zmniejszenia ich elastyczności i pozornego zwiększenia objętości całych płuc dochodzi stopniowo do spłycenia wdechu i narastania stopnia odczuwanej duszności oraz wdechowego ustawienia klatki piersiowej. Stany skurczowe oskrzeli, dychawica oskrzelowa, ostre i przewlekłe zapalenie oskrzeli, kaszel oraz inne stany warunkujące trudności wydechowe i wzrost ciśnienia w drogach oddechowych, a także czynniki osłabiające elastyczność ścian pęcherzyków płucnych (np. stopniowy zanik elementów sprężystych tkanki płucnej) lub niszczące przegrody międzypęcherzykowe (np. krzemica, pylica) sprzyjają rozwojowi rozedmy płuc. Początkowy rozwój rozedmy może być bezobjawowy, mimo powstających zmian anatomicznych w płucach oraz stwierdzanych badaniami laboratoryjnymi zaburzeń czynności płuc, gdyż w tym czasie są zazwyczaj sprawne jeszcze pewne mechanizmy wyrównawcze.

Objawy. Pierwszym objawem rozedmy płuc może być stopniowo narastająca, zwłaszcza przy wysiłkach fizycznych, duszność, mimo braku przyczyn tej duszności w czynności narządu krążenia. Sam proces rozwoju rozedmy i jego objawy mają charakter postępujący. Początkowo okresowa, niewielka zadyszka może przejść w duszność stałą, coraz bardziej się nasilającą i upośledzającą sprawność ruchową i zawodową organizmu.

Wszelkie zakażenia i nieżyty oskrzeli, którym palenie tytoniu tak bardzo sprzyja, oraz współistniejące rozstrzenie oskrzeli nasilają objawy rozedmy płuc.

Leczenie. Nie ma skutecznego leczenia.

Możemy tylko łagodzić w pewnym stopniu jej objawy i powikłania przez odpowiedni tryb życia i codzienną gimnastykę oddechową w celu przedłużenia sprawności ruchowej i elastyczności tkanki płucnej. Dostosować też trzeba zapotrzebowanie na tlen do stopnia możliwości zapewnienia go w wyniku wymiany gazowej w rozedmowych płucach.

Zapobieganie. Ważne znaczenie ma maksymalnie wczesne likwidowanie omówionych wyżej czynników mogących perspektywicznie przyspieszać jej rozwój.

Pylice płuc są stanami chorobowymi charakteryzującymi się śródmiąższowym odkładaniem cząsteczek różnorodnych pyłów oraz rozlanym bądź guzowatym rozrostem tkanki włóknistej na skutek przewlekłego drażniącego działania różnorakich czynników pobudzających ten rozrost. Wskutek tego elastyczne, jasne („czyste”) płuca noworodka czy dziecka, o budowie zrazikowej, stają się stopniowo narządem „sztywnym”, mało elastycznym, z narastającym depozytem pyłów.

Rozrastająca się w przestrzeniach międzypęcherzykowych tkanka włóknista uciska i tym samym ogranicza miąższ płucny oraz możliwość wymiany gazowej. W wyniku tego procesu dochodzi do ograniczenia sprawności ruchowej i przydatności zawodowej na skutek niewydolności oddechowej z następową, czyli wtórną, niewydolnością prawokomorową serca.

W zależności od rodzaju działających i gromadzących się w podścielisku tkanki płucnej pyłów wśród pylic płuc wyróżniamy m.in.:

●  krzemicę płuc (pyłki krzemowe),

●  pylicę węglową (pyłki węglowe),

●  pylicę bawełnianą (pył bawełniany),

●  pylicę azbestową (pył azbestowy).

Z powyższego wynika, że pylicę płuc określonego typu można niekiedy uznać za chorobę zawodową pewnej grupy osób, narażonych na wdychanie tego lub innego rodzaju pyłów.

W początkowym okresie rozwoju choroby objawy mogą być niezauważalne. Z czasem jednak powstające zmiany pylicze mogą powodować występowanie duszności wysiłkowej, kaszel, odpluwanie śluzowej bądź przy wtórnych zakażeniach śluzowo-ropnej plwociny (np. czarno podbarwionej w przypadku pylicy węglowej). W związku z tym mogą też występować przewlekłe stany podgorączkowe.

Rozpoznanie. Ustalenie poprawnego rozpoznania jest możliwe tylko przez lekarza na podstawie szczegółowo zebranego wywiadu zawodowo-środowiskowego, badania fizykalnego i badania radiologicznego klatki piersiowej.

Leczenie. Jest bardzo trudne i nie w pełni skuteczne.

