Co to jest hipercholesterolemia?

Cholesterol jest składnikiem błon komórkowych i prekursorem niektórych witamin. Z niego następuje synteza hormonów steroidowych i kwasów żółciowych. Jest więc niezbędny do życia.
Cholesterol krąży we krwi w cząstkach zwanych lipoproteinami. Oprócz cholesterolu, składają się one z białek i fosfolipidów. Na czczo w osoczu znajdują się trzy rodzaje lipoprotein: lipoproteiny o bardzo małej gęstości – VLDL (ang. very low density lipoprotein), lipoproteiny o małej gęstości – LDL (ang. low density lipoprotein) oraz lipoproteiny o dużej gęstości – HDL (ang. high density lipoprotein).
Zawarte w pożywieniu tłuszcze pokarmowe podlegają w przewodzie pokarmowym hydrolizie (rozkładowi). Powstają wolne kwasy tłuszczowe oraz glicerydy. Wolne kwasy tłuszczowe są wykorzystywane do syntezy triglicerydów i w połączeniu z białkiem apo B-48 są uwalniane z jelita jako chylomikrony. Chylomikrony stanowią źródło energii dla mięśni i są magazynowane w tkance tłuszczowej.
W wątrobie odbywa się synteza endogennych triglicerydów z wolnych kwasów tłuszczowych, pochodzących z tkanki tłuszczowej, oraz z węglowodanów. Razem z cholesterolem i białkami są one uwalniane z wątroby jako lipoproteiny o bardzo małej gęstości (VLDL). Stanowią 10-15% całkowitego cholesterolu. W ich skład wchodzą także białka, apolipoproteiny – apo B-100, apo C (I, II i III) oraz apo E. Tak więc, chylomikrony i VLDL są lipoproteinami bogatymi w egzo- bądź endogenne triglicerydy. W wyniku ich rozkładu powstają lipoproteiny o pośredniej gęstości – IDL (ang. intermediate density lipoprotein), zawierające mniej triglicerydów i stosunkowo więcej cholesterolu.
Lipoproteiny LDL powstają w wyniku hydrolizy IDL i stanowią główny rezerwuar cholesterolu (60-70% całkowitej zawartości choletserolu). Zawierają też apolipoproteinę apo B-100.
W wątrobie odbywa się również produkcja kwasów żółciowych, niezbędnych w procesie trawienia i wchłaniania składników pokarmowych. Zostają one wydzielone do światła przewodu pokarmowego, gdzie ułatwiają wchłanianie składników pokarmowych i skąd same ulegają absorpcji. Zjawisko cyklicznego wydzielania i wchłaniania kwasów żółciowych nosi nazwę krążenia wątrobowo-jelitowego.
Źródłem lipoprotein HDL (20-30% całkowitej zawartości cholesterolu) jest wątroba i jelita. Dodatkowo HDL powstaje z przemian chylomikronów oraz VLDL (HDL pochodzą z powierzchownych części lipoprotein, IDL – z części wewnętrznej ich rdzenia). Głównymi apolipoproteinami HDL są apo A-I i apo A-II.
Dla oceny ryzyka powikłań, związanych z podwyższonym stężeniem cholesterolu, niezbędne jest oznaczenie cholesterolu występującego we wszystkich frakcjach lipoprotein. Dlatego w badaniach laboratoryjnych oznacza się stężenia cholesterolu całkowitego, HDL-cholesterolu, LDL-cholesterolu oraz triglicerydów. Znajomość pełnego profilu lipidowego dostarcza więcej informacji o ryzyku niż oznaczenie samego tylko cholesterolu całkowitego. Aby wynik badania był wiarygodny, należy powstrzymać się od jedzenia przez przynajmniej 14 godzin przed pobraniem krwi, a ostatni posiłek powinien być lekkostrawny z niewielką zawartością tłuszczów.
Lipoproteina LDL, która transportuje cholesterol z wątroby do tkanek, jest szczególnie niebezpieczna w aspekcie rozwoju miażdżycy. Dlatego właśnie zmniejszenie jej stężenia jest głównym celem leczenia hipolipemizującego. Wysokie stężenie cholesterolu sprzyja jego przechodzeniu do wnętrza ściany naczyniowej i komórek układu odpornościowego – makrofagów, które z czasem przekształcają się w komórki piankowate. Wokół tych ostatnich powstaje otoczka zbudowana z komórek mięśni gładkich oraz kolagenu, stopniowo zwężając światło naczynia. Szybkość powstawania blaszek miażdżycowych jest zmienna, ale są one obserwowane już w czasie życia płodowego! Pęknięcie blaszki i powstanie zakrzepu prowadzi do zamknięcia naczynia i objawów ostrego niedokrwienia zaopatrywanego przez nie obszaru.
Lipoproteina HDL odpowiada za odprowadzenie cholesterolu z tkanek do wątroby, a obecność enzymu paraoksonazy hamuje proces utleniania lipidów. Jest to istotne o tyle, że utlenione lipidy nasilają tempo miażdżycy. Odprowadzanie nadmiaru cholesterolu z tkanek zabezpiecza je przed jego niekorzystnym działaniem i rozwojem miażdżycy. Wysokie stężenie lipoproteiny HDL jest zatem czynnikiem ochronnym i zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej.
Podwyższone stężenie cholesterolu, które dotyczy około 60% polskiej populacji, jest jednym z głównych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego i wiodącą przyczyną przedwczesnego zgonu. Dlatego hipercholesterolemia musi być leczona, pomimo, że u większości chorych początkowo nie powoduje objawów klinicznych.
