Choroby wysypkowe wieku dziecięcego

W artykule omówiono najczęściej występujące choroby wysypkowe dzieci. Przedstawiono ich etiologię, przebieg, charakterystyczne objawy, możliwe powikłania oraz podstawowe informacje na temat leczenia i zapobiegania.
Do grupy chorób wysypkowych zaliczyć możemy zarówno choroby, których przyczynami są wirusy (gorączkę trzydniową, odrę, ospę wietrzną/półpasiec, różyczkę), jak i wywoływaną przez paciorkowca płonicę.

Gorączka trzydniowa/rumień nagły

Wywołuje ją wirus HHV6 z grupy herpes. Wirus ten występuje powszechnie, w grupie osób do 20 roku życia niemal 100% posiada we krwi przeciwciała świadczące o przebyciu zakażenia. Dzieci chorują przeważnie do 4 roku życia. Szczyt zachorowań przypada między 6 a 24 miesiącem życia. Młodsze dzieci, karmione piersią, są chronione przed zachorowaniem przez przeciwciała dostarczone z mlekiem matki. Zakażenie następuje drogą kropelkową-przez ślinę oraz kontakt bezpośredni.
Okres wylęgania od kontaktu do wystąpienia objawów wynosi średnio około 9 dni, ale może wahać się od 5 do 15dni. Zakażenie objawowe występuje u około 17% dzieci.
Pierwszym objawem jest kilkudniowa gorączka, sięgająca do około 40°C. Wzrost temperatury ciała utrzymuje się od 3 dni do tygodnia. Następnie – w okresie normalizacji temperatury – pojawia się grudkowo-plamista wysypka. Wysypka występuje na twarzy, szyi, tułowiu i znika po około 2 dniach. Często wysypce towarzyszy biegunka, wykwity w gardle, kaszel oraz powiększenie węzłów chłonnych szyjnych. Możliwe jest wystąpienie drgawek gorączkowych.
Zgodnie z danymi statystycznymi, zakażenie wirusem HHV6 jest najczęstszą przyczyną gorączki (około połowy przypadków) oraz drgawek gorączkowych u dzieci, a zwłaszcza niemowląt. U dzieci z obniżoną odpornością możliwy jest cięższy przebieg zakażenia, z objawami narządowymi w przebiegu pierwotnego zakażenia lub jego reaktywacji. W obrazie krwi charakterystyczna jest leukopenia ze znaczną limfocytozą.
Rozpoznanie stawia się głównie na podstawie objawów klinicznych. W razie ciężkiego przebiegu lub w przypadku problemów diagnostycznych, możliwe jest również wykrywanie DNA wirusa metodą PCR oraz badania serologiczne.
Leczenie jest objawowe – podaje się leki przeciwgorączkowe. W razie ciężkiego przebiegu można stosować leki przeciwwirusowe: gancyklowir i foskarnet.

Odra

Zakażenie następuje drogą kropelkową. Szczyt zachorowań występuje zimą. Zapobieganie polega na szczepieniu dzieci według kalendarza szczepień. Na zachorowanie narażone są głównie dzieci przed szczepieniem – między 5 a 12 miesiącem życia (po wygaśnięciu odporności nabytej z mlekiem matki), dzieci, które nie zostały rewakcynowane (ponownie zaszczepione) po 10 roku życia oraz osoby, które nie odpowiedziały na szczepienie (około 5% populacji). Zakaźność utrzymuje się 3-5 dni przed wystąpieniem wysypki oraz przez 4 dni po jej pojawieniu. Od kontaktu z wirusem do pojawienia się wysypki mija około 14 dni.
Odra przebiega w kilku okresach. Okres zwiastunowy trwa przeważnie 2-4 dni. Występują wówczas objawy nieżytowe i gorączka. Szczególną uwagę zwraca „zapłakana twarz”; dziecka. Pojawia się nieżyt spojówek, gardła oraz górnych dróg oddechowych. Manifestacją tego ostatniego jest suchy kaszel. Okres zwiastunowy to czas największej zakaźności dla innych dzieci. Specyficznym objawem zakażenia są, przypominające okruszki, plamki Koplika, zlokalizowane na błonie śluzowej jamy ustnej, na wysokości zębów trzonowych. Pojawiają się one po około 10 dniach od momentu zakażenia, przed wystąpieniem wysypki.
Okres wysypkowy odry trwa około 3-4dni. Występuje wówczas ponowne zwiększenie gorączki i pojawia się wysypka: gruboplamista, żywoczerwona, nieregularna. Występuje najpierw za uszami. Następnie szerzy się na twarz i resztę ciała. Obejmuje również błony śluzowe.
W okresie zdrowienia wysypka brązowieje i łuszczy się. W rezultacie skóra nabiera „brudnego”; wyglądu.
Odra daje liczne powikłania. Najczęściej występuje zapalenia ucha środkowego, zapalenie krtani oraz zapalenie płuc. Komplikacje te wynikają z faktu, iż odra powoduje przejściowe upośledzenie odporności (działa immunosupresyjnie), przez co sprzyja nadkażeniom bakteryjnym.
Leczenie odry jest objawowe – podaje się leki przeciwgorączkowe oraz łagodzące kaszel. Można zapobiec zachorowaniu dzieci nieuodpornionych, które zetknęły się z chorymi. Warunkiem jest podanie szczepionki przeciwko odrze w ciągu 72 godzin od kontaktu, a następnie doszczepianie zgodnie z kalendarzem szczepień. Można również podać dziecku immunoglobulinę przeciwodrową, a szczepienie wykonać po upływie 5 miesięcy.
Dziecko chore powinno pozostać w domu do 5 dni od pojawienia się wysypki. Obowiązuje zgłoszenie sanitarne zachorowania.

