Gruźlica płuc – realne zagrożenia

Gruźlicę wywołują prątki kwasooporne Mycobacterium tuberculosis, występujące na wszystkich kontynentach, dlatego Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) traktuje gruźlicę jako zakażenie o zasięgu ogólnoświatowym.

Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową i z tego powodu większość pacjentów zakażonych cierpi na gruźlicę płuc. Zakażenia rozwijające się poza układem oddechowym mają najczęściej charakter reaktywacji zakażenia utajonego.

Prątki kwasooporne mają bowiem zdolność przetrwania oraz namnażania się w komórkach makrofagów, mogą zatem przetrwać wiele lat w ognisku pierwotnym, zanim zaczną ponownie rozwijać się pod wpływem immunosupresji.

Gruźlica pozapłucna (z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego czy narządów wewnętrznych, takich jak wątroba czy nerka) ma najczęściej charakter reaktywacji zakażenia utajonego.

Podstawowym czynnikiem rozwoju gruźlicy jest immunosupresja wynikająca ze stosowanego leczenia (np. glikokortykosteroidy) lub innych chorób (np. zakażenie HIV, cukrzyca, choroba nowotworowa) i stanów (niedożywienie, bezdomność, imigracja z rejonów o wysokiej zapadalności na gruźlicę, naturalny proces starzenia się).

Objawy gruźlicy zarówno płuc, jak i pozapłucnej rozwijają się zazwyczaj wiele tygodni, a czasami miesięcy przed zgłoszeniem się chorego do lekarza. Do głównych dolegliwości należą przewlekła gorączka, nie zawsze z dreszczami, znaczne zmniejszenie masy ciała, nocne poty, osłabienie.

U chorych z gruźlicą płuc najczęściej obserwuje się kaszel (początkowo suchy, następnie produktywny, czasami z krwiopluciem) i charakterystyczne dla różnych postaci gruźlicy zmiany radiologiczne w obrazie klatki piersiowej.

Gruźlicę pierwotną obserwuje się głównie u dzieci i ludzi młodych. Charakteryzuje się ona wytworzeniem ogniska pierwotnego z odczynem węzłowym.

W typowym obrazie radiologicznym gruźlicy pierwotnej występują zagęszczenia zapalne w środkowych i dolnych polach płucnych z powiększeniem węzłów chłonnych wnęk płucnych i przytchawiczych.

Gruźlica popierwotna może przebiegać zarówno w postaciach płucnych (gruźlica prosówkowa, serowate zapalenie płuc, gruźlica płuc włóknisto-jamista), jak i pozapłucnych (gruźlica: opłucnej, węzłów chłonnych, układu moczowo-płciowego, kości i stawów, OUN, przewodu pokarmowego, skóry).

Chorzy, u których występuje gruźlica w przebiegu zakażenia HIV, najczęściej nie prezentują ani kaszlu, ani typowych zmian radiologicznych w płucach; jedynymi objawami rozwijającej się gruźlicy w tych przypadkach są gorączka, utrata masy ciała i anemizacja. Rozpoznanie gruźlicy u zakażonych HIV jest zatem szczególnie trudne.

W przypadku podejrzenia gruźlicy diagnostyka w warunkach ambulatoryjnych jest bardzo kłopotliwa, dlatego konieczne jest skierowanie pacjenta na oddział Pulmonologii lub oddział chorób zakaźnych w przypadku zakażonych HIV w celu badania obecności prątków (preparat bezpośredni, hodowla, badanie obecności materiału genetycznego M. tuberculosis metodą PCR) w materiale biologicznym (plwocina, krew, płyn mózgowo-rdzeniowy).

Testy skórne z tuberkuliną mogą być zawodne w przypadku chorych ze znacznymi niedoborami odporności komórkowej.

Ze względu na fakt, że zakażenia M. tuberculosis i M. avium complex (MAC) są jedną z najczęstszych infekcji oportunistycznych w przebiegu AIDS, konieczne jest badanie wszystkich chorych zakażonych HIV w kierunku gruźlicy oraz wszystkich chorych z rozpoznaną gruźlicą w kierunku zakażenia HIV.