Choroby gruczołu tarczowego (tarczycy)

Gruczoł tarczowy jest jednym z największych gruczołów dokrewnych. Jest to gruczoł pojedynczy, znajduje się na wysokości chrząstki tarczowatej, odgrywa także bardzo ważną rolę w fizjologii organizmu.
Wśród zespołów zaburzeń czynności gruczołu tarczowego wyróżniamy:
●  wole proste,
●  niedoczynność,
●  nadczynność.

Wole proste

Pojęciem tym obejmujemy stany powiększenia gruczołu tarczowego, nie dające nadczynności hormonalnej i objawów związanych z jego zaburzoną czynnością hormonalną.
W zależności od charakteru powiększenia gruczołu wyróżniamy:
●  wole proste rozlane (gdy gruczoł tarczowy jest powiększony równomiernie),
●  wole guzowate, gdy w obrębie powiększonego gruczołu tarczowego wyczuwa się dobrze odgraniczone od otoczenia guzki, będące wyrazem nierównomiernego rozrostu.
Przyczyną powstawania wola jest niedostateczna ilość jodu w wodzie i w pożywieniu, nie zaspokajająca potrzeb organizmu człowieka.
Przyjmuje się, że w warunkach prawidłowych osoba dorosła potrzebuje 0,15-0,20 mg jodu na dobę. Istnieją tereny (w Polsce głównie na Podkarpaciu i na Dolnym Śląsku), gdzie spotyka się dużo przypadków wola. Mówimy wówczas o endemicznym występowaniu wola.
Przejściowe powiększenie tarczycy obserwuje się też w okresie pokwitania (jest to tzw. wole młodzieńcze), u kobiet podczas miesiączki, w okresie ciąży. Wole proste rozlane, jeżeli nie powoduje objawów uciskowych, stanowi tylko czynnik kosmetyczny i jeśli nie daje objawów niedoboru hormonów tarczycy, nie wymaga interwencji leczniczej, gdyż właściwie jest stanem adaptacyjnym, a nie chorobowym. W rzadkich tylko przypadkach na podłożu wola prostego może rozwinąć się nadczynność gruczołu tarczowego. Dlatego też osoby z wolem powinny zgłaszać się okresowo na kontrolę lekarską.
Wole guzowate wymaga badań scyntygraficznych i niekiedy biopsyjnych.
Bezwzględnego zgłoszenia się do lekarza wymagają osoby z wolem prostym, u których pojawi się chrypka oraz wspomniane już objawy uciskowe (np. duszność, ucisk w krtani).
Celowe jest wówczas leczenie operacyjne w celu zlikwidowania ucisku. Niekiedy operuje się ze względów kosmetycznych.

Niedoczynność gruczołu tarczowego (tarczycy)

Zespół objawów chorobowych jest warunkowany niedoczynnością hormonalną gruczołu tarczowego.
W zależności od okresu wystąpienia tej niedoczynności wyróżniamy jej dwie postacie:
●  obrzęk śluzowaty, czyli niedoczynność u dorosłych,
●  matołectwo, czyli kretynizm tarczycowy, który manifestuje się, gdy niedoczynność powstanie u dzieci.
Obrzęk śluzowaty charakteryzuje się obniżeniem i spowolnieniem wszystkich czynności organizmu (zarówno fizycznych, jak i psychicznych) wskutek obniżenia podstawowej (spoczynkowej) przemiany materii.
Jednocześnie obserwuje się odkładanie dużej ilości substancji śluzowatej w tkankach, zwłaszcza w tkance podskórnej. Nacieczenie tkanki podskórnej tą substancją dotyczy przede wszystkim twarzy i kończyn, w mniejszym zaś stopniu tułowia. Chorego z obrzękiem śluzowatym charakteryzuje osłabienie, zwiększenie masy ciała i zmiana wyrazu twarzy. Twarz staje się zubożała w ruchy mimiczne, maskowata, obrzęknięta. Skóra jest blada, sucha, zgrubiała. Powieki obrzęknięte, a szpary oczne wskutek tego zwężone. Występuje łamliwość i wypadanie włosów, zwolnienie akcji serca i tętna, obniżenie temperatury ciała, zaburzenie czynności gruczołów płciowych itd.
Rozpoznanie i leczenie. Przebieg choroby jest przewlekły. Właściwe rozpoznanie i podjęcie systematycznego leczenia pozwala zlikwidować nieomal zupełnie opisane objawy niedoczynności gruczołu tarczowego.
Zasadą leczenia jest zastępcze podawanie preparatów z gruczołu tarczowego lub hormonów syntetycznych. Leczenie to daje dobre i szybkie wyniki. Wymaga jednak długotrwałego, systematycznego zażywania podtrzymujących dawek leku.
Wielkość dawki, zarówno leczniczej, jak i podtrzymującej, każdorazowo powinien ustalić lekarz.
Matołectwo, czyli kretynizm, jest odmianą niedoczynności gruczołu tarczowego. Rozwija się wtedy, gdy niedoczynność wystąpi w życiu płodowym lub we wczesnym dzieciństwie.
Charakteryzuje się:
●  zahamowaniem rozwoju fizycznego, psychicznego i płciowego oraz
●  zaburzeniami przemiany materii.
Osoby dotknięte matołectwem (kretynizmem) wyróżniają się:
●  karłowatym wzrostem,
●  apatią,
●  ogólnym osłabieniem,
●  szybkim męczeniem się,
●  skłonnością do tycia,
●  brakiem apetytu,
●  zmianami w paznokciach i włosach,
●  znacznym niedorozwojem psychicznym i obniżeniem popędu płciowego.
Może ono występować również nagminnie wśród dzieci urodzonych przez matki z wolem endemicznym. Przyczyną matołectwa mogą być wszystkie czynniki powodujące niedorozwój i niedoczynność gruczołu tarczowego, w tym również leczenie nadczynności tarczycy u ciężarnych kobiet.
Rozpoznanie niedoczynności gruczołu tarczowego i podjęcie jej leczenia powinien ustalić lekarz.
W leczeniu matołectwa, podobnie jak w leczeniu innych postaci niedoczynności gruczołu tarczowego, stosuje się preparaty z gruczołu tarczowego, hormony syntetyczne oraz jod.
Wyniki leczenia w matołectwie są tym lepsze, im wcześniej podjęto leczenie. Dlatego każde dziecko lub osoba dorosła z nadmierną sennością, niedorozwojem fizycznym i umysłowym, niechęcią do jedzenia, skłonnością do zaparć stolca powinny budzić podejrzenie w kierunku niedoczynności gruczołu tarczowego i być poddane specjalistycznemu badaniu lekarskiemu w celu ustalenia przyczyny takiego zachowania się.