Ospa wietrzna/półpasiec

Przyczyną jest wirus VZV. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową. Wirus może również przemieszczać się z prądem powietrza w postaci aerozolu. Przy kaszlu lub kichnięciu cząsteczki wirusa mogą zostać wyrzucone na odległość kilkunastu metrów i utrzymywać się w powietrzu przez długi czas. Zachowują przy tym zakaźność, ze względu na znaczną odporność wirusa na działanie czynników zewnętrznych, co odróżnia go od stosunkowo wrażliwego i szybko ginącego wirusa odry.
Choroba jest bardzo zakaźna – zakażenie przechodzi około 90% osób w wieku do 20 roku życia. Szczyt zachorowań występuje między 5 a 14 rokiem życia. Przy pierwszym kontakcie z wirusem dziecko choruje na wietrzną ospę, zaś przy reaktywacji wirusa rozwija się półpasiec. Zakaźność rozpoczyna się na 2 dni przed pojawieniem się wysypki, a kończy się po około 5 dniach od jej wystąpienia – wraz z zasychaniem ostatnich wykwitów. U dorosłych przebieg jest cięższy, częściej występują powikłania (w tym śródmiąższowe zapalenie płuc), a śmiertelność jest 25-krotnie wyższa niż u dzieci.
Ospa wietrzna rozpoczyna się gorączką, uczuciem osłabienia, bólami głowy i kończyn. Gdy opada temperatura, tj. po około 2-3 dniach, pojawia się wysypka. Jest ona niesymetryczna, wykwity w różnych stadiach rozwoju (wielopostaciowe) są obecne na całym ciele, łącznie z owłosioną skórą głowy. Ewolucja zmian – od różowej plamki, przez grudkę, pęcherzyk (zawiera treść surowiczą), krostę (treść mętna), po strupek – trwa około 48 godzin. Okres wysypkowy trwa około 7 dni. Jeśli zmiany nie zostaną rozdrapane przez dziecko, ustępują bez pozostawienia blizn.
Najczęstszym powikłaniem ospy wietrznej jest nadkażenie bakteryjne rozdrapanych przez dziecko zmian. Dlatego ważna jest odpowiednia higiena skóry oraz stosowanie preparatów zmniejszających świąd.
Leczenie ospy wietrznej jest objawowe. Podaje się leki przeciwgorączkowe. Wskazana jest także higiena skóry – kąpiele w nadmanganianie potasu lub środkach przeciwświądowych. W ciężkich postaciach w leczeniu stosuje się acyklowir. Dziecko powinno zostać w domu do czasu odpadnięcia strupków. Obowiązuje zgłoszenie sanitarne zachorowania.
Istnieje skuteczna szczepionka, chroniąca przed zachorowaniem na ospę wietrzną. Możliwe jest profilaktyczne zastosowanie acyklowiru. U dzieci z upośledzoną odpornością, w przypadku narażenia na zakażenie, podaje się hiperimmunizowaną immunoglobulinę.
Półpasiec jest wtórnym, reaktywowanym zakażeniem wirusem VZV. U dzieci zdrowych i z prawidłową odpornością zdarza się rzadko. Wykwity obejmują fragment skóry zaopatrywany przez określony nerw. Towarzyszy im neuralgia – wzmożona wrażliwość okolicy na dotyk i ból. Szczególnie niebezpieczne są zmiany umiejscowione na twarzy. Istotnym problemem jest również półpasiec atakujący dzieci w immunosupresji. Choroba może mieć wówczas ciężki, rozsiany przebieg.