●  Postępowanie odpowiednie do zaistniałych zmian w narządzie oddechowym może zmniejszyć dokuczliwość następstw pylicy.

●  Zaznaczającą bądź pogłębiającą się niewydolność oddechową można łagodzić zmniejszeniem zapotrzebowania na tlen przez ograniczenie zbędnych wysiłków fizycznych.

●  Wentylację płuc i tym samym wymianę gazową w płucach można poprawić przez udrożnienie drzewa oskrzelowego za pomocą środków farmakologicznych poszerzających jego światło.

●  Bardzo ważne też jest skuteczne usuwanie czynników i stanów chorobowych zmniejszających swobodę przepływu powietrza w drogach oddechowych (nieżyty oskrzeli, zakażone rozstrzenie oskrzeli) bądź je podtrzymujących (zaprzestanie palenia tytoniu).

●  Nakładającą się niewydolność krążenia możemy równolegle likwidować farmakologicznymi środkami usprawniającymi jego czynność.

●  Niezbędnym warunkiem ograniczenia zmian chorobowych i ich następstw jest likwidacja zapylenia w miejscu przebywania człowieka (praca, dom, środowisko), a jeżeli jest to niemożliwe, to przeniesienie człowieka z tego typu środowiska do innego.

Zwrócić też należy uwagę, że zmiany pylicze w płucach są czynnikiem sprzyjającym rozwojowi gruźlicy. Niezbędne jest więc wyczulenie na kontrolę w tym kierunku.

Zapobieganie. Bardzo ważne jest świadome i racjonalne zapobieganie, uwzględniające omówione wyżej mechanizmy powstawania rozedmy i pylicy płuc, którego skuteczność przewyższa efekty późniejszego leczenia powstałych zazwyczaj nieodwracalnych zmian.

Zawał płuca jest następstwem zaczopowania światła tętnicy płucnej lub któregoś z jej rozgałęzień naniesionym przez krew „materiałem zatorowym” (np. kawałkiem skrzepu) lub zakrzepem wytworzonym na miejscu.

Jest to częste powikłanie chorób układu krążenia, stwarzające bezpośrednie zagrożenie życia chorego.

●  nagły, silny ból w klatce piersiowej,

●  sinica,

●  duszność,

●  przyspieszenie oraz spłycenie oddechu.

Nakazują one szybkie wezwanie pogotowia ratunkowego i pilne odwiezienie chorego do szpitala.

Na skutek tych zmian powstaje przekrwienie bierne, a niekiedy wynaczynienia krwi i wyłączenie określonej części tkanki płucnej z fizjologicznych czynności, a czasem nawet i jej martwica. Wielkość zawału zależy od wielkości światła zaczopowanego naczynia. Fragment płuca objęty zawałem sięga swą podstawą do najmniejszych rozgałęzień naczynia, a więc zwykle do opłucnej. Objęta zawałem część płuca traci upowietrzenie.

Powstanie zawału płuca charakteryzuje zwykle wspomniany powyżej bardzo nagły, silny ból kłujący w klatce piersiowej typu opłucnowego, ogólny niepokój, szybko narastająca duszność oraz zazwyczaj sinica i dołączające się nieco później krwioplucie.

Nasilenie i burzliwość opisanych objawów zależą od rozległości zawału.

W powikłanym przebiegu może dojść do powstania płynu wysiękowego w jamie opłucnej, do procesu zapalnego w części płuca objętej zawałem, a nawet do martwicy i powstania ropnia.

Rozpoznanie. Może je ustalić lekarz na podstawie danych klinicznych i badania radiologicznego.

Leczenie: szpitalne.

Odma opłucnowa jest to obecność powietrza w jamie opłucnej. Zazwyczaj występuje jednostronnie. Może powstać np. na skutek pęknięcia podopłucnowych pęcherzy rozedmowych płuc w czasie silnego kaszlu, przebicia do jamy opłucnej ropnia „drenowanego” z drugiej strony do oskrzela, pęknięcia jamy gruźliczej lub w następstwie obrażeń pourazowych klatki piersiowej itd.

Objawy. Wśród objawów odmy opłucnowej dominują:

●  nagły ból uciskający w klatce piersiowej, który wystąpił po silnym kaszlu, większym wysiłku fizycznym lub po urazie klatki piersiowej,

●  zazwyczaj szybko narastająca duszność,

●  przyspieszenie tętna,

●  bladość powłok,

●  poty,

●  pogłębiające się ogólne osłabienie.

Wystąpienie opisanych objawów wymaga pilnego wezwania pogotowia ratunkowego, przewiezienia chorego do szpitala, gdzie badanie lekarskie i radiologiczne pozwolą ustalić właściwe rozpoznanie i podjąć odpowiednie leczenie.