Nadczynność gruczołu tarczowego (tarczycy)

Wzmożone wydzielanie hormonów gruczołu tarczowego prowadzi do zespołu objawów zwanego nadczynnością tarczycy. W zależności od tego, czy nadczynność rozwija się bez wcześniejszych zmian w gruczole tarczowym, czy też na podłożu wola prostego, mówimy o nadczynności pierwotnej lub wtórnej. Oprócz nich wyróżniamy jeszcze poronne postacie nadczynności, w których występują tylko niektóre objawy nadczynności, i to w zmiennym nasileniu.
Choroba Gravesa i Basedowa jest przykładem pierwotnej nadczynności gruczołu tarczowego. Nasilenie czynności hormonalnej gruczołu tarczowego jest warunkowane m.in. wytwarzaniem przeciwciał pobudzających ten gruczoł do zwiększonej czynności hormonotwórczej.
Przyczyną nadczynności gruczołu tarczowego w ogólności, a choroby Gravesa i Basedowa w szczególności, może też być: silny uraz psychiczny (np. lęk, gniew, zmartwienie), ciąża, zaburzenia w życiu płciowym, zaburzenia hormonalne okresu przekwitania, jakakolwiek ostra lub przewlekła choroba zakaźna. Bodźce te działają zazwyczaj przez oś: kora mózgu-podwzgórze-przedni płat przysadki. Zwiększone w ten sposób wytwarzanie hormonu tarczycowego może wyzwalać i następowo warunkować objawy nadczynności gruczołu tarczowego.
Charakteryzuje się:
●  przerostem gruczołu, któremu towarzyszy
●  wytrzeszcz gałek ocznych i
●  przyspieszenie czynności serca.
Objawy. Do zasadniczych objawów dołączają się jeszcze w różnym stopniu wyrażone:
●  chudnięcie,
●  drżenie rąk,
●  nadmierna ruchliwość i wzmożona pobudliwość nerwowa,
●  zwiększona potliwość,
●  skłonność do biegunek,
●  uczucie wzmożonego kołatania serca,
●  bezsenność oraz dość często
●  zaburzenia miesiączkowania u kobiet.
Spostrzega się też różnego rodzaju zaburzenia naczyniowe, jak:
●  uczucie gorąca,
●  lekkie zaczerwienienie twarzy i szyi,
●  wzmożony dermografizm, tj. występowanie zaczerwienienia skóry w miejscu uprzedniego jej potarcia.
W badaniach laboratoryjnych stwierdza się zwiększenie podstawowej przemiany materii oraz nadprodukcję hormonów tarczycy.
Rozpoznanie. Ustala się na podstawie całokształtu obrazu klinicznego oraz badań laboratoryjnych, w tym w szczególności określających stężenie odpowiednich hormonów we krwi, tzn. wydzielanych przez tarczycę trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4) oraz hormonu tyreotropowego przysadki (TSH).
Leczenie. Chcąc przywrócić prawidłową czynność hormonalną gruczołu tarczowego u osób z nadczynnością tego gruczołu, trzeba przede wszystkim zapewnić im spokój przez wiele tygodni, zlikwidować wszelkie źródła konfliktów i emocji, zapewnić dogodne warunki otoczenia, obfitą dietę mleczno-jarzynową oraz stosować odpowiednie preparaty farmakologiczne blokujące czynność lub hamujące nadmierne wytwarzanie hormonów warunkujących podany zespół objawów klinicznych.
Rodzaj leczenia farmakologicznego, dawkę preparatu oraz czas stosowania ustala i zmienia każdorazowo lekarz. Podstawowym warunkiem uzyskania efektów leczenia jest jego systematyczność.
W niektórych przypadkach stosuje się leczenie izotopowe lub operacyjne.
Kobiety leczące się z powodu nadczynności gruczołu tarczowego z chwilą zajścia w ciążę powinny natychmiast powiedzieć o tym lekarzowi leczącemu, aby w porę skorygować leczenie i wybrać najbardziej właściwą metodę postępowania. Zaleca się wówczas ograniczenie leczenia farmakologicznego i rozważenie leczenia chirurgicznego (praktycznie możliwe do IV miesiąca ciąży).
Wszelkie nagłe zmiany samopoczucia wymagają kontroli lekarskiej.

Prof. dr hab. med. Kazimierz Janicki

Fragment pochodzi z książki

Fragment publikacji „Domowy poradnik medyczny” pod redakcją Kazimierza Janickiego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

Komentarze (0)

Dodaj swój komentarz

Żeby dodać komentarz, musisz się zalogować lub zarejestrować