Różyczka

Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową oraz przez kontakt. Wirus jest obecny w wydzielinach i wydalinach – śluzie i moczu. Szczyt zachorowań przypada na marzec oraz wczesną wiosnę. Zazwyczaj chorują dzieci w wieku od 5 do 9 lat. Przebieg 25-50% zakażeń jest bezobjawowy. Okres wylęgania to 14-21 dni. Zaraźliwość utrzymuje się w ciągu 7 dni przed pojawieniem się wysypki oraz przez 3-5 dni okresu wysypkowego. Jednak w wydzielinie z gardła wirus może być obecny nawet do 14 dni po wysypce.
Główne objawy różyczki to gorączka i wysypka. Nie występują objawy nieżytowe oraz biegunka. Rzadko też stwierdza się objawy prodromalne (zwiastunowe). Z tego względu chorobę najczęściej rozpoznaje się w okresie wysypkowym – zwłaszcza u dzieci. Drobnoplamkowa, delikatnie czerwona wysypka pojawia się najpierw na twarzy. Następnie, w ciągu 1 doby, szerzy się na całe ciało. Ustępuje bez przebarwień. Występuje też powiększenie węzłów chłonnych – często uogólnione. Charakterystyczne jest symetryczne powiększenie węzłów chłonnych karkowych i szyjnych. Przebieg różyczki jest przeważnie lekki, rzadko występują powikłania. Leczenie jest objawowe. Dziecko powinno pozostać w domu w ciągu 7 dni od pojawienia się wysypki. Obowiązuje zgłoszenie sanitarne zachorowania.

Płonica (szkarlatyna)

Jest to choroba bakteryjna, wywoływana przez paciorkowca grupy A. Okres wylęgania wynosi od 2 do 4 dni. Po tym czasie dochodzi do wzrostu ciepłoty ciała, pojawiają się bóle brzucha, wymioty, bóle gardła, ropna angina i zapalenie gardła. Dochodzi do obrzęku węzłów chłonnych – głównie szyjnych, a łuki podniebienne są przekrwione, żywoczerwone.
Wysypka jest drobnoplamista (wielkości główki od szpilki), żywoczerwona, o zmiennym osobniczo nasileniu. Wykwity skórne nie zlewają się, za wyjątkiem zgięć stawowych, gdzie wysypka jest szczególnie intensywna. Na policzkach występuje rumień. Wyjątkiem jest okolica ust i nosa, gdzie skóra pozostaje niezmieniona. Objaw ten nazywamy trójkątem Fiłatowa. Język ma „malinowy”; wygląd – czerwono-malinowe zabarwienie i obrzękłe brodawki smakowe. Na skórze w okolicy stawów można zaobserwować objaw Pastii – linijne wybroczyny.
Objawem świadczącym o przebyciu płonicy jest łuszczenie się skóry na tułowiu, stopach i dłoniach. Dochodzi do niego po około 14 dniach po chorobie. Objaw ten może jednak równie dobrze nie występować.
Powikłania po przechorowaniu – zapalenie mięśnia sercowego, nerek i/lub stawów – są spowodowane reakcją organizmu na toksynę bakteryjną. Obecnie występują rzadko. W przebiegu nieleczonej płonicy może również dojść do rozsiewu zakażenia paciorkowcowego.
W badaniach laboratoryjnych można stwierdzić leukocytozę z granulocytozą i przesunięciem obrazu w lewo. U chorych oznacza się również odczyn antystreptolizynowy (ASO). Jednak przy wcześnie wprowadzonej antybiotykoterapii może on nie być znacząco podwyższony. W diagnostyce pomocne mogą być też wymazy z gardła oraz szybkie testy antygenowe. Płonicę należy różnicować z różyczką. Lekiem z wyboru jest penicylina – antybiotykoterapia powinna trwać minimum 10 dni. U dzieci uczulonych na penicylinę stosuje się makrolidy. Dziecko powinno pozostać w domu przez około 7 dni od rozpoczęcia leczenia.

Warto przeczytać

lek. med. Joanna Świątoniowska – Dlaczego szczepimy nasze dzieci?

Aktualizacja: 2017-01-10
lek. med. Filip Majda Klinika Chorób Wewnętrznych, 4. Wojskowy Szpital Kliniczny we Wrocławiu

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować

Spis tematów

Gorączka trzydniowa/rumień nagłyOdraOspa wietrzna/półpasiecRóżyczkaPłonica (szkarlatyna)Warto przeczytać