Hipercholesteromię dzieli się na pierwotną oraz wtórną, która występuje w przebiegu innych chorób. Hipercholesterolemia pierwotna obejmuje kilka różnych typów.
Hipercholesterolemia rodzinna. Jest związana z uszkodzeniem receptora dla LDL w wątrobie. Cholesterol nie może wówczas przechodzić z krwi do wątroby, przez co jego stężenie w osoczu jest znacznie podwyższone. Wyróżnia się dwie postacie choroby. Pierwsza jest związana z nieprawidłowością jednego z alleli (pochodzącego od jednego rodzica) genu dla receptora. W takiej sytuacji stężenie LDL osiąga wartości około 400-500 mg/dl. U mężczyzn proces miażdżycy występuje w wieku 40-50 lat, u kobiet – później. Druga postać hipercholesterolemii rodzinnej dotyczy osób, u których obie postaci genu dla receptora LDL są nieprawidłowe. Frakcja LDL może wówczas osiągać wartości nawet powyżej 1000 mg/dl, a proces miażdżycy występuje już w wieku dziecięcym. Hipercholesterolemii rodzinnej mogą towarzyszyć żółtaki – żółto zabarwione zgrubienia skóry powiek i w okolicy ścięgna Achillesa.
Hipercholesterolemia związaną z nieprawidłową budową białka apo B-100, obecnego w lipoproteinie LDL. W następstwie tego defektu, wiązanie prawidłowego receptora z cząstkami LDL jest utrudnione.
Postać wielogenowa, w której za podwyższone stężenie cholesterolu odpowiada nieprawidłowa funkcja kilku genów oraz nieprawidłowe nawyki żywieniowe. Postać ta występuje najczęściej (5-10% populacji).
Hipercholesterolemia wtórna obejmuje choroby, w przebiegu których wzrasta stężenie cholesterolu:
– przewlekłą niewydolność nerek,
– zespół nerczycowy,
– choroby wątroby,
oraz stany zdrowotne wymagające stosowania leków hormonalnych: kortykosteroidów, progestagenów.
Zaburzenia lipidowe mogą wyrażać się podwyższonym stężeniem cholesterolu – mówimy wtedy o hipercholesterolemii, lub triglicerydów – jest to hipertriglicerydemia. Może się też zdarzyć, że równocześnie występuje podwyższone stężenie cholesterolu i triglicerydów – wówczas mówimy hipercholesterolemii mieszanej.
Do głównych przyczyn zwiększenia stężenia triglicerydów należy otyłość oraz brak aktywności fizycznej. Dodatkowymi czynnikami, sprzyjającymi podwyższeniu poziomu triglicerydów są: palenie papierosów, nadmierne spożycie alkoholu, dieta bogata w węglowodany (ponad 60% kalorii), choroby przewlekłe (cukrzyca typu 2, przewlekła niewydolność nerek, zespół nerczycowy), stosowanie niektórych leków (kortykosteroidów, estrogenów, beta-blokerów) oraz uwarunkowania genetyczne. Prawidłowe stężenie triglicerydów nie przekracza 150 mg/dl (1,7 mmol/l). Wartości w górnej granicy normy mieszczą się w zakresie pomiędzy 150 a 199 mg/dl (1,7-2,3 mmol/l). O dużym stężeniu triglicerydów mówi się gdy ich wartości znajdują się w przedziale do 200 do 499 mg/dl (2,3-5,7 mmol/l), a o bardzo dużym – gdy są równe lub wyższe od 500 mg/dl (5,7 mmol/l). Duże stężenie triglicerydów może być przyczyną ostrego zapalenia trzustki.
Szczególnym przykładem zaburzeń gospodarki lipidowej jest dyslipidemia aterogenna, występująca u chorych na cukrzycę. Zaburzenia polegają na występowaniu podwyższonego stężenia triglicerydów (powyżej 150 mg/dl czyli >1,7 mmol/l), niskiego stężenia cholesterolu HDL (poniżej 40 mg/dl czyli <1,0 mmol/l u mężczyzn i powyżej 46 mg/dl czyli <1,2 mmol/l u kobiet) oraz obecności małych, gęstych cząstek LDL. Czynnikami ryzyka dyslipidemii są otyłość oraz zespół metaboliczny, a w patogenezie największe znaczenie ma insulinooporność. Podwyższone stężenie triglicerydów wynika z utrudnionego metabolizmu VLDL, zwiększonej produkcji triglicerydów w wątrobie oraz zwiększonej lipemii po posiłku i opóźnionego usuwania lipoprotein przez komórki wątroby. Obniżone stężenie cholesterolu HDL jest wynikiem zwiększonego przenoszenia triglicerydów z cząstek bogatych w ten tłuszcz do HDL, gdzie zastępują one cholesterol. Małe, gęste cząstki LDL powstają w wyniku hydrolizy cząstek LDL wzbogaconych w triglicerydy. Powstałe cząstki o zmienionych właściwościach trudniej przechodzą do wątroby, na skutek czego następuje ich akumulacja w osoczu. Łatwiej przechodzą one natomiast do ściany naczyniowej, gdzie nasilają proces miażdżycy. Dodatkowo, małe, gęste cząstki LDL są szczególnie podatne na procesy utlenienia (oksydacji) i szybko wchłaniane przez makrofagi z wytworzeniem komórek piankowatych.

Podobny artykuł:

dr n. med. Piotr Kocełak – Leczenie hipercholesterolemii

Aktualizacja: 2017-01-10
dr n. med. Piotr Kocełak Katedra Patofizjologii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować